Pęczyna błotna Apium repens

Pokrój naga, błyszcząca, płożąca bylina o pełzających rozłogach osiągających w siedliskach lądowych zwykle 10–20 cm, czasem do 50–60 cm, a rosnąc w wodzie nawet do 1–1,5 m długości. W węzłach rozłogi korzenią się i rozwijają liście, których czasem brak w węźle, z którego wyrasta szypuła kwiatostanu. Brak wzniesionych i ulistnionych pędów. Korzenie nitkowate. Łodyga jasnozielona, gładka, naga. Liście wyrastają z węzłów rozłogów osiągając do 10, czasem do 20 cm długości (u roślin zalanych wodą nawet do 40 cm), najczęściej jednak tylko do 5 cm długości i 1,5 cm szerokości. Pochwy liściowe niepozorne. Blaszki osadzone są na długich ogonkach i są pojedynczo, nieparzysto-pierzasto złożone. Listki w liczbie 3–6 par są siedzące, jajowate do okrągławych, o brzegach nierówno, grubo ząbkowanych. Osiągają do 1 cm długości. Jedno z wcięć między ząbkami, zwłaszcza na trzeciej parze listków licząc od dołu, jest wyraźnie głębsze, co jest istotną cechą diagnostyczną odróżniającą ten gatunek od lądowych form pęczyny węzłobaldachowej. Liście są zwykle żółtawozielone, od spodu jaśniejsze, nagie. Kwiaty zebrane w baldach złożony wyrastający z węzła płożącej łodygi na szypule i osiągający wraz z nią 1–3,5 cm wysokości, maksymalnie do 10, czasem 15 cm wysokości. Baldach składa się z 2–7 baldaszków, które wsparte są licznymi, biało obrzeżonymi, eliptycznymi i trójnerwowymi pokrywkami. Szypułki baldaszków są zwykle dłuższe od szypułek kwiatowych, choć na silnie zgryzanych pastwiskach i one bywają silnie skrócone. U nasady szypuł baldachu znajduje się od trzech do 7 szybko odpadających, lancetowatych pokryw. Kwiaty drobne, o białych (czasem kremowych lub różowawych) płatkach korony osiągających ok. 0,5 mm długości, przeważnie mających zaostrzony i zagięty do środka koniec. Działek kielicha brak. Pręcików jest 5, o białych nitkach i jasnożółtych pylnikach. Słupki dwa, wygięte na dwie strony. Znamię drobne, główkowate. Słupki osadzone na stylopodium osiągającym połowę ich długości. Owoc kuliste rozłupnie o długości 1–1,3 mm i szerokości 1,1–1,4 mm (rozłupnia jest nieco szersza niż dłuższa), na szczycie z odgiętymi trwałymi szyjkami słupka. Na wielkość owoców mają wpływ warunki rozwoju rośliny – w optymalnych są one większe. Poszczególne rozłupki na przekroju są tępo 5-kątne ze słabo zaznaczonymi żebrami. Masa owocu wynosi 0,27 ± 0,04 mg.

