Ryż siewny Oryza sativa

Ryż siewny (Oryza sativa L.) – gatunek ryżu, jednorocznej rośliny zbożowej z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), dawniej nazywanych trawami (Graminae). Pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej. Zajmuje drugie (po kukurydzy) miejsce w światowej produkcji zbóż. W 2018 roku produkcja wyniosła 782.000.147 ton, stanowiąc podstawę wyżywienia 1/3 ludności świata (głównie dla mieszkańców wschodniej i południowo-wschodniej części Azji). 95% światowych zbiorów ryżu siewnego przeznacza się na pokarm dla ludzi. Znane są bardzo liczne odmiany, które są dostosowane do przeróżnych warunków środowiskowych. Roślina ta upowszechniła się i jest uprawiana w rejonach o silnej gęstości zaludnienia, ponieważ wymaga pracochłonnych zabiegów – sadzenia, nawadniania pól, zbiorów.

Pokrój roślina zielna o licznych i gęstych łodygach osiągających 50–150 cm wysokości. Korzenie zawierają miękisz powietrzny. Liście dolne o długości do 100 cm i szerokości do 15 mm, spłaszczone. Kwiaty skupione w wiechy o długości do 300 mm złożone z jednokwiatowych, ościstych (choć niektóre odmiany uprawne są bezościste) płaskich kłosków. Pręcików 6 (większość traw ma tylko trzy). Samopylne. Owoce kłos zawiera 30–100 ziaren. Ziarniaki o wymiarach 8 × 4 mm, jadalne, bogate w skrobię.

Częściowo obłuskane ziarno, pozbawione tylko plew – zwane jest ryżem brązowym – zawiera ok. 8% białka i niewielkie ilości tłuszczu; stanowi źródło tiaminy, niacyny, ryboflawiny, żelaza, wapnia. Ziarna ryżu otoczone są zrośniętymi plewkami. Podczas młocki usuwa się zwykle zarówno plewy, jak i otręby, czasem dodatkowo stosuje się polerowanie glukozą i talkiem, co nadaje ziarniakom połysk. Czasem przed młóceniem ryż wstępnie obgotowuje się, co pozwala na zachowanie większości jego składników odżywczych. Wartość kaloryczna ryżu w wynosi 3400-3500 kalorii z 1 kg. Zawartość białka jest niestety niska dlatego sam ryż stanowi niezrównoważone pożywienie w stosunku do chleba. Wiele witamin i minerałów jest skoncentrowanych w otrębach i zarodku ziarna ryżu, więc białe odmiany będą uboższe w te składniki. Wyjątek stanowi typ parboiled, który powstaje poprzez poddanie działaniu pary wodnej pod wysokim ciśnieniem ziaren ryżu przed procesem mielenia, co powoduje przenikanie części witamin i składników mineralnych do ich wnętrza, więc nie są całkowicie tracone. Niekiedy ryż wzbogaca się przez dodanie żelaza i witamin z grupy B. Całkowicie obłuskane ziarno – tzw. biały ryż – jest w znacznym stopniu pozbawione cennych składników odżywczych. Na terenach, gdzie ryż biały jest głównym składnikiem pożywienia, występuje dużo większe ryzyko zachorowania na beri-beri, chorobę spowodowaną niedoborem tiaminy (wit. B1) i składników mineralnych. Przed spożyciem ryż jest gotowany i jadany jako odrębne danie lub używany do przygotowywania zup, dań głównych i dodatków, szczególnie w kuchni orientalnej i bliskowschodniej. Z ryżu siewnego wytwarza się mąkę, kaszę, ziarno, jest to także surowiec do wyrobu alkoholu – sake, araku oraz wina ryżowego.Konsumpcja ryżu na świecie
Produkty uboczne powstające podczas obróbki ziaren ryżu – czyli otręby i proszek powstały po rozdrobnieniu odpadów z procesu polerowania ziarna – wykorzystuje się jako karmę dla zwierząt. Z otrąb uzyskuje się olej używany do celów spożywczych i przemysłowych. Pokruszone ziarna wykorzystuje się do warzenia piwa, destylacji alkoholu oraz produkcji skrobi i mączki ryżowej. Plewy stosuje się jako opał i materiał do pakowania, produkuje się z nich również nawóz i furfural. Słomę używa się na ściółkę, paszę dla zwierząt, pokrycia dachowe oraz do produkcji mat, odzieży, opakowań i mioteł. Ryż wykorzystywany jest także w papiernictwie, do wyrobu przedmiotów plecionych, kleju i kosmetyków (puder). Stanowi źródło skrobi. Ryż przerabiany jest także na krochmal, ocet lub alkohol. Ryż łuszczony ulega szybkiemu zepsuciu, dlatego po wyłuszczeniu i usunięciu zewnętrznej powłoki, która przybiera brunatny kolor z ryżu tego otrzymuje się ryż biały lub polerowany.

Ryż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych świata. W Chinach był regularnie uprawiany już ok. r. 5000 p.n.e. Na obszarze doliny Rzeki Perłowej we wschodniej części Azji został po raz pierwszy zasiany przez człowieka. Dzięki wyprawie Aleksandra Wielkiego ryż siewny dotarł do Grecji, a za sprawą kolonizatorów – do obu Ameryk. Jego popularność na całym świecie oraz korzystne walory odżywcze i łatwość przyrządzenia powodują, że dla połowy ludności świata ryż stanowi podstawową część ich diety W latach sześćdziesiątych XX w., podczas tzw. Zielonej Rewolucji, kiedy wysiłki naukowców były skierowane na zapobieżenie klęsce głodu, wyhodowano wiele nowych, ulepszonych odmian roślin uprawnych, m.in. tzw. cudowny ryż. Odmiana ta charakteryzowała się dużą odpornością na choroby, zwiększoną produktywnością i wytwarzaniem krótkiej, silnej łodygi, dzięki czemu rośliny były mniej łamliwe. Jednak jej uprawa nie rozwinęła się na tak szeroką skalę, jak się spodziewano. Ze względu na duże wymagania glebowe i konieczność intensywnego nawożenia stała się dostępna tylko dla bogatszych rolników, co z punktu widzenia zapobiegania głodowi czyni ją mało użyteczną.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:57:05]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985312. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • od pasa do wysokości człowieka (100 < x < 200 cm)
  • ogólne
    • roślina jadalna
    • roślina użytkowa
    • trawa
    • roślina bagienna
    • dwa podgatunki
  • cechy kwiatów
    • kwiatostan
      • groniasty
        • prosty
          • kłos