Wirtualny atlas roślin: Czosnaczek pospolity / Alliaria petiolata

Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara et Grande) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju czosnaczek Alliaria. Występuje na obszarze Europy, w Afryce Północnej oraz Azji zachodniej i południowej. W Polsce gatunek pospolity. Roślina inwazyjna na innych kontynentach.

Liście nagie (dolne mogą być owłosione), cienkie, o silnym zapachu czosnku. Dolne długoogonkowe (ogonek o długości 3-16 cm), okrągłojajowate lub nerkowate (zwykle od 3 do 16 cm szerokości, nieco krótsze niż szerokie), na brzegu karbowane lub piłkowane. Górne liście z coraz krótszymi ogonkami, trójkątne do jajowatych, u nasady sercowate, na brzegu nieregularnie piłkowane, na szczycie zaostrzone. Młode liście jasnozielone, po rozdarciu pachnące czosnkiem. Kwiaty małe, zebrane po kilka w grona wyrastające z kątów najwyższych liści. Kwiaty mają cztery jasnozielone działki kielicha o długości ok. 3 mm, cztery białe płatki korony o długości 4–8 mm, 6 pręcików, 4 z nich dłuższe o nitkach długości 2–3,5 mm, z pylnikami o długości do 1 mm. Pokrój wysokość 30-100 cm, rzadko od 15 do 130 cm. W pierwszym roku wegetacji wyrasta rozeta liści blisko gruntu, która pozostaje zielona przez zimę. Wiosną drugiego roku wykształca dorosłą, kwitnącą postać. Po wydaniu nasion liście obumierają, sucha łodyga z częścią owoców pozostaje jeszcze przez lato. Łodyga przeważnie pojedyncza, jeżeli roślina rośnie w pełnym świetle, może być krzaczasto rozgałęziona. Prosto wzniesiona, gęsto ulistniona, kanciasta, w dolnej części odstająco owłosiona (włoski do 1,5 mm długości), poza tym naga. Owoce czterokanciasta łuszczyna o długości (2-)3-7(-8) cm i szerokości 1,2-2,5 mm. Nasiona szorstkie, brunatne do czarnych, długości od 2 do 4,5 mm.

Biologia i występowanie

Naturalny zasięg gatunku obejmuje całą Europę, północne krańce Afryki (Maroko, Tunezja) oraz południowo-zachodnią i środkową Azję sięgając po Kazachstan, Sinciang, Tybet, Nepal i północno-zachodnie Indie. Jako gatunek zawleczony i inwazyjny występuje w USA, Kanadzie i Argentynie.
W Polsce gatunek pospolity na całym obszarze.
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do maja. Siedlisko: gatunek leśny, występuje głównie w lasach liściastych i zbiorowiskach skrajów lasów, także w załomach skalnych i obrzeżach dróg. Preferuje gleby gliniasto-piaszczyste i żwirowe, o dużej zawartości próchnicy i składników pokarmowych. W Polsce występuje na niżu, czasem na niższych partiach Karpat. Roślina azotolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Glechometalia. Liczba chromosomów 2n = 36, 42.
Cechy fitochemiczne
W części nadziemnej rośliny zawarty jest olejek gorczyczny o bardzo ostrym smaku, flawonoid aliarozyd, glikozyd izosiarkocyjaninowy. W korzeniach stwierdzono glukonasturcynę, a w nasionach kardenolidy. Mimo to jest praktycznie nieszkodliwy. Spożyty przez krowy może spowodować nieprzyjemny smak mleka.

Roślina lecznicza – używany dawniej do okładania ropiejących i trudno gojących się ran i wrzodów.
Sztuka kulinarna – liście wykorzystywane we Francji jako składnik sałatek. Używany również jako przyprawa.

W części nadziemnej rośliny zawarty jest olejek gorczyczny o bardzo ostrym smaku, flawonoid aliarozyd, glikozyd izosiarkocyjaninowy. W korzeniach stwierdzono glukonasturcynę, a w nasionach kardenolidy. Mimo to jest praktycznie nieszkodliwy. Spożyty przez krowy może spowodować nieprzyjemny smak mleka.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2018-12-04 19:26:54]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=53268563. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997. ISBN 83-7073-092-2.
Alliaria petiolata (M. Bieberstein) Cavara & Grande. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-04-23].
Taxon: Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-04-23].
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997, s. 288. ISBN 83-7073-092-2.
Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982, s. 195. ISBN 83-09-00660-8.
F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 104. ISBN 83-09-01473-2.
Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-05-13].