Wirtualny atlas roślin: Kokornak powojnikowy / Aristolochia clematitis

Kokornak powojnikowy, kokornak powojnikowaty (Aristolochia clematitis L.) – gatunek z rodziny kokornakowatych. Zasięg naturalny obejmuje środkową i południową Europę oraz rejon Kaukazu i Azji Mniejszej. Poza tym jest szeroko rozpowszechniony jako zdziczały z dawnych upraw. W polskiej florze gatunek ma status archeofita. Występuje w dolinach Odry i Wisły oraz w ich sąsiedztwie, poza tym w rozproszeniu.

Łodyga pojedyncza, wzniesiona i zwykle nieco wygięta lub wijąca się, naga i żółtozielona. Osiąga 30–60 (100) cm wysokości. Liście naprzemianległe, jasnozielone i długoogonkowe. Okrągławe i jajowato-trójkątne z sercowatą nasadą, na szczycie tępe. Na brzegu blaszka liściowa drobnoząbkowana i dlatego szorstka. Kwiaty kwiaty pułapkowe, zebrane w pęki w kątach liści. Korona jasnożółta, grzbiecista, rurkowata, rozdęta u nasady, rozszerzona lejkowato w górnej części, jednowargowa, o długości dwóch centymetrów. Słupek pojedynczy z krótką szyjką. W rozdęciu korony produkowany jest nektar. Prowadzi do niego zwężona rurka korony, pokryta wewnątrz sztywnymi włoskami, skierowanymi ukośnie do wnętrza. Owady łatwo dostają się do wnętrza, a nie mogąc się wydostać zapylają słupek pyłkiem przyniesionym z zewnątrz, a następnie zostają obsypane pyłkiem kwiatu. Wtedy włoski w rurce korony więdną i owad może się wydostać na zewnątrz. Znamię słupka jest sześciodzielne, poniżej znajduje się sześć pręcików zrośniętych z sobą i szyjką słupka. Owoc zwisająca torebka, wewnątrz sześciokomorowa.

Biologia i występowanie

Rozwój Bylina. Kwitnienie w miesiącach od maja do lipca. Rośnie w miejscach nasłonecznionych, w widnych zaroślach, na przydrożach i przypłociach, na brzegach rzek, pojawia się też jako chwast w ogrodach. 2n = 26. Cechy fitochemiczne Cała roślina (ziele i kłącze) zawiera olejek eteryczny składający się m.in. z pinenu, kadinenu i borneolu, alkaloid magnoflorynę, kwas arystolochiowy, saponiny trójpertynowe, flawonoidy. W nasionach znajduje się alkaloid arystolochina. Roślina ma nieprzyjemny smak i zapach (określany też jako wstrętny) dlatego zwykle nie jest spożywana przez zwierzęta roślinożerne. Po spożyciu wywołuje zatrucia, które u koni objawiały się obniżeniem temperatury, zaburzeniami równowagi i krążenia oraz depresją. Sporadyczne zatrucia notowane są po spożyciu ziela (zwłaszcza młodego) także w przypadku bydła i świń. Podejrzewa się, że spożywanie produktów wytworzonych z mąki zanieczyszczonej kokornakiem powojnikowym powoduje wystąpienie tak zwanej nefropatii bałkańskiej u ludzi. Kwas arystolochiowy ma działanie karcynogenne, mutagenne i nefrotoksyczne i jest czynnikiem etiologicznym nefropatii kwasu arystolochiowego poprzednio określanej jako "nefropatia ziół chińskich", która po raz pierwszy została opisana u kobiet stosujących mieszanki ziół chińskich w celu redukcji masy ciała.

Roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest ziele Herba Aristolochiae clem i korzeń Radix Aristolochiae clem. Dawniej wykorzystywane były wewnętrznie przy leczeniu schorzeń układu naczyniowego, a zewnętrznie przy różnych chorobach skóry. W średniowieczu roślina ta wykorzystywana była przez położne przy problemach związanych z porodem. Należy jednak uważać, gdyż gatunek ten prawdopodobnie wywołuje niebezpieczne skutki uboczne, np. nefropatię. Roślina ozdobna (strefy mrozoodporności 5-9). Obecnie rzadko uprawiana.

Cała roślina (ziele i kłącze) zawiera olejek eteryczny składający się m.in. z pinenu, kadinenu i borneolu, alkaloid magnoflorynę, kwas arystolochiowy, saponiny trójpertynowe, flawonoidy. W nasionach znajduje się alkaloid arystolochina. Roślina ma nieprzyjemny smak i zapach (określany też jako wstrętny) dlatego zwykle nie jest spożywana przez zwierzęta roślinożerne. Po spożyciu wywołuje zatrucia, które u koni objawiały się obniżeniem temperatury, zaburzeniami równowagi i krążenia oraz depresją. Sporadyczne zatrucia notowane są po spożyciu ziela (zwłaszcza młodego) także w przypadku bydła i świń.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2019-09-01 22:43:22]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=55949619. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

Frederic D. Debelle, Jean-Louis Vanherweghem, Joelle L. Nortier. Aristolochic acid nephropathy: a worldwide problem. „Kidney Int.”. 74, 2, s. 158-169, 2008. PMID: 18418355 (ang.).
Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.
Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-05-30].
Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Aristolochia clematitis (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-03].
Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
Leonidas Świejkowski: Klucz do oznaczania polskich roślin leczniczych i przemysłowych. Kraków: Wydawnictwo Polskiego Związku Zielarskiego, 1952.
Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Szweykowska A., Szweykowski J. (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 444-445. ISBN 83-214-1305-6.