Nadbrzeżyca nadrzeczna Corrigiola litoralis

Pokrój roślina naga, sinozielona, z licznymi, leżącymi łodygami rozgałęzionymi u samej nasady pędu osiągającymi zwykle do 10–30 cm długości, ale czasem skróconymi tylko do 2 cm, albo z kolei wyciągniętymi do 50 cm. Łodygi cienkie i obłe. Korzeń palowy cienki, osiągający 2–12 cm długości, w górnej części z licznymi, mocno rozgałęzionymi korzeniami bocznymi osiągającymi do 25 cm długości. Liście u nasady łodyg skupione różyczkowato, na łodygach ułożone są skrętolegle (zwykle w liczbie 6), choć czasem na ich końcach także naprzeciwlegle. Wsparte są drobnymi, błoniastymi, suchymi i oszczepowatymi (jajowatymi z uszkowatą nasadą) przylistkami, które czasem opadają. Osiągają one do 2,5 mm długości i 1,2 mm szerokości. Blaszka liści jest mięsista, równowąskolancetowata do równowąskołopatkowatej, całobrzega, na wierzchołku tępa. U nasady zwężona do niemal niezauważalnego ogonka. Osiąga zwykle od 1 do 1,5 cm długości, czasem tylko do 0,5 cm, albo aż do 4 cm. Szerokość blaszki wynosi 3–5 mm. Kwiaty liczne i drobne (ok. 2 mm średnicy), zebrane w wierzchotki wyrastające bocznie na osi kwiatostanu w kątach liściokształtnych podsadek. Kwiaty wyrastają na członowanych szypułkach długości od 0,5 do 2 mm wsparte łuskowatymi przysadkami o długości 1 mm. Korona złożona z 5 białych lub nieco zaróżowionych na końcach płatków o długości do 1,5 mm. Kielich 5-działkowy, o wolnych, zielonych działkach nieco dłuższych od płatków. Pręcików jest 5. Zalążnia jajowata jest półdolna (otacza je mniej lub bardziej kieliszkowato rozszerzone dno kwiatowe). Jest jednokomorowa i z jednym zalążkiem, ale powstaje z trzech owocolistków. Słupek zwieńczony jest trójdzielnym znamieniem. Owoce jednonasienne, ciemnobrązowe niełupki gruszkowatego kształtu, niewyraźnie trójgraniaste, otoczone przynajmniej częściowo trwałym kielichem, długości 1–2 mm, ze ściankami cienkimi, choć twardymi. Nasiono nerkowate do kulistawego. Łupina nasienna słabo brodawkowana, biaława, z ciemniejszymi paskami. Masa pojedynczego nasiona wynosi 0,0003 g.

Biologia i występowanie

Nadbrzeżyca nadrzeczna występuje w miejscach piaszczystych, żwirowych i kamienistych, wilgotnych lub okresowo wilgotnych, opisywanych także jako zmienne pod względem wilgotnościowym. Często nawet jeśli gleba na stanowiskach na wierzchu wysycha, to kilka cm pod powierzchnią gruntu jest wilgotna. Nadbrzeżyca dobrze znosi okresowe zalewy, ale do rozwoju wymaga odsłonięcia dna rzeki lub zbiornika przez minimum 50 dni. Jest ona przy tym odporna także na niedobory wody i może zasiedlać siedliska suche i bardzo suche jak np. torowiska kolejowe. W czasie suszy rośliny wyraźnie więdną, szybko jednak odzyskują turgor w przypadku pojawienia się deszczu. Zawartość materii organicznej bywa zmienna do dużej – nadbrzeżyca dobrze rośnie np. między kamieniami na szczątkach rozkładających się roślin wodnych. Rośnie w szerokim zakresie odczynu gleby – od kwaśnego po zasadowy. Kształt zasięgu gatunku w Europie sugeruje powiązanie z izotermami 6 i 16 °C, co też wskazuje na niską mrozoodporność. Uszkodzenia liści obserwowane są już nawet przy niewielkich przymrozkach przygruntowych. Średnie opady roczne w obszarze występowania gatunku w Europie wynoszą ok. 1000 mm, ale gatunek rośnie także w Afryce w klimacie suchym. O ile rozwój pędów jest najsilniejszy w półcieniu (25–50% intensywności oświetlenia), o tyle w zakresie ponad 50% i w pełnym słońcu wzrasta intensywność kwitnienia. Stopień zacienienia roślin nie ma wpływu na zawiązywanie się nasion. W Europie roślina ta rejestrowana jest najczęściej na brzegach rzek (zwykle w pasie odległym o 1–2 m od poziomu wody niskiej w ciągu lata, o zmiennej szerokości zależnej od nachylenia i ekspozycji brzegu – szerszej w przypadku ekspozycji południowej)), ale też na brzegach jezior i stawów, w okresowo wilgotnych zagłębieniach terenu, na wilgotnych pastwiskach, na wrzosowiskach, w klimacie śródziemnomorskim także w lukach i porębach w tamtejszych lasach i zaroślach. Gatunek rośnie także na stanowiskach antropogenicznych – na wysypiskach, nieużytkach i w luźnych zbiorowiskach trawiastych, na polach, drogach gruntowych i ścieżkach, przydrożach i przytorzach, na terenach przemysłowych. W Portugalii jest chwastem w winnicach, a w strefie międzyzwrotnikowej bywa chwastem na plantacjach kawowców. Tam też w naturze rośnie w korytach rzek okresowo wysychających i na piaszczystych terenach zalewowych. Przy znacznej różnorodności zajmowanych siedlisk wspólną cechą jest zawsze pionierski charakter ich roślinności (gatunek zapewnioną ma tam małą konkurencję innych roślin) i gleba szkieletowa z dużym udziałem powietrza glebowego. Zwarty zasięg gatunku na półkuli północnej obejmuje kontynentalną Europę od południowej Francji po Danię i zachodnią Polskę, poza tym Portugalię, Maroko, północną Algierię i Tunezję. Rozproszone stanowiska nadbrzeżyca ta ma na wyspach Morza Śródziemnego i w południowej Europie (Hiszpania, Półwysep Apeniński i Bałkański) oraz na Bliskim Wschodzie (Palestyna, Izrael i Syria), w Europie Środkowej i Północnej (po Wyspy Brytyjskie, wybrzeża Półwyspu Skandynawskiego i Finlandii). Gatunek rośnie także jako rodzimy na półkuli południowej – we wschodniej i południowej Afryce, od Kenii po Republikę Południowej Afryki. Jako gatunek introdukowany obecny jest także w Ameryce Północnej (na wschodnim i zachodnim wybrzeżu), w Ameryce Południowej, w Australii i Chinach (prowincja Jiangxi). Gatunek rozprzestrzeniony został w zbiornikach wód balastowych statków. W strefie klimatu umiarkowanego występuje z reguły na terenach niżej położonych, zwykle do 200 m n.p.m., wyjątkowo w Europie na wyższych rzędnych (najwyżej na 820 m n.p.m.). W obszarze międzyzwrotnikowym rośnie z kolei na terenach wyżej położonych, np. w Kenii występuje na 2530 m n.p.m. W Polsce znany jest z około 30 stanowisk obserwowanych głównie w XIX wieku i w I połowie XX wieku wzdłuż rzek w zachodniej części kraju – najczęściej w dolinie Odry, rzadziej: Nysy Łużyckiej, Bobru, Warty i na pojedynczych stanowiskach rozproszonych na Mazurach, Pomorzu Gdańskim, Pojezierzu Zachodniopomorskim. W XXI wieku obserwowany był na rozproszonych stanowiskach tylko w dolinie Odry.