Wirtualny atlas roślin: Sosna wydmowa / Pinus contorta

Sosna wydmowa (Pinus contorta Dougl. ex Loud.) – gatunek drzewa iglastego należący do rodziny sosnowatych (Pinaceae). Jest to sosna dwuigielna z podrodzaju Pinus wykazująca cechy pirofityczne. Występuje na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej (USA, Kanada, Meksyk) oraz w niektórych rejonach środkowego zachodu USA (np. dominuje w Parku Narodowym Yellowstone). Taksony wewnątrzgatunkowe tej sosny są geograficznie rozdzielone w obrębie jej zasięgu. Nadmorskie podgatunki rosną na stanowiskach od poziomu morza do ok. 600 m n.p.m., podczas gdy formy śródlądowe spotykane są na wysokościach od ok. 400 do 3500 m n.p.m.

Korzenie system korzeniowy zróżnicowany zależnie od rodzaju podłoża, przeważnie dosyć płytki. Korzenie palowe i pionowe odnogi są powszechne, jednak gdy napotkają wodę lub twardy grunt, mogą obumrzeć, wygiąć się lub kontynuować wzrost w poziomie. Pokrój krzaczasty do drzewiastego. Korona drzewa zróżnicowana, dolne gałęzie często opadające, górne rozpostarte lub wzniesione. Szczyt korony bywa spłaszczony lub zaostrzony. Liście igły zebrane w pęczki po 2, od żółtozielonych przez zielone, aż po odcienie ciemnozielone. Igły są grube, krótkie, długości (2)4–5(8) cm, nieznacznie spłaszczone i często skręcone. Brzegi igły drobno ząbkowane, wierzchołek tępy do zaostrzonego lub wąsko spiczasty. Pochewki liściowe trwałe, o rozmiarach 0,3–0,6(1) cm. Pąki wąsko- do szerokojajowatych, o długości 1,2 cm, lekko żywiczne. Rzędy aparatów szparkowych widoczne na wszystkich stronach liści. Szyszki szyszki męskie pomarańczowo-czerwone, elipsoidalne do cylindrycznych, długości 5–15 mm. Dojrzałe szyszki żeńskie niesymetryczne, podłużne do jajowatych przed otwarciem, szerokojajowate do kulistych po otwarciu, długości (2)3–6(7,5) cm. Prawie siedzące lub osadzone na krótkiej szypułce o długości do 3 mm, rozpostarte lub odgięte ku nasadzie gałęzi. Łuski nasienne grube, z romboidalną, wydłużoną apofyzą, o centralnej piramidce zakończonej wydłużonym wyrostkiem lub smukłym kolcem o długości do 6 mm. Nasiona długości około 5 mm, czarne lub płowe do czerwonobrązowych z czarnymi cętkami, opatrzone kleszczowatym skrzydełkiem o długości 10–14 mm.