Biologia i występowanie

Światłolubny gatunek pionierski na mokrej, bogatej w związki azotu glebie. Występuje nad brzegami wód, zwłaszcza jezior, w zbiorowiskach niskiej roślinności zalewanej poza sezonem wegetacyjnym oraz w lukach w szuwarach. Innym pierwotnym siedliskiem są niewielkie zagłębienia terenu, zalewane w okresie wiosennym i później wysychające, w Holandii także zagłębienia międzywydmowe na wybrzeżu morskim. W miejscach zalewanych zimą i wiosną, po spadku poziomu wody odsłaniana jest naga powierzchnia gleby, co umożliwia rozwój światłolubnej pęczynie błotnej. Sprzyja jej także zgryzanie konkurencyjnej roślinności przez zwierzęta. Wtórnym siedliskiem są pastwiska, zwykle rozległe (ponad 50 ha powierzchni), na których ekstensywnie wypasane jest bydło domowe, czasem też konie, także miejsca wydeptywane na brzegach wód, np. przy plażach i miejscach spuszczania (slipowania) łodzi oraz w obrębie terenów rekreacyjnych, w tym zagospodarowanych w formie trawników. Zbyt intensywne wydeptywanie i wypas zwierząt eliminuje jednak ten gatunek. Rośliny te zasiedlają gleby żyzne, średnio żyzne i ubogie, zasobne w związki azotu, obojętne do słabo kwaśnych lub słabo zasadowych. Skład mechaniczny i chemiczny gleb jest na różnych stanowiskach zróżnicowany. Stałą cechą siedlisk jest bliski neutralnego odczyn gleby i duża wilgotność (często jednak z poziomem wody znacznie obniżającym się w końcu lata). Siedliska gatunku są okresowo podtapiane lub przez dłuższy czas zalewane wodą. W szczególności preferowane są miejsca zalewane w okresie zimowym. O ile rośliny te dobrze znoszą zalewy zimowe, o tyle długotrwałe podtopienia w okresie letnim prowadzić mogą do zamierania roślin (rośliny giną zalane dłużej niż 56 dni lub wielokrotnie podtapiane przez krótsze okresy czasu). Rośliny te mogą znosić krótsze i rzadsze zalewy, tracąc korzenie i unosząc się na powierzchni wody. Rosnąc w wodzie pęczyna błotna jednak nie kwitnie. Podtopienia stanowisk tego gatunku w okresie letnim stymulują kiełkowanie nasion. Rośliny te zamierają jednak podlewane wodą zasoloną, choć czasem rosną na słabo zasalanych aluwiach nadmorskich. Ze względu na pionierski charakter gatunku stałą cechą zajmowanych przez niego stanowisk jest duża częstotliwość i intensywność oddziaływań powodujących ograniczane rozwoju roślinności konkurencyjnej. Do cech siedliska warunkujących rozwój pęczyny błotnej należy niewielka wysokość roślinności (optymalnie nie większa niż 20 cm) lub przynajmniej obecność luk (np. w szuwarach), brak ocienienia powodowanego przez drzewa i krzewy oraz brak konkurencyjnych gatunków ekspansywnych (silnie rosnących). Rośliny znoszą mrozy do -20 °C. Gatunek subatlantycki. Rośnie w Europie Zachodniej od Półwyspu Iberyjskiego po Wyspy Brytyjskie i Danię na północy oraz Polskę, Słowację, Węgry, Chorwację i Czarnogórę na wschodzie. Izolowane stanowiska poza zwartym zasięgiem znajdują się w Turcji, Maroku i na Wyspach Kanaryjskich. Jako gatunek naturalizowany podany został z Czech, Ameryki Północnej, a nawet z regionu Swartland w Prowincji Przylądkowej Zachodniej (Afryka Południowa). W całym swym zasięgu gatunek jest rzadko spotykany, na co wpływają zarówno specyficzne wymagania ekologiczne, jak i słaba zdolność do rozprzestrzeniania się na większe odległości. W południowej części zasięgu rośnie na obszarach górskich (np. w Hiszpanii i w Maroku – tam na wysokościach ponad 2300 m n.p.m.). W Polsce pęczyna błotna występuje tylko na kilkunastu stanowiskach na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. Na Pomorzu rośnie nad jeziorami Miedwie i Liwia Łuża. Na kilku innych dawnych stanowiskach gatunek nie został od wielu lat odnaleziony (m.in. w Troszynie, Połchowie, koło Polic i Kołbacza). W Wielkopolsce ma stanowiska skupione na Pojezierzu Gnieźnieńskim i Pojezierzu Leszczyńskim. W tym pierwszym potwierdzone współcześnie populacje znajdują się w miejscowościach: Giewartów, Skubarczewo i Ostrowo, a w drugim w rejonie miejscowości: Szreniawa, Osłonin i Brenno.