Zarzyczka górska Primula matthioli

Zarzyczka górska, kortuza górska (Primula matthioli (L.) K.Richt.) – gatunek byliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi ze środkowej i południowo-zachodniej Europy. W Polsce jest gatunkiem rzadkim, na terenie sąsiedniej Słowacji występuje dość licznie, w niektórych miejscach masowo. W Polsce objęty ochroną.

Łodyga bezlistny głąbik o wysokości do 40 cm. Roślina jest cała pokryta miękkimi, gęstymi włosami. Liście wyrastają na długich ogonkach w różyczce i podobnie jak łodyga są miękko owłosione. Mają okrągławy kształt z głębokosercowatą nasadą i są klapowane mniej więcej do ¼ długości, przy czym łatki z każdej strony mają 2–3 ząbki z krótką ością. Kwiaty zebrane po 3–19 w baldaszek. Kielich o długości 3–5 mm, wolny, o zielonych działkach z zaokrąglonymi wcięciami między nimi. Korona dzwonkowatego kształtu, ok. trzykrotnie dłuższa od kielicha, purpurowofioletowa. Pręciki przyrośnięte do pierścieniowatego zgrubienia u nasady rurki korony. Ich pylniki mają zaostrzone łączniki. Owoc pękająca 5 klapami na szczycie torebka.

Biologia i występowanie

Zarzyczka górska jest gatunkiem o występowaniu wybitnie dysjunktywnym, w tym wypadku podzielonym na dwa odrębne, odległe obszary. Obszar zachodni obejmuje góry środkowej Europy: Alpy, Karpaty i grupy górskie Półwyspu Bałkańskiego. Obszar wschodni obejmuje środkowy i północny Ural oraz szereg rozproszonych stanowisk w dorzeczach Dwiny i Peczory aż po północne koło podbiegunowe. Poza tym rośnie na jednym izolowanym stanowisku w okolicach Moskwy. W Europie występuje głównie w górach: w Alpach na wysokości 1080–1870 m, w Karpatach na wysokości 500–2154 m, na Półwyspie Bałkańskim i na Uralu. W Karpatach Zachodnich występuje w Beskidach, Tatrach, na Wielkim Choczu, w Małej Fatrze, Wielkiej Fatrze, Niżnych Tatrach. Występuje także w niektórych pasmach Karpat Wschodnich i Południowych. Poza górami występuje tylko w północno-wschodnich rejonach Europy, dochodząc tam po 70° szerokości geograficznej. W Polsce zlokalizowano około 15 stanowisk, rozrzuconych w kilku grupach górskich Karpat: w Beskidzie Żywieckim (masyw Pilska), w pasmie Policy, w Gorcach oraz w Tatrach i na Podhalu. Spośród nich siedem znajduje się na obszarach chronionych: w Tatrzańskim i Gorczańskim Parku Narodowym oraz w rezerwacie im. prof. Z. Klemensiewicza na Policy. Jak dotychczas nie udało się odnaleźć zarzyczki w masywie Babiej Góry, podczas gdy występuje ona w obu sąsiednich, wyraźnie niższych masywach (Pilsko i Polica). Najdalej wysunięte na zachód stanowisko zarzyczki znajduje się na północnych stokach Pilska. Najniższe znane stanowiska w Beskidach znajdują się na północnych stokach Policy (810 m n.p.m.), a w dolinie Białki na Podhalu nawet niżej (740 m n.p.m.). Najliczniejsze stanowiska znajdują się na Policy, w dolinach potoków Łopuszanka, Kamienica Gorczańska i Koninka w Gorcach oraz w Dolinie Małej Łąki w Tatrach. Inne stanowiska tatrzańskie znajdują się w Dolinie Waksmundzkiej (pojedyncze okazy), w Dolinie Białego, w Dolinie Kościeliskiej w rejonie Polany Pisanej, w Dolinie Chochołowskiej w rejonie Siwiańskich Turni oraz (nieliczne) w Stanikowym Żlebie, a także nad Cichą Wodą pod Karpielówką. Rozwój Bylina. Rozmnaża się wyłącznie przez nasiona. Kwitnie od maja do lipca, jest owadopylna. Nasiona rozsiewane są przez wodę (hydrochoria). Owoce dojrzewają od maja do połowy lipca, a wysiewają się do końca września. Badania w populacjach tatrzańskich wykazały, że jeden osobnik wytwarza od 117 do 227 nasion. Siedlisko Występuje w piętrze regla dolnego, górnego, w piętrze kosodrzewiny i tylko w miejscach stale wilgotnych, obfitujących w dobrze natlenioną, czystą wodę – w dolinach potoków górskich, na wilgotnych skałach lub w runie cienistych lasów. Wybiera najczęściej stanowiska „chłodne”, a więc zbocza wystawione ku północy lub zachodowi, głębokie doliny i osłonięte szczeliny skalne. Jest rośliną umiarkowanie wapieniolubną – spotyka się ją głównie na podłożu utworzonym przez wapienie, dolomity oraz łupki bogate węglan wapnia. W Beskidach spotyka się ją na podłożu fliszowym, byle tylko tworzyły je skały w miarę zasobne w węglan wapnia. Genetyka Liczba chromosomów: 2n = 24.

Bywa uprawiana jako roślina ozdobna. Szczególnie nadaje się do ogródków skalnych. Może rosnąć w zacienionym miejscu. Wymaga wilgotnej, próchnicznej i żyznej gleby o odczynie zasadowym. Mrozoodporność wystarczająca. Można ją rozmnażać wiosną lub w sierpniu przez podział kęp, najlepiej jednak przez nasiona, na ogół zresztą rozsiewa się sama.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2022-07-31 00:18:11]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=67668180. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • maj
      • czerwiec
      • lipiec
    • barwa kwiatów
      • płatki fioletowe
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście sercowate
  • cechy łodygi
    • wygląd łodygi
      • łodyga owłosiona
  • cechy owoców
    • rodzaj owoców
      • suche
        • torebki
  • ogólne
    • roślina ozdobna
    • roślina chroniona
    • roślina użytkowa
    • bylina
    • ścisła ochrona gatunkowa
    • Polska Czerwona Księga Roślin
    • czerwona lista roślin i grzybów Polski
    • NT – gatunek bliski zagrożenia
    • LR - gatunek niskiego ryzyka wyginięciem
  • siedlisko
    • Piętro kosodrzewiny
    • wapienie
    • łąki
    • polany
    • kamieńce
    • Tatry