Wirtualny atlas roślin: Nawłoć późna / Solidago gigantea

Nawłoć późna, nawłoć olbrzymia (Solidago gigantea Aiton) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej. Rozpowszechniony został jako roślina ozdobna i stał się gatunkiem inwazyjnym na znacznym obszarze Europy, ale też na innych kontynentach. Jest pospolity na obszarze całej Polski. Doskonale aklimatyzuje się i wypiera gatunki rodzime. Status gatunku w polskiej florze: kenofit, agriofit.

Pokrój bylina, z której trwałych kłączy wyrastają okazałe roczne pędy nadziemne, zwieńczone piramidalnym kwiatostanem z żółtymi kwiatami. W optymalnych warunkach tworzyć może gęste skupiska osiągając nawet liczbę 167 pędów na 1 m². Łodyga podziemne łodygi rosną na głębokości zwykle do 10–20 cm, w postaci poziomych kłączy, wyrastających w liczbie od 3 do 50 z nasad ubiegłorocznych pędów nadziemnych. Osiągają one do 90 cm długości i 1 cm średnicy. Mają zwykle barwę czerwonawą lub fioletową. Na całej ich długości wyrastają korzenie i od 1 do ponad 20 prosto wzniesionych pędów nadziemnych. Przy czym na 10 cm kłącza znajdować się może do 22 pąków (mniej w części środkowej, więcej u nasady i w części szczytowej). Pędy nadziemne osiągają wysokość zwykle od 50 (rzadziej od 30 cm) do około 200 cm, a rzadko nawet do 280 cm wysokości oraz średnicę od 0,5 do 1,1 cm. Charakterystyczną ich cechą jest brak włosków w dolnej części (poniżej kwiatostanu) i częsta obecność sinawego nalotu woskowego. Pędy nadziemne są zwykle wiśniowoczerwono nabiegłe. Rozgałęziają się tylko w części szczytowej w obrębie kwiatostanu złożonego. Na przekroju są okrągłe i pełne. Liście skrętoległe, pojedyncze i siedzące, wyrastają na całej długości pędu nadziemnego (może ich rozwinąć się na nim do 90), przy czym w dole sukcesywnie zaczynają one zamierać wraz z końcem lata. Największe są w części środkowej pędu. Osiągają od 8 do 18 cm długości (najczęściej nieco ponad 9 cm) i 1–3 cm szerokości (najczęściej poniżej 1,5 cm). Blaszka podługowata do lancetowatej jest piłkowana (z wyjątkiem nasady), przy czym wielkość ząbków jest bardzo zmienna w różnych populacjach. Wierzchołek jest zaostrzony, a nasada klinowata. Wzdłuż blaszki biegnie wyraźnie widoczna centralna wiązka przewodząca, a mniej więcej równolegle do niej, w różnym stopniu widoczne dwie wiązki boczne. Blaszka jest naga lub lekko owłosiona od spodu. Kwiaty drobne, zebrane w bardzo liczne (ok. 600–1200) koszyczki na rozgałęzieniach pędu w jego części szczytowej, tworzącej piramidalny, wiechowaty kwiatostan złożony. Rozgałęzienia kwiatostanu są nagie lub owłosione, rozpostarte, dolne zwykle odginają się ku dołowi. Koszyczki stoją na rozgałęzieniach kwiatostanu jednostronnie, na krótkich (do 3 mm długości) szypułach, gęściej lub rzadziej owłosionych. U ich nasady brak lub wyrasta jedna lub dwie drobne, równowąsko-lancetowate podsadki. Okrywa koszyczków dzwonkowata, długości zwykle 2,5 do 4 mm (rzadko nieco bardziej skrócona lub wydłużona), z listkami równowąsko-lancetowatymi, nierównej długości, zaostrzonymi, wyrastającymi w 3–4 rzędach. Średnica koszyczka wynosi 2–3 mm. Kwiaty, żółte, bardzo małe. Brzeżne kwiaty języczkowate występują zwykle w liczbie 9–15, zawierają płodny słupek, ale nie pręciki, a ich języczek osiąga do 3 mm długości i poniżej 0,5 mm szerokości. Wewnętrzne, obupłciowe kwiaty rurkowate w liczbie zwykle od 7 do 12, są nieco krótsze, ich rurkowate korony osiągają zwykle od 2,5 do 3,5 mm długości, a ząbki na szczycie poniżej 1 mm. Owoc niełupki o długości od 1,0 do 1,5 mm, nieco owłosione, z puchem kielichowym długości 2–2,5 mm.

