Ostrożeń głowacz Cirsium eriophorum

Ostrożeń głowacz (Cirsium eriophorum (L.) Scop.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Nazwa głowacz pochodzi od bardzo dużych koszyczków (jak głowa na szyi).

Łodyga wzniesiona, prosta, gruba, górą rozgałęziająca się. Osiąga wysokość do 1,5 m i jest nieoskrzydlona. Liście ulistnienie skrętoległe, liście podwójnie pierzastodzielne, składające się z lancetowatych lub podługowatych odcinków, które są jeszcze podzielone na 2-3 łatki. Na spodniej stronie liście są pokryte szarym kutnerem i mają bardzo gruby nerw środkowy. Nie zbiegają wzdłuż łodygi. Szczytowe odcinki liści są silnie kolczaste. Kwiaty zebrane w duże, kuliste koszyczki, które okryte są gęstą, siatkowatą jakby pajęczyną. Łuski okrywy koszyczków mają równowąski kształt i zaostrzony koniec, zwykle górne ich części są odgięte w dół. Koszyczki mają długość 5-8 cm, bezpośrednio pod nimi występuje kilka liści będących pośrednią formą pomiędzy liśćmi a łuskami okrywy. Kwiaty w koszyczku mają ciemnopurpurową barwę i wszystkie są rurkowate. Ich kielich przekształcony jest w puch kielichowy. Owoc niełupki o długości 5-6 mm z pierzastym puchem kielichowym mającym długość 22-32 mm.

Biologia i występowanie

Występuje w Europie. W Polsce występuje prawie wyłącznie w Karpatach, poza nimi tylko w okolicach Przemyśla. Jest rzadki. Na Pogórzu Cieszyńskim podany z 3 stanowisk, w Gorcach dwóch (Lubań i Biała Skała nad Tylmanową), na Działach Orawskich z jednego w Lipnicy Wielkiej, w Beskidzie Sądeckim dwóch (dolina potoku Szczawniczek i Złockie oraz Wdżary Wyżne w Paśmie Radziejowej), na Pogórzu Spiskim z dwóch stanowisk. Najwięcej stanowisk ma w Pieninach: Wysokie Skałki, Trzy Korony, Wąwóz Szopczański, Nowa Góra, Macelowa Góra, Macelak, Łaźne Skały, Ligarki, Krościenko, Harczygrund, Hombark Łapszański oraz w Tatrach: Wielkie Koryciska, Małe Koryciska, Tyrałowa Czuba, Sarnia Skała, Furkaska, Dolina Kryta, Dolina Chochołowska, Dolina Białego, Dolina Długa. Podano go również na 9 stanowiskach w polskiej części Pienińskiego Pasa Skałkowego. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Rozwój Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Mimo że jest pokaźną rośliną, żyje krótko – tylko 2-3 lata. Po zakwitnięciu i wydaniu nasion obumiera. Kwitnie od lipca do września, jest owadopylna. Nasiona rozsiewa wiatr (anemochoria). Siedlisko Występuje na słonecznych łąkach i pastwiskach, stokach, w świetlistych lasach, zaroślach i na ich obrzeżach, na zrębach głównie na podłożu wapiennym. W Tatrach występuje do regla górnego. Najwyższe stanowisko (1450 m n.p.m.) owocującego okazu podawane jest z zarastającego kosodrzewiną zbocza Małej Kopy Królowej nad Starymi Kopalniami. Gentyka Liczba chromosomów 2n = 34. Tworzy mieszańce z: ostrożniem błotnym, ostrożniem lancetowatym, ostrożniem polnym, ostrożniem siwym, ostrożniem warzywnym.

Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony). Według klasyfikacji IUCN z 2001 gatunek w polskich Karpatach zagrożony wyginięciem (kategoria VU). W Polsce tylko część stanowisk znajduje się na obszarze parków narodowych (Tatrzańskiego i Pienińskiego). Na niechronionych obszarach jest zagrożony wskutek działalności człowieka (koszenie łąk, mechaniczne niszczenie podczas ich wypasania, zbieranie do celów dekoracyjnych). Zagrożony jest też przez naturalną sukcesję ekologiczną (głównie zarastanie przez głóg i trzcinnik piaskowy). W 2008 największa populacja ostrożnia głowacza znajdowała się na górze Tuł na Pogórzu Cieszyńskim (około 65 kwitnących i 100 płonnych osobników). Na stanowiskach w Tatrach, Gorcach i Paśmie Radziejowej rośnie przeważnie po kilka-kilkanaście osobników.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-07-25 00:12:39]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=64113508. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15]  (ang.).
  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  • Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  • Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  • The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • lipiec
      • sierpień
      • wrzesień
    • barwa kwiatów
      • płatki purpurowe
  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • od pasa do wysokości człowieka (100 < x < 200 cm)
    • wygląd łodygi
      • łodyga gałęzista
      • łodyga wzniesiona
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście lancetowate
  • ogólne
    • roślina jadalna
    • gatunek rodzimy
    • warzywo
    • roślina dwuletnia
    • tworzy mieszańce
  • siedlisko
    • Pastwiska
    • zarośla
    • zręby
    • Tatry
    • świetliste lasy