Wirtualny atlas roślin: Onoklea wrażliwa / Onoclea sensibilis

Onoklea wrażliwa (Onoclea sensibilis L.) – gatunek roślin należący do rodziny onokleowatych (Onocleaceae). Zazwyczaj klasyfikowany jest jako jedyny przedstawiciel rodzaju onoklea Onoclea (proponowano jednak także włączenie do niego innych gatunków z rodziny). Gatunek występuje współcześnie naturalnie w dwóch różnych odmianach we wschodniej części Ameryki Północnej i we wschodniej Azji, a jako introdukowany także w Europie. Ślady kopalne świadczą o tym, że był w przeszłości gatunkiem niemal kosmopolitycznym. Rośnie w różnych siedliskach naturalnych i antropogenicznych. Uprawiany jest jako roślina ozdobna. Bywa kłopotliwy w uprawie ze względu na ekspansywne rozrastanie się. Zarodniki i gametofity tego gatunku były wykorzystywane w badaniach nad wczesnymi fazami rozwoju paproci.

Pokrój paproć naziemna średnich rozmiarów, o długich, ciemnobrązowych kłączach pokrytych brązowymi, niezbyt gęstymi, błoniastymi i całobrzegimi łuskami. Ze spodniej strony kłącza wyrastają liczne, włókniste korzenie. Kłącze rozgałęzia się dychotomiczne odwierzchołkowo, tuż u nasady liści. Te wyrastają z kłącza pojedynczo w nieregularnych, dość znacznych odstępach. Liście wyraźnie dimorficzne – odmienne liście asymilacyjne i płodne. Liście są niemal nagie (bardzo nieliczne łuski na ogonkach, owłosienie rzadkie). Użyłkowanie siateczkowate. Rzadko spotykane są okazy o liściach mieszanych – z jednej strony z blaszką asymilacyjną, a z drugiej zarodnionośną.

Biologia i występowanie

Gatunek w odmianie typowej występuje w Ameryce Północnej na wschód od Wielkich Równin między Florydą a Labradorem i Nową Fundlandią. Zachodnia granica zasięgu biegnie przez prowincję Manitoba w Kanadzie oraz Dakotę Północną, Wyoming, Kolorado i Teksas w USA. We wschodniej Azji występuje odmiana O. sensibilis var. interrupta obecna we wschodnich i północno-wschodnich Chinach (prowincje Hebei, Heilongjiang, Henan, Jilin, Liaoning oraz region autonomiczny Mongolia Wewnętrzna), na Półwyspie Koreańskim, na Wyspach Japońskich oraz na Sachalinie i w Obwodzie Amurskim na Rosyjskim Dalekim Wschodzie. Gatunek ten zarejestrowany został jako pierwsza amerykańska paproć sprowadzona do Europy (do Wielkiej Brytanii) już w 1699. Obecnie rośnie na Wyspach Brytyjskich jako uciekinier z upraw, podobnie występuje jako gatunek introdukowany w krajach Beneluksu, w północno-zachodnich Niemczech (od 2002), w krajach bałtyckich i w północnej części europejskiej Rosji. Jako zdziczały odnotowany został także na pojedynczym stanowisku w Nowej Zelandii. W Polsce gatunek znany tylko z upraw. Ślady kopalne ze wczesnego eocenu wskazują na znacznie szersze wówczas rozprzestrzenienie przodków tej rośliny na świecie (znamienne jest uderzające podobieństwo roślin sprzed 57 milionów lat powodujące oznaczenie tych skamieniałości jako przynależnych do gatunku O. sensibilis). Zarodniki kiełkują na powierzchni gleby tworząc cienkie, plechowate przedrośle (gametofit) przypominające wątrobowca. Na przedroślach rozwijają się zwykle zarówno rodnie, jak i plemnie, czasem jednak są one jednopłciowe (wpływ na to ma podłoże, warunki termiczne i wiek przedrośla). W organach tych powstają gamety. Do zapłodnienia dochodzi za pośrednictwem wody. Młode rośliny pokolenia dominującego (sporofity) rozwijają się na krawędzi przedrośla. Początkowy rozwój roślin jest powolny, ale starsze okazy mogą w ciągu jednego sezonu rozrastać się na 0,3 m w różnych kierunkach. Liście zarodnionośne rozwijają się w ciągu lata (mogą zacząć się rozwijać od maja) i utrzymują się przez rok lub nawet dłużej. Kulistawe odcinki liści osłaniające kupki zarodni pękają zimą i wiosną rozsiewając zarodniki, przy czym przy ciepłej pogodzie dzieje się to dość gwałtownie. Onoklea rośnie na bardzo zróżnicowanych siedliskach, ale najczęściej w miejscach podmokłych lub wilgotnych, zarówno otwartych jak i zacienionych – na różnego typu mokradłach i w lasach bagiennych i aluwialnych, na wilgotnych łąkach i wzdłuż rowów, rzadziej w miejscach suchych. Spotykana jest także na przydrożach. Odmiana azjatycka rośnie na rzędnych 200–900 m n.p.m., przy czym na terenach górskich zasiedla doliny, w Ameryce do rzędnych 1500 m n.p.m. Na stanowiskach onoklea rośnie często w postaci rozległych płatów. Liczba chromosomów wynosi 2n = 74.

Roślina uprawiana jest jako ozdobna. Zalecana jest do sadzenia w dużych płatach jako roślina okrywowa. Dekoracyjne są jej liście, zwłaszcza młode o czerwonawym zabarwieniu. Jako atrakcyjne opisywane jest także ich żółto-brązowe zabarwienie w okresie jesieni. Mimo wrażliwości liści na mróz jest ona w pełni mrozoodporna – może być z powodzeniem uprawiana w chłodnym klimacie (rośnie w strefach mrozoodporności od 4 do 10). Liście zarodnionośne bywają stosowane jako dodatek do bukietów suchych kwiatów (po wcześniejszym osypaniu zarodników, co następuje w krótkim czasie po przeniesieniu tych liści do ciepłego pomieszczenia). Może być wykorzystywana do umacniania brzegów wód i miejsc zabagnionych. Roślina wykorzystywana była jako modelowa w badaniach naukowych, w tym nad wpływem białek i lipidów na kiełkowanie zarodników oraz wpływem światła na rozwój komórek gametofitu.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:53:30]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72987787. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.