Chrzan pospolity Armoracia rusticana

Chrzan pospolity (Armoracia rusticana) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Występuje w Europie, umiarkowanej części Azji, na Nowej Zelandii oraz w Ameryce Północnej. Roślina uprawna i często dziczejąca (kenofit i ergazjofigofit). W Polsce występuje pospolicie na całym obszarze. Chrzan pospolity wykorzystywany był dawniej głównie jako roślina lecznicza, później i współcześnie stosowany jako dodatek do potraw. Do XIX wieku gatunek włączany bywał do rodzaju warzucha (d. warzęcha) Cochlearia jako C. armoracia i stąd w niektórych źródłach polskojęzycznych z końca XVII wieku i do ok. połowy XIX wieku określany bywał jako warzęcha chrzan. Jest to także źródłem nazw ludowych: warzęcha, warzucha. Łacińska nazwa Armoracia wywodzi się z celtyckiego ar 'blisko' oraz more 'morze', czyli 'roślina rosnąca blisko morza'.

Pokrój wysokość 40–150 cm. Łodyga osiągająca do 150 cm wysokości. Rozgałęziona w górnej części, kanciasta, gładka, ulistniona. Liście odziomkowe bardzo duże, nawet do 100 cm długości, podłużnojajowate do podłużnych o sercowatej nasadzie, zwężone w długi ogonek. Środkowe liście łodygowe pierzastodzielne, górne, siedzące, lancetowate do równowąskich, karbowane lub piłkowane, szczyty tępe. Kwiaty niewielkie (6 mm), białe, zebrane w dekoracyjne wiechy na wierzchołkach pędów. Kielich czterodziałkowy, korona 4-płatkowa, pręcików 6, słupek jeden. Owoc jajowata lub kulista łuszczynka z klapami bez nerwów.

Biologia i występowanie

Bylina, geofit. Roślina zakwita od maja do czerwca, jest owadopylna. W korzeniu zawarty jest glikozyd synigryna ulegający rozpadowi do olejku gorczycznego (0,1–0,2%). Liście chrzanu są trujące dla krów. Roślina ruderalna zasiedlająca przydroża, rowy, wilgotne zarośla. Na polach uprawnych bywa uciążliwym, trudnym do wytępienia chwastem. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisietalia. Liczba chromosomów 2n = 32.

