Wirtualny atlas roślin: Klon zwyczajny / Acer platanoides

Klon zwyczajny, klon pospolity (Acer platanoides L.) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae Juss.). Występuje naturalnie w Europie Środkowej i Wschodniej, na Bałkanach oraz Kaukazie. W Polsce jest najpospolitszy z krajowych gatunków swego rodzaju. Jest drzewem zrzucającym liście na zimę. Jest powszechnie sadzony jako drzewo ozdobne w parkach i ogrodach ze względu na jego pokrój oraz wysoką tolerancję na ubogie podłoże i zanieczyszczenia środowiska. Ponadto w uprawie znajdują się jego liczne kultywary. Drewno klonu zwyczajnego jest stosowane między innymi do produkcji mebli oraz w tokarstwie. W Ameryce Północnej jest gatunkiem inwazyjnym. Odradza się tam sadzenia tego gatunku, a w niektórych stanach jego uprawa jest prawnie zakazana.

Pokrój drzewo zrzucające liście na zimę. Dorasta do około 18–27 (–30) m wysokości i 12 (–20) m szerokości. Najwyższy w Europie klon zwyczajny rośnie w Puszczy Białowieskiej – mierzy ponad 37 metrów. Pokrój jest rozłożysty, o okrągławej lub parasolowatej koronie. Pień jest regularny i dobrze wyrośnięty. Osiąga do 1,5 m średnicy. Kora jest cienka, u młodych roślin jest czerwonawo-brązowa, później ma czarną, a według innych źródeł szarą barwę, początkowo jest gładka, ale z wiekiem staje się pomarszczona i wzdłużnie popękana. Korzenie są często powierzchniowe, system korzeniowy jest duży i wytrzymały. Liście naprzeciwległe, dłoniasto-klapowane, 5- lub rzadziej 7-klapowane, z ostrymi wierzchołkami. Blaszka liściowa jest ząbkowana na brzegu. Wcięcia między klapami są zaokrąglone. Mają ciemnozielony kolor, od spodu są nieco bledsze i błyszczące. Jesienią przebarwiają się na żółto, czasami na pomarańczowo lub czerwono. Są szersze między bokami niż od nasady do wierzchołka. Mierzą do 15 cm długości i 10–18 cm szerokości. Na spodniej powierzchni występują kępki włosków (domacja). Blaszka liścia osadzona jest na długim i cienkim ogonku liściowym, maczugowato zgrubiałym u nasady. Ogonek ma różowożółtą lub czerwonawą barwę. Po jego przerwaniu wycieka mleczny sok. Kwiaty niepozorne (do 12 mm średnicy), zebrane do 30 we wzniesionych baldachogronach. Działki kielicha są bezwłose, nietrwałe. Płatków jest 5, są nagie, mają żółtozieloną barwę. W kwiatach znajduje się 8 nagich pręcików, wyrastających z mięsistego dna kwiatowego. Kwiaty żeńskie rozwijają się w skrzydlate owoce. Owoce składają się z dwóch skrzydlaków (ulistnionych orzeszków), są szeroko rozwarte, do około 180°, są płaskie, gładkie i bezwłose. Początkowo mają żółtozielony kolor, często z różowym odcieniem, później przebarwiają się na beżowo kiedy dojrzeją. Osadzone są na szypułkach. Mierzą do 5 cm długości i 1,5 cm szerokości.

