Wirtualny atlas roślin: Lulek czarny / Hyoscyamus niger

Lulek czarny (Hyoscyamus niger L.) – gatunek roślin z rodziny psiankowatych. Nazwy ludowe: lulka, lulek jadowity, szalej czarny, żabi barszcz.

Łodyga wzniesiona, zazwyczaj pojedyncza, tępokanciasta, gruczołowato omszona, lepka w dotyku. Wysokość 30–60 cm. Liście ulistnienie naprzemianległe. Liście gęsto ustawione, szerokie, w zarysie jajowate, o brzegu zatokowo-pierzasto-wrębnym. Owłosione. Odziomkowe liście są większe i ogonkowe, natomiast łodygowe siedzące, mniejsze. Barwa liści jasnozielonożółtawa. Kwiaty wyrastają pojedynczo w kątach liści tworząc grono. Kielich dzwonkowaty, zrośnięty w rurkę, siatkowato unerwiony i gruczołowato owłosiony, z pięcioma ostrymi, u nasady lepkimi ząbkami. Obejmuje zalążnię, a po dojrzeniu owoc. Korona lejkowata, nieco grzbiecista, 5-łatkowa, z zewnętrznej strony owłosiona. Jest brudnożółte z fioletowymi, siatkowatymi żyłkami. Słupek z nieco wydłużoną zalążnią. Jest nagi, owłosiona jest tylko jego szyjka w dolnej części. Pręcików 5, w tym 3 dłuższe i 2 krótsze. Mają fioletowe pylniki i owłosione nitki pręcików. Owoc torebka otwierająca się czapeczką. Nasiona liczne, jasnobrązowe, matowe, nerkowate, o siateczkowatej powierzchni. Są bardzo podobne do nasion maku i tak samo bardzo drobne. Mają długość 1,3–1,6 mm i szerokość 1,1–1,4 mm.

Biologia i występowanie

Rodzimym obszarem jego występowania są góry prowincji irano-anatolińskiej. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie poza Antarktydą i Australią występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. Na półkuli północnej jest dużo częstszy i szerzej rozprzestrzeniony, niż na południowej. W Europie pojawił się już w neolicie, w Polsce w epoce żelaza. Na niżu Polski jest dość częsty, w górach rzadki. Status gatunku we florze Polski: archeofit. Rośnie dziko, jest też uprawiany. Rozwój Roślina jednoroczna, rzadko dwuletnia. Pokryta lepką wydzieliną o charakterystycznej niemiłej woni, porównywalnej do tej wydzielanej przez liście i łodygi pomidora lub surfinii. Kwitnie od czerwca do września, kwiaty przedprątne, zapylane lub samopylne, zapylane wyłącznie przez trzmiele. Owocuje od sierpnia do listopada, nasiona rozsiewane są przez wiatr (anemochoria). Jedna roślina może wytworzyć w ciągu roku około 5–10 tys. nasion, ale niektóre okazy nawet 500 tysięcy i więcej. Siedlisko Roślina ruderalna, spotykana na przydrożach, nieużytkach, gruzowiskach, wysypiskach, czasami także jako chwast, m.in. w uprawach maku. Występuje w uprawach rolnych jako chwast. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Urtico-Malvetum. Roślina śmiertelnie trująca Liść lulka zawiera alkaloidy tropanowe w ilości 0,02–0,18%, z których najważniejsze to skopolamina, atropina i L-hioscyjamina. Zatrucia zdarzają się przez żucie i jedzenie nasion na skutek pomylenia ich z nasionami maku oraz korzeniem przez pomylenie z korzeniem skorzonery lub pasternaku. Wszystkie części rośliny są trujące, najbardziej jednak korzeń i nasiona. Charakterystycznymi objawami zatrucia lulkiem są halucynacje, zaburzenia świadomości, nadmierna wesołość i napady szału. Typowe jest rozszerzenie źrenicy, silne zaczerwienienie skóry i wysuszenie błon śluzowych jamy ustnej i gardła powodujące suchość w ustach i silne pragnienie. W stanie halucynacji wywoływanych przez liście lulka dominuje duże pobudzenie ruchowe, co jest charakterystyczne i odróżnia te zatrucia od zatruć pokrzykiem lub bieluniem. Przy większych dawkach następuje paraliż układu oddechowego powodujący śmierć. Dawką śmiertelną dla dziecka jest już 15 nasion tej rośliny. Genetyka Liczba chromosomów 2n = 34. Korelacje międzygatunkowe Na lulku czarnym pasożytuje grzyb Golovinomyces hyoscyami wywołujący chorobę mączniak prawdziwy i grzybopodobny lęgniowiec Peronospora hyoscyami wywołujący mączniaka rzekomego. Na liściach żeruje larwa chrząszcza Psylliodes hyoscyami i dorosła postać chrząszcza Psylliodes hyoscyami.

Roślina lecznicza. Surowiec zielarski: liście. Już w Babilonii był wykorzystywany jako roślina lecznicza. W starożytności i średniowieczu stosowano go do zwalczania bólu i jako środek uspokajający. Działa na autonomiczny układ nerwowy powodując rozkurcz mięśni gładkich, hamuje wydzielanie potu, śluzów, śliny, soku żołądkowego oraz rozszerza źrenicę oka. Obecnie ze względu na swoją wielką toksyczność nie jest bezpośrednio wykorzystywany w lecznictwie, jednak jego składniki stanowią surowiec dla przemysłu farmakologicznego. Wykorzystywane są do produkcji leków psychiatrycznych, leków na chorobę morską i komunikacyjną. Z zawartej w nim skopolaminy produkuje się lekarstwo na bolesne miesiączki i lek znieczulający podczas porodu. Wytwarza się z niego także lekarstwa podawane jako szybko działający środek odtruwający przy przedawkowaniu narkotyków. Jego trujące własności znano już w starożytnym Egipcie i Persji i wykorzystywano go do zatruwania strzał oraz skrytobójczych mordów. W średniowieczu był uważany za roślinę niezwykłą. Był jednym ze składników napojów o działaniu czarodziejskim i miłosnym, a jasnowidze po jego użyciu wprawiali się w trans. Używany był do barwienia wełny na kolor srebrzysto-biały. Używano go jako trutkę do zwalczania gryzoni w spiżarniach.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 22:49:39]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985602. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.