Sosna zwyczajna Pinus sylvestris

Sosna zwyczajna, s. pospolita (Pinus sylvestris L.) – gatunek wiecznie zielonego drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Występuje powszechnie na terenach Europy Północnej i Środkowej (również górskich) oraz Syberii Wschodniej.

Pokrój drzewo iglaste, zimozielone, korona luźna, z konarami rosnącymi w pozornych okółkach (będących w rzeczywistości ciasnymi spiralami), początkowo stożkowata, z wiekiem staje się rozłożysta lub parasolowata, w zależności od warunków bytowania. Rosnące samotnie sosny mają rozłożyste, dosyć gęste korony. Rosnąc w zwarciu w skupiskach leśnych drzewa tracą dolne gałęzie i wykształcają prosty pień o wysokiej koronie. Sosny występujące na terenach nizinnych mają grubsze konary i korony lekko zaokrąglone, natomiast występujące na obszarach wyżynnych mają konary cieńsze i pokrój bardziej stożkowaty. Liście igły szarozielone do niebieskozielonych, osadzone parami na krótkopędach,o długości 3–7 cm, grubości 1–2 mm. Sztywne i twarde, zaostrzone, drobno piłkowane, skręcone dookoła swojej osi. U młodych drzew na szczytach pędów igły mogą występować po 3 lub 4 na krótkopędzie. Pozostają na drzewie od 3 do 6 lat. Kwiaty kwiaty męskie są jajowate o żółtym zabarwieniu, długości 5–8 mm, gęsto skupione u podstawy młodych pędów. Pojedynczy kwiat stanowią liczne pręciki osadzone na osi, każdy z dwoma pylnikami z wyrostkiem łącznikowym. Po przekwitnięciu kwiaty odpadają pozostawiając fragment pędu bez igieł. Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub czerwonawych łusek zebranych w stojące, szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach młodych pędów. Łuski okrywowe są przyrośnięte do grzbietów znacznie większych łusek nasiennych. Pień przeciętnie osiąga wysokość 30 m, wyjątkowo rośnie do 40 m (najwyższe okazy w Puszczy Białowieskiej osiągają wysokość ponad 45 m). Średnica pnia 0,5–1,2 m. Kora u podstawy pnia starych drzew jest szarobrązowa i gruba (ok. 10 cm), głęboko bruzdowana, w górnej części ma zabarwienie czerwonocynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami. Szyszki osadzone na krótkich szypułkach, zamknięte są małe i zielone, niekiedy zakrzywione, wąskojajowate, z czasem otwierają się i przybierają kształt szerokojajowaty, brązowieją. Osiągają od 3 do 7 cm długości. Osadzone pojedynczo lub po 2–3 obok siebie. Tarczki łusek (apofyza) romboidalne, różnorodnie wykształcone – od płaskich po stożkowate z niewielkim wyrostkiem (piramidką). Zróżnicowany kształt wyrostka na tarczce, pozwala na wyodrębnienie czterech form szyszek: plana – o słabo wykształconym wyrostku (tarczka prawie gładka), gibba – z wyrostkiem prostym, hamata – z wyrostkiem zagiętym w kierunku nasady szyszki, reflexa – z wyrostkiem skierowanym ku wierzchołkowi szyszki. Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze skrzydełkiem długim na 12–20 mm, kleszczowato obejmującym nasienie.

