Wirtualny atlas roślin: Babka pierzasta / Plantago coronopus

Babka pierzasta (Plantago coronopus L.) – gatunek rośliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae). Pochodzi z Europy, północnej Afryki oraz zachodniej Azji, ale rozprzestrzeniony został na wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Na niektórych obszarach jest gatunkiem inwazyjnym. W Polsce na naturalnych stanowiskach uznawany jest za krytycznie zagrożony, a jednocześnie, jak w innych krajach Europy Środkowej, rozprzestrzenia się od końca XX wieku wzdłuż dróg. Gatunek dobrze znosi wysokie stężenia soli i spotykany jest na zróżnicowanych siedliskach wzdłuż wybrzeży morskich, a poza tym głównie na terenach pustynnych i na zasolonych przydrożach. Jest rośliną jadalną i ze względu na wzrost areału gleb zasolonych z powodu zmian klimatycznych, uznawany jest za gatunek o perspektywicznie dużym znaczeniu użytkowym. W uprawach tymczasem bywa uznawany za chwast i gatunek wskaźnikowy nadmiernego zasolenia. Roślina wykorzystywana bywa także jako lecznicza.

Pokrój roślina zielna, bardzo zmienna pod względem wielkości, stopnia owłosienia i kształtu liści; o silnie skróconym pędzie, osiągającym do 1 cm długości, z cienkim lub grubym korzeniem palowym, gęstą rozetą liści przyziemnych i wzniesionych szypułach kwiatostanowych o wysokości zwykle do 15 cm, rzadziej ponad 20 cm. Włoski są pojedyncze, wełniste, białawe, obfite zwykle przynajmniej u nasady liści. Liście skrętoległe, skupione w przyziemną rozetę, bardzo zmienne pod względem kształtu i stopnia owłosienia, zwykle rozpostarte, czasem wzniesione, na starszych roślinach bardzo liczne. Blaszka równowąska do lancetowatej u nasady zwęża się w wąski ogonek, rzadko blaszka bywa całobrzega, zwykle jest ząbkowana do pierzastosiecznej, przy czym ząbki i łatki liścia bywają delikatne lub bardzo wydatne, równowąskie do jajowatych, nierzadko łatki są także ząbkowane do siecznych – zdarzają się rośliny o liściach w efekcie podwójnie pierzastosiecznych. Blaszki bywają cienkie do gruboszowatych, przy czym te mięsiste są zwykle też bardziej jasnozielone. Osiągają zwykle do 8 cm długości i 1,5 cm szerokości, maksymalnie jednak do 30 cm długości i 5,5 cm szerokości. Kwiaty zebrane w walcowate, gęste kłosy o długości 1–6 cm wyrastające pojedynczo na szczytach szypuł kwiatostanowych, których rozwija się od kilku na mniejszych roślinach do kilkudziesięciu na większych. Szypuły wyrastające bliżej środka rozety są wzniesione, a te z brzegów są łukowate lub w dolnej części wręcz leżące i dalej podnoszące się. Osiągają one od kilku do 30 cm długości. Kwiaty wsparte są jajowatymi, zaostrzonymi i zwykle odstającymi przysadkami o długości 1,5–2 mm. Działki kielicha są cztery w dwóch różnych parach – te zewnętrzne (proksymalne) są jajowate i orzęsione, wewnętrzne (dystalne) są niesymetryczne, łódeczkowate z nieco oskrzydlonym grzbietem. Osiągają do 3 mm długości, są zielone, z nieco błoniastym brzegiem i są trwałe. Rurka korony jest błoniasta i biaława, przynajmniej za młodu jest owłosiona, ma kształt walcowaty i zakończona jest czterema łatkami, odgiętymi i osiągającymi 1 mm długości. Pręciki w liczbie czterech są początkowo schowane w rurce korony, ale dojrzałe wyrastają na długich i cienkich nitkach znacznie poza jej obrąb. Pylniki są żółte. Zalążnia pojedyncza powstająca z dwóch owocolistków i stąd dwukomorowa, aczkolwiek czasem z powodu przerastania łożyska bywa, że tworzą się niepełne fałszywe przegrody tworzące trzy lub cztery komory pozorne. Zwieńczona jest długą i owłosioną szyjką słupka. Owoc jajowata torebka zawierająca od dwóch do pięciu nasion. Pęka w poprzek nieco poniżej swojej połowy, otwierając się wieczkiem. Nasiona są eliptyczne, nieco spłaszczone, o długości 1–1,5 mm, przy czym jedno rozwijające się dystalnie jest mniejsze (osiąga 0,7–0,9 mm długości) i ma inny kształt od pozostałych.

