Cieszynianka wiosenna Hacquetia epipactis

Cieszynianka wiosenna (Sanicula epipactis (Scop.) E. H. L. Krause) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). Tradycyjnie zaliczany był do monotypowego rodzaju cieszynianka Hacquetia, ale okazał się zagnieżdżony w obrębie rodzaju żankiel Sanicula i od początków XXI wieku jest już zaliczany do niego.

Pokrój roślina do 25 cm wysokości. Tworzy przyziemną rozetkę liści wyrastających z przyziemnego, pełzającego kłącza, które u starszych okazów często jest rozgałęzione, składające się z segmentów o długości do 4 mm. Liście trój- lub pięciokrotnie dłoniastozłożone, odziomkowe, na długich ogonkach, o łatkach dodatkowo klapowanych i ząbkowanych. Kwiaty w rodzinie selerowatych wyróżnia się nietypowym kwiatostanem – pojedynczym baldachem o skróconych promieniach, w efekcie tworzącym główkę, podpartą pięcioma efektownymi podsadkami (bracteae) sprawiającymi wrażenie okwiatu. Składa się z 20–25 drobnych kwiatów. Są wśród nich dwa typy kwiatów. W środku znajdują się liczbowo przeważające kwiaty obupłciowe, na obwodzie krótkoszypułkowe kwiaty męskie. Działki kielicha są wyraźnie widoczne. Płatki korony odwrotnie sercowate, żółte, o długości do 1,5 mm. Pręcików 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwie. Owoce rozłupnie do 3 mm długości, rozpadające się na wyraźnie żebrowane w górnej części rozłupki.

Biologia i występowanie

Występuje w dwu izolowanych od siebie regionach. Główny ośrodek jej występowania obejmuje północno-wschodnie Włochy, Słowenię, Chorwację i południowo-wschodnie Alpy austriackie, drugi, mniejszy występuje w Karpatach Zachodnich. Związane są z nim rozproszone i izolowane stanowiska na przyległym niżu. W Polsce najliczniej występuje na Pogórzu Cieszyńskim, rzadziej na Pogórzu Śląskim, a w Beskidzie Śląskim tylko na pojedynczych stanowiskach. Poza tym gatunek ten podawano z rozproszonych stanowisk na przyległych wyżynach (Śląskiej i Lubelskiej), płaskowyżach (Rybnicki i Głubczycki) oraz w dolinie górnej Odry; część z tych stanowisk już nie istnieje. Rozwój Bylina, hemikryptofit. Kłącze wrasta skośnie w górną, próchniczną warstwę gleby na głębokość 2–5 cm i może w niej rozrastać się przez kilkanaście lat. Wyrastają z niego parami lub po kilka mięsiste korzenie wrastające na głębokość do 40 cm. Kwitnie od marca do maja, owocuje w maju, czerwcu. Siedlisko Rośnie w lasach grądowych i w łęgach, preferuje żyzne i wilgotne gleby wapienne. Jest gatunkiem tolerancyjnym wobec pH podłoża, natomiast rośnie najlepiej przy umiarkowanym ocienieniu. W obrębie zasięgu rośnie głównie w lasach górskich. W Polsce występuje tylko w niższych partiach, nie wykraczając (z wyjątkiem kilku stanowisk) poza piętro pogórza. Najwyżej położone jej stanowisko (605 m n.p.m.) znajduje się w Koniakowie. Genetyka Liczba chromosomów 2n = 16.

Bywa uprawiana jako roślina ozdobna, przeważnie w ogrodach skalnych i o charakterze leśnym. Powinna mieć przepuszczalne, żwirowate podłoże na częściowo zacienionym stanowisku. Nie można dopuścić do zasuszenia gleby; podłoże musi być stale wilgotne, w czasie całego okresu wegetacji należy podlewać, jeśli nie ma deszczu. Rozmnaża się przez wysiew nasion zaraz po ich dojrzeniu lub przez podział roślin, którego należy dokonać pod koniec zimy, przed pojawieniem się pąków kwiatowych.

Od 1997 r. Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej osoby szczególnie zasłużone dla tutejszych gmin i lokalnej społeczności honoruje Laurami Ziemi Cieszyńskiej: „Srebrną Cieszynianką” oraz „Złotą Cieszynianką” (od 2001 r. – „Honorową Złotą Cieszynianką”). Laury te mają charakter statuetek przedstawiających kwiat cieszynianki, wykonanych według projektu cieszyńskiego plastyka Henryka Jasińskiego, który zaprojektował przestrzenny model statuetki oraz jej graficzny wizerunek.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-01-22 00:19:18]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=69331080. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • kwiecień
      • maj
    • barwa kwiatów
      • płatki żółte
    • kwiatostan
      • groniasty
        • prosty
          • główka
  • cechy łodygi
    • wygląd łodygi
      • łodyga pełzająca
      • łodyga gałęzista
  • cechy owoców
    • powierzchnia owocu
      • żeberkowana
  • ogólne
    • roślina ozdobna
    • roślina chroniona
    • roślina użytkowa
    • bylina
    • gatunek monotypowy
  • siedlisko
    • Grądy
    • gleby wapienne