Biologia i występowanie

Zasięg sosny zwyczajnej rozciąga się od Wielkiej Brytanii i Portugalii na zachodzie po Serbię, Kaukaz aż do Morza Ochockiego na wschodzie, na północy sięgając krańców Półwyspu Skandynawskiego. W południowej i zachodniej Europie zasięg ten jest poprzerywany, natomiast w środkowej i wschodniej zwarty. Na północnych obszarach zasięgu jest drzewem niżowym, na południowych występuje w położeniach górskich. W Wielkiej Brytanii sosna zwyczajna występuje naturalnie tylko na terenie Szkocji, chociaż z historycznych zapisów wynika, że rosła także w lasach Irlandii, Walii i Anglii. Została wytrzebiona ok. 300–400 lat temu, w wyniku nadmiernego wyrębu. Podobne fakty miały miejsce w Niemczech i Holandii, gdzie gatunek ten jest reintrodukowany. Jako źródło drewna sosna zwyczajna uprawiana była także poza zasięgiem występowania – w Nowej Zelandii i w chłodnych rejonach Ameryki Północnej. Dzięki dużej tolerancji ekologicznej przedostała się z upraw leśnych do naturalnych ekosystemów. W części stanów USA (w regionie Wielkich Jezior i Nowej Anglii) naturalizowana, w innych uznana za gatunek inwazyjny, zagrażający rodzimym gatunkom (m.in. w Ontario i Wisconsin). Tworzy lasy mieszane oraz czyste bory sosnowe zarówno tajgi jak i obszarów górskich Europy w strefie umiarkowanej chłodnej, o klimacie kontynentalnym. Na północy towarzyszą jej świerk pospolity, brzoza brodawkowata, jarząb pospolity oraz osika, na południu dodatkowo sosna czarna, kosodrzewina i limba. Na wschodnich krańcach zasięgu występuje razem z limbą syberyjską. W Polsce jest najpospolitszą z krajowych sosen, tworzy zespoły borów sosnowych (Pinetum) (jako gatunek dominujący), występuje również często w borach mieszanych (Pino–Quercetum). W lasach gospodarczych często sadzi się lite drzewostany sosny pospolitej zwane też monokulturami sosnowymi. W lasach mieszanych zajmuje bardziej nasłonecznione i suchsze zbocza. Jej naturalny zasięg występowania nie obejmuje jedynie Bieszczadów. Toleruje różne gleby: piaszczyste, gliniaste, także podłoże zawierające łupki i granit, występuje także na torfowiskach. Może rosnąć na glebach o pH od 4 do 7, ale preferuje 4,5–6 pH. Jest odporna na mrozy i dobrze znosi susze, ale jako gatunek światłożądny źle znosi zacienienie. Na północnych krańcach zasięgu jest typowym gatunkiem niżowym, rośnie na wysokościach od poziomu morza do 1000 m n.p.m. Na południu jest drzewem górskim i rośnie na wysokościach 1200–2500 m n.p.m. W Tatrach rośnie pojedynczo lub w niewielkich grupach do wysokości 1580 m n.p.m. Dwuletnie igły sosny zwyczajnej są jednym z najlepszych bioindykatorów roślinnych.

Jako roślina lecznicza sosna zwyczajna wykorzystywana była od dawna. Doceniano dobroczynny wpływ tych drzew na organizm, zalecając spacery po nagrzanych słońcem, pachnących żywicą lasach sosnowych.Surowiec zielarski: młode pędy sosny (Gemmae Pini), igliwie, żywica, drewno. Z pędów i igliwia otrzymuje się olejek sosnowy (Oleum Pini silvestris), pozyskiwany przez destylację surowca z parą wodną. Z żywicy sosnowej (Balsamum Pini silvestris) destylowanej z parą wodną otrzymuje się terpentynę (Oleum Terebinthinae), można ją także pozyskać z odpadów drewna sosnowego. Pozostałością tego procesu jest kalafonia (Colophonium). Podczas suchej destylacji drewna otrzymuje się dziegieć sosnowy (Pix liquida Pini). Skład chemiczny: pędy zawierają: olejek eteryczny ok. 0,4% (m.in. α-pinen, β-pinen, limonen, borneol), substancje żywicowe i goryczowe, garbnik, witaminę C. Olejek sosnowy zawiera m.in. mieszaninę α- i β-pinenu, borneolu i jego estru octowego. Terpentyna zawiera α-, β-pinen, kamfen, karen, cymen. Kalafonia jest mieszaniną tzw. kwasów żywicznych. Dziegieć zawiera m.in. gwajakol, krezol, węglowodory aromatyczne i kwasy żywiczne. Działanie: pączki sosny działają przeciwbakteryjnie i wykrztuśnie, w niewielkim stopniu moczopędnie. Stosowane w lekkich nieżytach górnych dróg oddechowych. W połączeniu z innymi ziołami używane przy nieżytach żołądka, jelit i dróg moczowych. Olejek sosnowy działa bakteriobójczo, wykrztuśnie, przeciwskurczowo. Stosowany do inhalacji lub jako aerozol w infekcjach gardła, krtani, oskrzeli. Terpentyna działa zewnętrznie antyseptycznie, podobnie jak dziegieć, stosowany niegdyś przy chorobach skórnych. Zbiór i suszenie: pędy zbiera się od kwietnia do maja, kiedy pokryte są jeszcze łuskami i żywicą. Zebrane pędy suszy się w przewiewnym i cienistym pomieszczeniu, rozłożone pojedynczą warstwą.
W leśnictwie ceniona jest za szybkie odnawianie drzewostanu po pożarach lasu.