Biologia i występowanie

Babka pierzasta występuje na różnych siedliskach wzdłuż wybrzeży morskich – na słonych łąkach, ustabilizowanych wydmach (zwykle na ich obrzeżach sąsiadujących z solniskami), na klifach, w tym także w szczelinach skalnych tuż nad zasięgiem pływów, czasem w głębi lądu w miejscach otwartych i piaszczystych, na przydrożach, także jako chwast w uprawach i na pastwiskach, na odłogach i siedliskach ruderalnych. Z dala od wybrzeży rośnie zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego i w południowo-zachodniej Azji. Występuje tam na pustyniach piaszczystych i żwirowych, na brzegach i terenach zalewowych rzek i jezior, rzadziej na suchych zboczach. Zasiedla zwykle niższe położenia do 200 m n.p.m. w Ameryce Północnej, 350 m n.p.m. w Wielkiej Brytanii, ale w rejonie Morza Śródziemnego sięga w wielu miejscach ponad 1000 m n.p.m. z rekordem w marokańskim Atlasie Wysokim, gdzie babka ta znaleziona została na 3630 m n.p.m. W południowej części zasięgu rośliny rosnące na pustyniach Afryki i Azji w warunkach dłuższego dnia są z reguły większe i tworzą więcej nasion niż rośliny z północnej części zasięgu. Rośliny tego gatunku dobrze znoszą zarówno wysokie temperatury w okresie letnim (np. na pustyniach zachodniej Azji i północnej Afryki), jak i mrozy w okresie zimowym (obecne są w Norwegii i Grenlandii). Gatunek rozwija się na podłożach przepuszczalnych – piaszczystych i żwirowych, także na glebach inicjalnych, płytkich, tworzących się na skałach i w ich szczelinach. W przypadku zasypywania roślin przez piasek – pęd wydłuża się, umożliwiając rozwijanie się rozety liści na powierzchni gruntu. Odczyn gleby na stanowiskach jest zróżnicowany od pH 4,8 do 8,8, przy czym gatunek opisywany jest jako raczej preferujący siedliska zasadowe. Wymaga stanowisk w pełni nasłonecznionych, toleruje silną ekspozycję na wiatr i aerozol morski. Dobrze znosi okresowe susze i zasiedla stanowiska istotnie różniące się warunkami wilgotnościowymi. Nie szkodzi mu wysokie stężenie żelaza w podłożu. Jest halofitem fakultatywnym – znosi zarówno zwiększone zasolenie (do 30,1‰ NaCl), jak i utrzymuje się w miejscach niezasolonych. Jest także rośliną dobrze tolerującą wypas i wydeptywanie – może rosnąć na mocno zagęszczonym podłożu. Gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony. Rodzimy obszar występowania obejmuje Azory, Wyspy Kanaryjskie, Afrykę Północną (od Maroka po Egipt i Erytreę), południową i zachodnią Europę oraz wybrzeża atlantyckie, Morza Północnego i zachodniej części Morza Bałtyckiego w północnej i środkowej Europie, południowo-zachodnią Azję po Uzbekistan i Pakistan na wschodzie. Jako gatunek introdukowany rośnie wzdłuż pacyficznych i atlantyckich wybrzeży Ameryki Północnej (odnotowany został także na Grenlandii), w Chile, Urugwaju i Brazylii w Ameryce Południowej, w Południowej Afryce, w Australii i Nowej Zelandii. Introdukowany został także do krajów Europy Środkowej takich jak: Austria, Węgry i Słowacja. Okoliczności zawleczenia gatunku są na ogół słabo udokumentowane, w obszarach śródlądowych Europy Środkowej rozprzestrzenianiu się gatunku sprzyja stosowanie soli podczas zimowego utrzymania dróg. Na inne kontynenty nasiona tego gatunku trafiły prawdopodobnie jako zanieczyszczenie nasion traw wysiewanych na pastwiskach. W Polsce gatunek był bardzo rzadki – znany tylko z kilku stanowisk w zachodniej części wybrzeża Bałtyku, zachował się w drugiej połowie XX wieku tylko na solniskach na Karsiborskiej Kępie w Świnoujściu. Na początku XXI wieku zaczął być spotykany na zasolonych poboczach dróg, początkowo w dużych miastach (w Gdańsku i Poznaniu), a później już na licznych stanowiskach wzdłuż dróg, zwłaszcza w zachodniej części kraju.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 00:22:30]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986158. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.