Wirtualny atlas roślin: Fiołek polny / Viola arvensis

Fiołek polny (Viola arvensis Murr.) – gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae). Występuje naturalnie w Afryce Północnej, Europie i Azji, ale został szeroko rozprzestrzeniony i zaaklimatyzowany na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

Łodyga ulistniona, podnosząca się lub wzniesiona, pojedyncza lub słabo rozgałęziona, o wysokości od 10 (czasami nawet od 5) cm do 20 (wyjątkowo do 35) cm. Powierzchnia u okazów wczesnowiosennych krótko odstająco owłosiona, w okresie dojrzałości owoców już naga, lub słabo, odlegle owłosiona. Liście dolne sercowate i długoogonkowe, środkowe i górne jajowate, jajowatolancetowate, lub elipsoidalne, najszersze w połowie długości. Liście środkowe i górne mają długość do 3,5 cm, szerokość około 1,5 cm. Wierzchołki ich blaszek są tępo zaostrzone lub tępe, brzegi karbowane lub piłkowane, nasady klinowato zwężone. Wszystkie liście brodawkowano owłosione. Przylistki pierzastodzielne, ich szczytowy, jajowaty i karbowano-piłkowany odcinek jest nieco tylko mniejszy od blaszki liściowej. Kwiaty grzbieciste o długości do 1,5 cm, wyrastające z kątów liści na szypułkach dłuższych od liści. Działki kielicha lancetowate, zaostrzone, z wyraźnymi przydatkami u nasady. Ostroga niebieskofioletowa, cienka, krótsza lub niewiele dłuższa od przydatków działek. korona krótsza od kielicha, w pełni kwitnienia jej kremowe lub żółte płatki są całkowicie rozpostarte. Dolny płatek zazwyczaj ma ciemnożółtą plamkę, górny jest w mniejszym lub większym stopniu fioletowo nabiegły. Na bocznych płatkach znajdują się dwie promieniste kreski, na dolnym pięć. W gardzieli dolnego płatka dwa rzędy włosków, początkowo równoległych, głębiej rozchodzących się. Pręcików 5, słupek z esowato zgiętą i zgrubiałą pod znamieniem szyjką. Na przedniej stronie szyjki słupka brak ciemnej plamki. Ziarna pyłku zazwyczaj z pięcioma bruzdami. Owoce trójgraniasta torebka o tej samej długości co kielich. Pęka 3 klapami. Zawiera liczne, jajowate, jasnobrunatne i podłużnie bruzdowane nasiona z elajosomem.

Biologia i występowanie

Pierwotny zasięg fiolka polnego ograniczał się do Afryki Północnej, Europy i Azji. Występuje naturalnie w takich państwach jak Maroko, Algieria, Tunezja, Hiszpania (wliczając Wyspy Kanaryjskie), Portugalia (także na Maderze), Andora, Francja (również obecny na Korsyce), Belgia, Holandia, Wielka Brytania, Irlandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Dania, Niemcy, Polska, Słowacja, Czechy, Węgry, Austria, Szwajcaria, Włochy (wliczając Sardynię i Sycylię), Słowenia, Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Macedonia Północna, Albania, Grecja, Bułgaria, Rumunia, Mołdawia, Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja (jej europejska część oraz Syberia), Turcja, Cypr, Iran, Kazachstan i Mongolia. W Polsce jest bardzo pospolity na całym obszarze, z wyjątkiem wyższych partii gór. Status gatunku we florze Polski: prawdopodobnie archeofit. Fiołek polny została rozpowszechniony na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy – występuje w Stanach Zjednoczonych (szczególnie na Wschodnim i Zachodnim Wybrzeżu, w Kanadzie (poza jej północną częścią), na Grenlandii, w Kolumbii, Ekwadorze, Boliwii, Chile, Argentynie, na Falklandach, w Południowej Afryce, na Rosyjskim Dalekim Wschodzie (w Kraju Nadmorskim, na Kamczatce i Sachalinie), Półwyspie Koreańskim, w Chinach (w Mandżurii), na Tajwanie, w Australii (w Nowej Południowej Walii i Tasmanii) oraz Nowej Zelandii (na Wyspie Północnej). Rozwój Roślina jednoroczna, czasami wieloletnia. Kwitnie od kwietnia do października. Występuje na wysokości do 2100 m n.p.m. Może rozmnażać się na kilka sposobów. Najczęściej przez ballochorię – gwałtownie pękająca torebka wyrzuca nasiona. W ten sposób rozsiewa się na niewielkie tylko odległości. Ale może też na dużo większe – nasiona wypadające z dojrzałych torebek są roznoszone przez mrówki (myrmekochoria). Ponieważ nie są trawione, mogą być także roznoszone przez zjadające je zwierzęta (endochoria). Jedna roślina wytwarza kilka tysięcy nasion. Nasiona mogą zachować zdolność kiełkowania w ziemi do 10 lat. Optymalna temperatura ich kiełkowania wynosi 13 °C. Siedlisko Roślina synantropijna i segetalna. Rośnie na nieużytkach, przydrożach, terenach kolejowych oraz na polach uprawnych jako chwast, zwłaszcza w uprawach zbóż, szczególnie ozimych, oraz w uprawach roślin strączkowych, kukurydzy i ziemniaków. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Stellarietea mediae. Oddziaływania międzygatunkowe Na fiołku polnym pasożytują niektóre gatunki grzybów i lęgniowców: Golovinomyces orontii, Peronospora violae, Ramularia agrestis. Genetyka i zmienność Liczba chromosomów 2n = 34. Fiołek polny tworzy mieszańce z fiołkiem trójbarwnym (V. ×tricoloroformis Gerst.). W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono jeden podgatunek: V. arvensis subsp. megalantha Nauenb. – występuje we Włoszech, Szwajcarii, Austrii oraz Albanii, jednak niektóre źródła podają go z Polski. Jest to roślina 1-2-letnia, o płaskiej i pachnącej koronie długości 18-25 mm i płatkach przeważnie dłuższych od działek kielicha, żółtych, górą fioletowo nabiegłych.

W medycynie ludowej fiołek polny był używany jako roślina lecznicza. Surowcem zielarskim była cała roślina. Ziele zawiera niewielką ilość alkaloidów, barwników, cukrów, kwasu winowego, ziele i korzeń zawierają dużo saponin. Wykazuje działanie moczopędnie, odtruwające. Wewnętrznie stosowano go w chorobie wieńcowej oraz nadciśnieniu, a zewnętrznie przeciwko trądzikowi młodzieńczemu.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-10-01 00:12:07]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=71387018. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.