Biologia i występowanie

Rośnie naturalnie w Europie Środkowej i Wschodniej, na Bałkanach oraz Kaukazie – jego zasięg występowania rozciąga się od Pirenejów na zachodzie po Kaukaz i europejską część Rosji na wschodzie oraz od południowej części Półwyspu Fennoskandzkiego na północy po Włochy i Grecję na południu. Został zaobserwowany w takich państwach jak Hiszpania, Francja, Włochy, Szwajcaria, Austria, Belgia, Luksemburg, Niemcy, Polska, Dania, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina, Czechy, Słowacja, Węgry, kraje byłej Jugosławii, Albania, Rumunia, Bułgaria, Grecja, Rosja (jej europejska część, a także Kaukaz Północny i Dagestan), Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Iran, Afganistan, Kirgistan oraz Tadżykistan. Ponadto został rozprzestrzeniony przez człowieka poza naturalne granice swoje zasięgu – w XVII wieku został sprowadzony do Anglii, a stamtąd w XVIII wieku do Ameryki Północnej. Obecnie uważany jest tam za gatunek inwazyjny, a jego uprawa jest prawnie zakazana w stanach New Hampshire i Massachusetts. W Polsce występuje powszechnie na całym niżu i w niższych położeniach górskich na terenie całego kraju. We Włoszech został zaobserwowany we wszystkich regionach z wyjątkiem Apulii i Sardynii. We Francji został odnotowany we wszystkich departamentach, z wyjątkiem Korsyki Południowej, Górnej Korsyki oraz Lot i Garonny, natomiast według innych źródeł w całej Francji oprócz departamentów Loara Atlantycka, Morbihan i Pireneje Wschodnie, ale jego występowanie ogranicza się głównie do wschodnich regionów kraju. W Szwajcarii występuje powszechnie w górach Jura i na Wyżynie Szwajcarskiej, natomiast rośnie sporadycznie w Alpach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea i gatunek wyróżniający dla Ass. Aceri platanoidis-Tilietum. W Polsce zazwyczaj rośnie w lasach mieszanych z bukiem i lipą, natomiast we Włoszech rośnie na polach, a w Apeninach w górskich lasach z bukiem, jodłą pospolitą oraz świerkiem pospolitym. W Danii zazwyczaj rośnie w lasach liściastych, pojawił się w tym kraju w sposób naturalny około 6000 lat temu. W polskich górach występuje do 1100 m n.p.m., we Włoszech do 1300 m n.p.m., a we Francji do 1600 m n.p.m. Najstarszy opisany w Polsce okaz rośnie we wsi Kamienica w powiecie limanowskim. Dorasta on do wysokości 28,5 m, ma obwód 459 cm, a jego pierśnica wynosi 118,5 cm. Najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu lub półcieniu. Preferuje gleby dobrze przepuszczalne, piaszczyste, ilaste, gliniaste lub wapienne, o odczynie obojętnym (od 3,7 o 8,0 w skali pH). Jednak jest gatunkiem bardzo tolerancyjnym względem podłoża. Poza tym łatwo przystosowuje się do trudnych warunków środowiskowych, z tego też względu często jest sadzony w miastach oraz przy drogach. Jest bardzo mrozoodporny – występuje od 3 do 7 strefy mrozoodporności. Fanerofit, mezofit. Średnio dożywa około 150 lat. Jest rośliną miododajną – kwiaty są zapylane przez owady, w zamian dając im relatywnie dużo nektaru. Jego wydajność miodowa sięga 100 kg/ha, ale kwitnie zbyt wcześnie, żeby pszczoły mogły uzyskać z niego miód towarowy. Kwitnie przed rozwojem liści na przełomie kwietnia i maja, a według innych źródeł w maju. Po raz pierwszy zakwita w wieku 5 lat, inne źródła podają zaś wiek około 25 lat. Owocami zaczyna obradzać zwykle w wieku 25–40 lat. Owoce dojrzewają na początku października. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Kiedy nasiono klonu oderwie się od rośliny zaczyna obracać się wokół swojej osi. Skrzydło generuje siłę nośną, na zasadzie zbliżonej do wiropłatów, dzięki czemu może opaść bardzo daleko od drzewa (anemochoria). Skrzydlaki opadają jesienią, co zapewnia wysokie prawdopodobieństwo ochrony przez pokrywę śnieżną podczas zimy. Nasiona kiełkują na wiosnę po okresie zimnej stratyfikacji w temperaturze 3–4 °C przez 90–120 dni. Przewrócenie gleby wzmaga kiełkowanie. Dorosły okaz wydaje około 2 tysięcy nasion na rok, z czego średnio 76% później kiełkuje. Drzewo szybko rosnące – osiąga w wieku 5 lat wysokość około 5 m i szerokość 4 m. Po dziesięciu latach odpowiednio 10 i 8 metrów, a po 20 latach – 20 i 16 m. Liczba chromosomów: 2n = 26.

Drewno jest stosowane między innymi do produkcji mebli oraz w tokarstwie. Ma lepsze właściwości mechaniczne w stosunku do jaworu, przez co jest częściej stosowane w konstrukcjach. Ponadto używa się go na okleiny skrawane (rzadziej łuszczone), fryzy, półfabrykaty, instrumenty muzyczne (mechanizmy pianin i fortepianów, boki i dna instrumentów muzycznych), w przemyśle samochodowym, budowie wagonów, na deszczułki posadzkowe, części maszyn, wyroby kołodziejskie, narzędzia, rękojeści, drobny sprzęt kuchenny, prawidła obuwnicze, obcasy, galanterię drewnianą, oprawy szczotek, ramiączka, zabawki, futerały i części sprzętu laboratoryjnego oraz wyroby snycerskie. Drewno klonu zwyczajnego służyło między innymi Stradivariusowi do produkcji skrzypiec. Drzewa sadzone są również powszechnie w miastach jako rośliny ozdobne, dzięki tolerancji na cień i zanieczyszczenia środowiska. Cenione są jako drzewa cieniodajne i osłonowe. Zalecane są do stosowania w rozległych ogrodach, w parkach, w alejach (zalecany odstęp między drzewami to 12 m). W dawnych czasach liście i gałęzie były używane do produkcji brązowego barwnika.

Klon pospolity od dawna ma przypisywane boskie znaczenie. Kiedyś uważano, że to drzewo opiekowało się żywymi, ale przede wszystkim też zmarłymi. Dawniej z tego gatunku wytwarzano deskę, na której układano zmarłego do czasu pogrzebu. Wierzono, że miała ona magiczną moc i odpędzała diabła. Deska ta nie mogła być malowana. Po pogrzebie drewno tego klonu układano na rozstajnych drogach po to, aby duch zmarłego miał spokojną wędrówkę do życia w niebie. Uważano także, że pukanie w deskę wzmocni jeszcze jej magiczne działanie. Do dziś przetrwały stare powiedzenia, takie jak „odpukać w niemalowane” czy „do grobowej deski”, które wywodzą się z wiary w cudowne właściwości drewna tego gatunku.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 18:51:47]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985386. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.