Biologia i występowanie

W obrębie naturalnego zasięgu nawłoć późna związana jest z siedliskami przynajmniej okresowo wilgotnymi – rośnie na terenach zalewowych w dolinach rzek, wzdłuż rowów i w obniżeniach terenu, na mokradłach i źródliskach, zarówno w zbiorowiskach trawiastych (w tym typowych dla prerii), jak i w zaroślach oraz widnych lasach. Na obszarach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym, w tym w Europie, na siedliskach wilgotnych rośnie najlepiej – często tworząc rozległe, gęste i jednogatunkowe agregacje. Spotykany jest także jednak poza terenami wilgotnymi, np. wzdłuż przydroży i na nasypach, przy czym w miejscach suchszych jest mniej konkurencyjny i rośnie słabiej. Podobnie z naturalnego zasięgu opisywany jest jako gatunek nietolerujący większego zacienienia, podczas gdy w Europie, mimo że preferuje siedliska niezacienione, to jednak rozwija się też na skrajach lasów, a nawet pod okapem drzewostanu w lasach liściastych. Nawłoć późna preferuje siedliska żyzne, znacznie intensywniej rosnąc i kwitnąc w takich miejscach, ale rozprzestrzenia się także na siedliskach uboższych. Jest gatunkiem tolerancyjnym w stosunku do rodzajów gleb, ich składu mechanicznego i odczynu, a także wobec różnych warunków klimatycznych, choć lepiej rośnie na obszarach o większych wpływach klimatu oceanicznego. Wyższe średnie temperatury korelują z osiąganą wielkością pędów, a wyższe temperatury w okresie wiosennym (ponad 24 °C) sprzyjają kiełkowaniu nasion. Nawłoć późna rośnie w Ameryce Północnej, gdzie jej zasięg obejmuje rozległe obszary Stanów Zjednoczonych i Kanady. Brak jej lub występuje na nielicznych stanowiskach w północnej części Kanady i na Alasce, na Florydzie i w południowo-zachodniej części USA. Gatunek został introdukowany do Europy w XVIII wieku jako roślina ozdobna. Pierwsza dane o tym gatunku pochodzą z roku 1758, kiedy to roślina została sprowadzona do ogrodu botanicznego w Londynie. W pierwszej połowie XIX w. została odnotowana we Francji, a 50 lat później w Szwajcarii i Niemczech. Pierwsze wzmianka o występowaniu S. gigantea w Niemczech datuje się na rok 1832, a w Austrii na rok 1857. W latach 1850–1880 odnotowano wielokrotnie pojawianie się gatunku w środkowej Europie. Według analizy notowań botanicznych, szacunkowa ekspansywność wynosiła blisko 910 km²/rok. W roku 1950 zasięg występowania nawłoci był zbliżony do obecnego tj. obejmował obszar od północnych Włoch do południowej Skandynawii, oraz od północnej Hiszpanii i zachodniego wybrzeża Francji do zachodniej Rosji. Nawłoć późna występuje do wysokości 1200 m n.p.m., rzadziej notowana jest powyżej tej wysokości. Poza Europą roślina ta zawleczona została i jako zdziczała rośnie w Japonii, Korei, na Rosyjskim Dalekim Wschodzie, na Nowej Zelandii i w Australii, a także na Azorach i w Meksyku. Ze względu na zmiany warunków klimatycznych i preferencje siedliskowe prognozowane jest dalsze powiększanie obszaru występowania przez ten gatunek. Nawłoć późna jest gatunkiem rozpowszechnionym w Polsce, zwłaszcza w jej południowo-wschodniej części oraz wzdłuż doliny Wisły, rzadziej natomiast jest spotykana w północno-wschodniej części kraju. Silny wzrost i zagęszczenie pędów podziemnych i nadziemnych nawłoci powoduje, że wewnątrz jej płatów zwykle nie występują inne gatunki roślin. Pasożytują na niej tylko nieliczne gatunki grzybów: Golovinomyces asterum powodujący mączniaka prawdziwego, Fusicladium virgaureae wywołujący plamistość liści oraz Coleosporium asterum i Uromyces sommerfeltii wywołujące rdzę. Żerują na niej niektóre gatunki muchówek z rodziny Agromyzidae: Calycomyza solidaginis, Liriomyza pusilla, Nemorimyza posticata, Ophiomyia maura i mszyca Brachycaudus helichrysi. Fitosocjologia Nawłoć późna jest w Europie Środkowej gatunkiem charakterystycznym dla zespołu Rudbeckio-Solidaginetum. Fitocenozy tego zespołu tworzą okazałe rośliny zielne sprowadzone z Ameryki Północnej lub Azji. Gatunek ten rośnie jednak w różnych zbiorowiskach z klasy Artemisietea, przy czym w miejscach żyznych i wilgotnych często jest w nich dominantem. Zbiorowiska ze znacznym udziałem nawłoci późnej opisywane są jako Solidaginetum serotinae-canadensis, Impatienti-Solidaginetum, Stenactido-Solidaginetum, poza tym występuje on w zbiorowiskach z dominacją pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica i kielisznika zaroślowego Convolvulus sepium, w różnych zbiorowiskach ze związków Arction i Sisymbrion, w lasach z robinią akacjową oraz w lasach łęgowych z olszami i wierzbami.