Surowiec zielarski Korzeń – Armoracae radix recens (Radix Armoraciae). Zawartość: m.in. glikozyd sinigryna, prowitamina A, witaminy z grupy B, witamina C, witamina E, sole mineralne (wapń, potas, fosfor, siarka, magnez, żelazo), olejek eteryczny, cukry, enzymy. Działanie Chrzan przejawia działanie grzybobójcze, bakteriobójcze, wykrztuśne oraz niewielkie moczopędne i przeciwreumatyczne, pobudza wydzielanie soków trawiennych i działa przeciwwirusowo. Wewnętrznie jest używany przy uciążliwym kaszlu i zapaleniu oskrzeli, przy anemii, zaburzeniach trawienia, chronicznym katarze, chorobach reumatycznych i przy schorzeniach wątroby i dróg żółciowych (z wyjątkiem marskości wątroby). Zewnętrznie okładów ze świeżo utartego korzenia używa się przy chorobach reumatycznych i nerwobólach (działają drażniąco na skórę).
W kuchni korzeni chrzanu używa się do przyprawiania mięs, ryb, buraków ćwikłowych, ogórków kiszonych i białego sera. Wykorzystywany do wytwarzania niektórych rodzajów musztardy, kremów i majonezów. Z utartych korzeni robi się sos chrzanowy. Młode liście można dodawać do sałatek lub kanapek. Ponieważ charakterystyczny olejek eteryczny szybko się ulatnia – chrzan nie nadaje się do obróbki cieplnej. Zgodnie z tradycją obchodów w niektórych krajach katolickich świąt wielkanocnych, tarty chrzan wkłada się do koszyka ze święconką na pamiątkę tego, że Jezus przed śmiercią był pojony octem. W niektórych regionach wszyscy domownicy jedli przed rozpoczęciem śniadania wielkanocnego cały korzeń chrzanu, gdyż uważano, że ma właściwości lecznicze: poprawia trawienie, chroni przed chorobami brzucha, gardła i głowy.
Chrzan pospolity wykorzystywany był dawniej głównie jako roślina lecznicza, później i współcześnie stosowany jako dodatek do potraw. W Europie uprawiano go już w XI wieku, wymienia go np. w swoim dziele Hildegarda z Bingen. W XV wieku był powszechnie używany w kuchni duńskiej i niemieckiej, głównie do przyprawiania sosu rybnego. Później sosy z niego zaczęto sporządzać także w Anglii.Chrzan pospolity znajduje także zastosowanie w gospodarstwie domowym i ogrodzie. Uprawiany w sąsiedztwie ziemniaków zmniejsza ich zapadalność na choroby. Zaparzony i rozcieńczony wywar z korzenia można używać w formie oprysków na jabłoniach przeciw zgniliźnie. Posiekane liście jako dodatek do karmy dla psów mają właściwości odrobaczające. Z ugotowanych liści można uzyskać ciemnożółty barwnik.Drobno starty chrzan jest używany do przemywania twarzy rano i wieczorem. Usuwa ze skóry przebarwienia, piegi, wybiela skórę i czyni ją delikatniejszą. Stosowany jest do wybielania piegów po wyparzeniu w mleku i dodaniu białego octu.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-09-03 00:04:08]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=71177587. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • maj
      • czerwiec
    • barwa kwiatów
      • płatki białe
    • liczba płatków
      • płatki cztery
    • kwiatostan
      • groniasty
        • złożony
          • wiecha
    • kolor pyłku
      • owadopylność
    • pręciki
      • 6
    • znamiona słupka
      • słupek jeden
  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • od pasa do wysokości człowieka (100 < x < 200 cm)
    • wygląd łodygi
      • łodyga gałęzista
      • łodyga gładka
      • kanciasta
      • ulistniona
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście jajowate
      • liście lancetowate
      • liście równowąske
      • górne liście siedzące
    • typ liści
      • liść prosty
    • brzeg liścia
      • piłkowany
      • karbowany
      • karbowanopiłkowany
    • szczyt
      • tępy
    • wcięcia blaszki
      • pierzastodzielne
    • kolor liścia
      • zielone
    • ogonek liściowy
      • długi
  • ogólne
    • roślina lecznicza
    • roślina jadalna
    • chwast
    • roślina użytkowa
    • bylina
    • roślina ruderalna
    • roślina kosmetyczna
    • status gatunku we florze Polski
      • antropofit
      • kenofit
      • ergazjofigofit
      • archeofit
    • geofit
    • roślina mrozoodporna
    • roślina uprawiana
    • roślina pospolita
    • Surowiec zielarski
    • roślina przyprawowa
    • trawa
    • zdziczała
    • roślina ogrodowa
    • warzywo
    • gatunek dziczejący
  • siedlisko
    • Wilgotne pola i przydroża
    • Tereny ruderalne. Siedliska antropogeniczne
    • Pobocza dróg, ścieżki
    • nieużytki
    • zarośla
    • rowy
    • gatunek charakterystyczny dla
      • Artemisietalia vulgaris Lohm. in R.Tx. 1947 wybitnie nitrofilne zbiorowiska ruderalne stanowisk zasobniejszych w próchnicę
    • pola uprawne
  • cechy korzeni
    • kształt
      • Korzenie podziemne
    • system korzeniowy
      • grube korzenie
      • pączki przybyszowe na korzeniach
      • głęboki
      • silny
      • zimujący
  • forma życiowa wg Raunkiæra
    • geofit