Biologia i występowanie

Sosna wydmowa ze względu na rozległy zasięg i zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe wykazuje zróżnicowane preferencje odnośnie do warunków glebowo-klimatycznych. Najniższe temperatury w obrębie zasięgu wahają się od 7 °C na wybrzeżu do –57 °C w północnych Górach Skalistych, zaś najwyższe temperatury wahają się od 27 °C wzdłuż wybrzeża i na wyższych stanowiskach śródlądowych do 38 °C na niższych stanowiskach. Drzewa tego gatunku lubią miejsca nasłonecznione o dużej wilgotności powietrza. Nie tolerują zacienienia. Preferują stanowiska na północnych i wschodnich zboczach. Mimo że sosny te rosną także w obszarach o krótkim okresie wegetacyjnym i w klimacie suchym, najsilniejszym wzrostem cechują się tam, gdzie opady roczne wynoszą co najmniej 530 mm. Sosna wydmowa najlepiej rośnie na wilgotnych glebach powstałych na bazie granitu, łupków lub gruboziarnistych law. Rzadko spotykana na suchszych glebach pochodzenia wapiennego, chociaż w Kanadzie rozległe drzewostany występują na wapiennych glinach zwałowych (posiadają niezbędny poziom wilgotności). Duże stanowiska podgatunku latifolia występują na glebach klasyfikowanych przez Departament Rolnictwa USA jako Inceptisols (gleby słabe) lub Alfisols (gleby urodzajne). Podgatunek contorta jest często spotykany na glebach bagiennych (histosolach) w południowo-wschodniej Alasce, Kolumbii Brytyjskiej i zachodnim Waszyngtonie. Dalej na południe, na suchych, piaszczystych lub żwirowych obszarach wybrzeża, podgatunek ten rośnie na glebach typu Inceptisols, Alfisols oraz Ultisols. Preferencje glebowe często lokalnie sprzyjają sośnie wydmowej przez to, że dane podłoże działa niekorzystnie na rozwój konkurencyjnych gatunków drzew. W Górach Kaskadowych w Waszyngtonie i Oregonie oraz w paśmie górskim Sierra Nevada w Kalifornii rośnie na wilgotnym podłożu i glebach słabo odwodnionych. W Sierra Nevada, wschodnim Oregonie i hrabstwie Mendocino występują gleby z warstwą rudawca, który utrudnia przesiąkanie wody i rozwój korzeni, co wyklucza drzewa z gatunków: sosna żółta, sekwoja wieczniezielona oraz z rodzaju daglezja, z korzyścią dla sosny wydmowej. Sosna wydmowa tworzy zarówno rozległe lasy jednogatunkowe, jak i mieszane, wraz z wieloma zachodnimi gatunkami drzew iglastych (np. świerk biały, świerk Engelmanna, jodła górska, Pinus albicaulis, jodła wspaniała, sosna długowieczna). Ze względu na szeroki zakres tolerancji środowiskowej (prawdopodobnie najszerszy wśród gatunków iglastych w Ameryce Północnej) występuje w powiązaniu z wieloma gatunkami roślin. Szeroka tolerancja sprawia, że w zachodniej części Gór Skalistych pojawia się stosunkowo nisko ponad dolną (ponadstepową) granicą lasu (po sośnie żółtej, jedlicy zielonej i modrzewiu zachodnim), czyli na siedliskach stosunkowo ciepłych i suchych, a znika stosunkowo blisko górnej granicy lasu (przed świerkiem Engelmana, jodłą górską, choiną Tsuga mertensiana i sosną Pinus albicaulis), czyli w warunkach chłodnych i wilgotnych. Jednocześnie kilka kolejnych gatunków ma zakres mieszczący się pomiędzy jej wartościami skrajnymi, co sprawia, że jej zakres przynajmniej częściowo pokrywa się z niemal wszystkimi gatunkami drzew w tych lasach. Sosna wydmowa występuje powszechnie na zachodzie USA i Kanady oraz w Meksyku (Kalifornia Dolna), na wysokościach 0-3500 (3900) m n.p.m. Jej zasięg rozciąga się między szerokością geograficzną północną 64° N (Jukon) a 31° N (Kalifornia Dolna) oraz między brzegiem Pacyfiku a łańcuchem górskim Black Hills w Dakocie Południowej. Podgatunek typowy contorta występuje w stanach USA: Alaska, Waszyngton, Oregon, północno-zachodnia Kalifornia oraz w kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska. Porasta wybrzeża Pacyfiku, spotykany na wysokościach 0–600 m n.p.m. Odmiana bolanderi tego podgatunku występuje tylko na wybrzeżach Kalifornii. Podgatunek latifolia występuje w Górach Skalistych i obszarach podgórskich na terenie stanów USA: Alaska (śladowo), wschodni Waszyngton, północno-wschodni Oregon, Idaho, Montana, Dakota Południowa, Kolorado i Utah oraz w prowincjach kanadyjskich: południowo-zachodnie Terytoria Północno-Zachodnie, Jukon, Kolumbia Brytyjska, Alberta, Saskatchewan. Podgatunek murrayana występuje w górach Sierra Nevada, Górach Kaskadowych i Klamath Mountains (Waszyngton, Kalifornia, Oregon) oraz w meksykańskim stanie Kalifornia Dolna. Spotykany w górskich lasach na wysokościach 400–3500 m n.p.m. (od 490 do 3660 m n.p.m.). Pierwsze próby introdukcji tego gatunku do Europy miały miejsce w 1831 roku, ale nie dały efektu. Powodzeniem zakończyła się powtórna introdukcja w Wielkiej Brytanii, przeprowadzona w latach 50. XIX wieku (podgatunek latifolia w 1855, podgatunek murrayana w 1853). Sosna ta rozpowszechniona została w krajach północnej i środkowej Europy (Skandynawia, Wielka Brytania, Niemcy) zwłaszcza od przełomu lat 20. i 30. XX wieku. Na współczesnych ziemiach polskich najstarsze nasadzenia tego gatunku pochodzą z lat 1930-1933. Drzewostany występują np. w rejonie Manowa, Szczytna, Obrzycka, Rogowa.

Gatunek (zwłaszcza podgatunek latifolia) wykorzystywany jest przede wszystkim jako surowiec do produkcji papieru, w Ameryce Północnej drewno wykorzystywane jest jako lekki materiał budowlany. Podgatunek typowy jest wykorzystywany w ograniczonym zakresie, głównie jako źródło drewna opałowego. Poza celami produkcyjnymi sosna ta bywa w ograniczonym stopniu wykorzystywana do nasadzeń ozdobnych, częściej do zalesiania nieużytków i gruntów zdegradowanych.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 00:17:27]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72326904. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.