Nawłocie są cennym źródłem nektaru i pyłku dla pszczół. Podczas pełni kwitnienia można zauważyć jak silnie wabią do siebie owady. Właściwości te zauważyli pszczelarze, którzy postanowili wykorzystać te rośliny jako pożytek dla pszczół, a zarazem przyczynili się do rozpropagowania tych roślin wprowadzając je na tereny własnych pasiek. Badania wskazują, że największą wydajność cukrową z 1 ha uprawy wykazały Solidago hybrida (370 kg) i Solidago canadensis (380 kg), natomiast najbardziej pyłkodajnym taksonem jest Solidago hybrida która może dostarczyć 150 kg pyłku z ha. Żywotność pyłku S. gigantea i S. canadensis sięga 100%. Nawłoć jest stosowana w medycynie od XVI w. Znano jej moczopędne właściwości, zapobiegające powstawaniu kamieni nerkowych. W Stanach Zjednoczonych używana jest w leczeniu ostrego lub przewlekłego zapalenia górnych dróg oddechowych, nawracających przeziębień. Działanie nawłoci jest również moczopędne, przeciwzapalne, rozkurczowe i antyseptyczne, stosowane pomocniczo w leczeniu artretyzmu i choroby gośćcowej. Zauważono, że ma działanie wiatropędne, oraz pozytywne efekty w innych drobnych schorzeniach i chorobach układu pokarmowego. Główne znaczenie w medycynie mają gatunki: S. virgaurea, S. canadensis, S. gigantea, S. graminifolia. Znanym i cenionym gatunkiem w medycynie ludowej jest S. virgaurea, choć ma znaczenie główne w ziołolecznictwie europejskim. S. canadesis i S. gigantea wykazują również efekt obniżenia obwodowego ciśnienia krwi. Substancjami czynnymi zawartymi w tych gatunkach są: flawonoidy (kwercentyna, rutyna, astragalina), garbniki pirokatechinowe, pseudogarbniki (kwas kawowy i chlorogenowy), olejek eteryczny, saponina obojętna, żywice i śluzy. W homeopatii stosowana jest także S. compositum jako roztwór do iniekcji w chorobach nerek i dróg moczowych. Uprawiana bywa jako roślina ozdobna. Popularna była w ogródkach wiejskich.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 02:06:12]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72327293. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.