Wirtualny atlas roślin: Kokornak powojnikowy / Aristolochia clematitis

Kokornak powojnikowy, kokornak powojnikowaty (Aristolochia clematitis L.) – gatunek z rodziny kokornakowatych. Zasięg naturalny obejmuje środkową i południową Europę oraz rejon Kaukazu i Azji Mniejszej. Poza tym jest szeroko rozpowszechniony jako zdziczały z dawnych upraw. W polskiej florze gatunek ma status archeofita. Występuje w dolinach Odry i Wisły oraz w ich sąsiedztwie, poza tym w rozproszeniu.

Liście naprzemianległe, jasnozielone i długoogonkowe. Okrągławe i jajowato-trójkątne z sercowatą nasadą, na szczycie tępe. Na brzegu blaszka liściowa drobnoząbkowana i dlatego szorstka. Kwiaty kwiaty pułapkowe, zebrane w pęki w kątach liści. Korona jasnożółta, grzbiecista, rurkowata, rozdęta u nasady, rozszerzona lejkowato w górnej części, jednowargowa, o długości dwóch centymetrów. Słupek pojedynczy z krótką szyjką. W rozdęciu korony produkowany jest nektar. Prowadzi do niego zwężona rurka korony, pokryta wewnątrz sztywnymi włoskami, skierowanymi ukośnie do wnętrza. Owady łatwo dostają się do wnętrza, a nie mogąc się wydostać zapylają słupek pyłkiem przyniesionym z zewnątrz, a następnie zostają obsypane pyłkiem kwiatu. Wtedy włoski w rurce korony więdną i owad może się wydostać na zewnątrz. Znamię słupka jest sześciodzielne, poniżej znajduje się sześć pręcików zrośniętych z sobą i szyjką słupka. Łodyga pojedyncza, wzniesiona i zwykle nieco wygięta lub wijąca się, naga i żółtozielona. Osiąga 30–60 (100) cm wysokości. Owoc zwisająca torebka, wewnątrz sześciokomorowa.

Biologia i występowanie

Rozwój
Bylina. Kwitnienie w miesiącach od maja do lipca. Rośnie w miejscach nasłonecznionych, w widnych zaroślach, na przydrożach i przypłociach, na brzegach rzek, pojawia się też jako chwast w ogrodach. 2n = 26.
Cechy fitochemiczne
Cała roślina (ziele i kłącze) zawiera olejek eteryczny składający się m.
in. z pinenu, kadinenu i borneolu, alkaloid magnoflorynę, kwas arystolochiowy, saponiny trójpertynowe, flawonoidy. W nasionach znajduje się alkaloid arystolochina. Roślina ma nieprzyjemny smak i zapach (określany też jako wstrętny) dlatego zwykle nie jest spożywana przez zwierzęta roślinożerne. Po spożyciu wywołuje zatrucia, które u koni objawiały się obniżeniem temperatury, zaburzeniami równowagi i krążenia oraz depresją. Sporadyczne zatrucia notowane są po spożyciu ziela (zwłaszcza młodego) także w przypadku bydła i świń.
Podejrzewa się, że spożywanie produktów wytworzonych z mąki zanieczyszczonej kokornakiem powojnikowym powoduje wystąpienie tak zwanej nefropatii bałkańskiej u ludzi. Kwas arystolochiowy ma działanie karcynogenne, mutagenne i nefrotoksyczne i jest czynnikiem etiologicznym nefropatii kwasu arystolochiowego poprzednio określanej jako "nefropatia ziół chińskich", która po raz pierwszy została opisana u kobiet stosujących mieszanki ziół chińskich w celu redukcji masy ciała.

Roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest ziele Herba Aristolochiae clem i korzeń Radix Aristolochiae clem. Dawniej wykorzystywane były wewnętrznie przy leczeniu schorzeń układu naczyniowego, a zewnętrznie przy różnych chorobach skóry. W średniowieczu roślina ta wykorzystywana była przez położne przy problemach związanych z porodem. Należy jednak uważać, gdyż gatunek ten prawdopodobnie wywołuje niebezpieczne skutki uboczne, np. nefropatię.
Roślina ozdobna (strefy mrozoodporności 5-9). Obecnie rzadko uprawiana.

Cała roślina (ziele i kłącze) zawiera olejek eteryczny składający się m.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2018-12-04 19:39:47]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=54930835. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.
Leonidas Świejkowski: Klucz do oznaczania polskich roślin leczniczych i przemysłowych. Kraków: Wydawnictwo Polskiego Związku Zielarskiego, 1952.
Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-05-30].
Szweykowska A., Szweykowski J. (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 444-445. ISBN 83-214-1305-6.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Frederic D. Debelle, Jean-Louis Vanherweghem, Joelle L. Nortier. Aristolochic acid nephropathy: a worldwide problem. „Kidney Int.”. 74, 2, s. 158-169, 2008. PMID: 18418355 (ang.).
Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
Aristolochia clematitis (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-03].

Przypisane cechy

	ogólne	roślina lecznicza
	ogólne	roślina ozdobna
	ogólne	chwast
	ogólne	roślina użytkowa
	ogólne	bylina
	ogólne	roślina pyłkodajna
	barwa kwiatów	płatki żółte
	symetria kwiatu	symetria lejkowata
	symetria kwiatu	symetria rurkowata
	symetria kwiatu	grzbiecista, jednowargowa
	kształt blaszki	liście sercowate
	kształt blaszki	liście jajowate
	kształt blaszki	liście okrągłe
	kształt blaszki	liście najszersze przy nasadzie
	kształt blaszki	liście trójkątne
	ulistnienie	naprzemianległe
	ulistnienie	ogonek liściowy obecny
	rodzaj owoców	torebki
	wygląd łodygi	łodyga gładka
	wygląd łodygi	łodyga wzniesiona