Sosna zwyczajna jest drzewem narodowym Szkocji.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 00:21:27]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985363. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • maj
      • czerwiec
    • barwa kwiatów
      • płatki czerwone
      • płatki żółte
      • płatki zielonkawe
    • kwiatostan
    • pienność
      • roślina jednopienna
    • kolor pyłku
      • wiatropylność
    • typ kwiatu
      • kwiaty rozdzielnopłciowe
  • ogólne
    • drzewo
    • roślina lecznicza
    • roślina jadalna
    • roślina ozdobna
    • roślina inwazyjna
    • roślina pionierska
    • roślina użytkowa
    • roślina pyłkodajna
    • roślina zimozielona
    • roślina żywicielska
    • roślina kosmetyczna
    • roślina heliofilna
    • gatunek rodzimy
    • roślina pospolita
    • Surowiec zielarski
    • roślina długowieczna
    • drzewo iglaste
    • roślina szybkorosnąca
    • gatunek lasotwórczy
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • igły
      • liście szpilkowate
      • długie
      • nieco spłaszczone
      • często skręcone wokół osi,
    • kolor liścia
      • szarozielone
      • niebieskozielone
    • kształ pąków
      • jajowate
      • zaostrzone
    • kolor pąków
      • pomarańczowobrązowe
      • żywicujące
  • cechy nasion
    • rozsiewanie nasion
      • zoochoria
      • anemochoria
    • wielkość nasion
      • oskrzydlone
  • siedlisko
    • Bory mieszane
    • Torfowisk
    • Bory sosnowe
    • lasy mieszane
    • suche zbocza
    • gatunek charakterystyczny dla
      • (rząd) O. Cladonio-Vaccinietalia Kiell.-Lund 1967
    • Tatry
  • cechy korzeni
    • system korzeniowy
      • Główny (palowy) wrzecionowaty
      • głęboki
  • cechy kory
    • kolor kory
      • brunatnoczerwonawa
      • rudopomarańczowa
    • spekania kory
      • cienkimi płatkami
      • łuszcząca się
  • forma życiowa wg Raunkiæra
    • megafanerofit
  • cechy drzew i krzewów
    • cechy szyszek
      • kształt szyszki
        • szerokojajowate
        • Łuski zdrewniałe, grube i długie
      • wielkość szyszek
        • 3–7 cm
      • ułożenie szyszek
        • zwisające
        • pojedynczo lub po 2-3
      • inne cechy szyszek
        • opadają w całości
      • kolor szyszek
        • szarobrązowe
        • męskie szyszeczki siarkowożółte
        • żeńskie szyszeczki ciemnoczerwone, purpurowe lub fioletowe
        • popielate
    • cechy korony
      • parasolowata
      • kopulasta
      • nieregularna
    • cechy igiel
      • zaostrzone
      • po 2
      • niebieskozielone
      • szarozielone
      • zgięte
    • cechy kory
      • korowina starych pni spękana
      • czerwono-brunatna
      • łuszcząca się
      • szarobrunatna
      • w górnej cześci pnia cienka
    • wysokość
      • 20-40 m
    • cechy gałęzi
      • pędy młode zielone
      • pędy szarobrunatne
  • cechy łodygi
    • cechy pędu
      • nagie
      • młode jasnozielonkawe
      • zielonoszare do szarobrunatnych