Wirtualny atlas roślin: Komosa ryżowa / Chenopodium quinoa

Komosa ryżowa (Chenopodium quinoa Willd.) – gatunek rośliny jednorocznej; w różnych systemach klasyfikacyjnych zaliczany do rodziny komosowatych lub szarłatowatych. Uprawiany w Ameryce Południowej. Jest blisko spokrewniona z pospolicie występującą w Polsce komosą białą (Chenopodium album). W Polsce notowano dawniej jej występowanie w okolicach Gubina. Status gatunku we florze Polski: efemerofit. Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie jest uprawiana od 3–5 tysięcy lat. Była podstawowym pokarmem w państwie Inków na obszarach górskich, gdzie zastępowała kukurydzę. Tradycyjnie władca inkaski corocznie wysiewał pierwsze nasiona. Po podboju państwa Inków przez Hiszpanów wprowadzano uprawę pszenicy i jęczmienia, przez co znaczenie komosy w regionie zmalało. Współcześnie ponownie na wyżej położonych obszarach w Ameryce Południowej jest główną rośliną uprawną, a wprowadzana jest do upraw także w Ameryce Północnej i w Europie.

Łodyga wzniesiona, prosta, dość gruba osiągająca średnio 1,5m (przedział od 0,5-3m). Często jest krwiście czerwona, jej kolor jest determinowany genetycznie. Zielone mogą stać się białe, żółte, pomarańczowe lub czerwone gdy osiągną dojrzałość; fioletowe mogą stać się żółtymi lub pozostać fioletowe, zaś czerwone nie zmieniają swojego koloru gdy osiągają dojrzałość. Przy rozgałęzieniach robi się bardziej kanciasta. Jej średnica osiąga od 2,5cm do nawet 20cm. W środku jest gąbczasta, bogata w pektyny i celulozę, przez co może być używana do produkcji papieru. W zależności od odmiany może być rozgałęziona bądź mieć tylko jedną, główną gałąź. Liście szeroko trójklapowe o środkowej klapie szerokotrójkątnej, gruboząbkowane. Kwiaty różowe, 5-krotne, o wolnych listkach okwiatu z 1 słupkiem i 5 przyrośniętymi do okwiatu pręcika, osiągają wielkość do 3mm po rozkwitnięciu. Zebrane w kwiatostany typu wiecha lub grono, kwiaty mogą być upakowane zwarto lub luźno, w zależności od odmiany, osiągają 30-50cm w długości i 5-30cm w szerokości. Z jednego kwiatostanu można uzyskać nawet do 500g ziaren. Owoce owoce suche, typu niełupka, otoczone cienką warstwą owocni, w której znajdują się saponiny. Nasiona o średnicy 1,1-2,5 mm, u uprawianych form różnobarwne. Na powierzchni mają ostrokanciaste, głębokie i gęsto rozmieszczone plastrowate dołki.

Surowe nasiona komosy ryżowej (zwane quinoa lub ryżem peruwiańskim) zawierają 64% węglowodanów, 13% wody, 14% protein i 6% tłuszczu. Są dobrym źródłem błonnika, białek i witamin grupy B. Po ugotowaniu zawierają 72% wody, 21% węglowodanów, 4% białka i 2% tłuszczu, obniżeniu ulegają wartości odżywcze. 100 g ugotowanej komosy ryżowej to 149 kcal. Zawierają dużo magnezu i fosforu. Komosa ryżowa nie zawiera glutenu i jest łatwostrawna. NASA prowadzi nad nią badania w celu ustalenia użyteczności podczas długotrwałych lotów załogowych.

Nasiona komosy ryżowej zawierają substancje z grupy saponin, które nadają gorzki smak. Dla celów komercyjnych usuwa się saponiny z nasion, poddając obróbce mechanicznej (w specjalnej młocarni) lub poprzez płukanie w wodzie. Goryczka stanowi ochronę przed roślinożercami, dzięki czemu nie wymaga zbyt wielkiej ochrony podczas uprawy. W celu usunięcia gorzkiego smaku saponin, próbuje się selektywnego kojarzenia różnych szczepów i prowadzone są badania inżynierii genetycznej.
Właściwości toksyczne saponin zawartych w komosie ryżowej określone są jako średnio drażniące oczy i układ oddechowy oraz lekko drażniące układ pokarmowy. W Ameryce Południowej saponin używa się do prania ubrań, mycia naczyń i jako środek odkażający na rany.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 20:55:12]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72327199. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.