Ostrożeń krótkołodygowy Cirsium acaule

Pokrój bylina o poziomo rosnącym, rozgałęziającym się sympodialnie kłączu osiągającym 6–8 mm średnicy. Korzeń palowy jest krótki i drewniejący z cienkimi i długimi korzeniami bocznymi. Z kłącza wyrasta co roku kilka białych, grubych korzeni. Końce kłącza rosną ku górze i zwieńczone są rozetą liści oraz łodygą osiągającą zwykle tylko 2–5 cm wysokości, rzadziej do 30–40 cm (f. caulescens). Łodyga jest naga lub owłosiona w różnym stopniu, ale nigdy nie oskrzydlona. Liście w liczbie od 12 do 20 wyrastają skrętolegle skupione w rozetę przyziemną. Mają kształt lancetowaty, są pierzastosieczne, o dolnych odcinkach zredukowanych do kolców, a górnych odcinkach 3–5-dłoniasto dzielnych, każdy także zwieńczony kolcem. Kolce są bardzo ostre i sztywne – silnie kolące, a poza tym brzeg liścia jest szczeciniasto ząbkowany. W sumie odcinków liścia jest 8–10. Długość liścia wynosi od 10 do 20 cm (zwykle do 16 cm), a szerokość do 3 cm. U nasady blaszka stopniowo zwęża się w oskrzydlony ogonek o szerokości ok. 1 cm, u nasady fioletowo nabiegły, a wyżej jasnozielony. Na spodniej, jasnozielonej stronie blaszki, na wiązkach przewodzących znajdują się białawe włoski. Górna strona jest ciemnozielona i naga. Kwiaty zebrane po ok. 60–200 w walcowaty, górą zwężony koszyczek o długości 3–4,5 cm, przeważnie jeden na szczycie łodygi (na pędzie zawiązuje się zwykle kilka pąków kwiatostanowych, ale w pełni rozwija się zazwyczaj tylko jeden, ewentualnie kilka w miejscach nasłonecznionych i bardziej wilgotnych – w cieniu rośliny wcale nie zakwitają). Kwiaty w koszyczkach są albo obupłciowe (koszyczki takie z reguły są większe), albo tylko żeńskie (koszyczki wówczas są mniejsze). W dużych populacjach stosunek roślin obupłciowych do żeńskich wynosi 2:1, ale w małych zdarzają się rośliny tylko z kwiatami obupłciowymi, albo tylko żeńskimi (w drugim wypadku owoce nie powstają). Kwiatostan wsparty jest u nasady czterema zredukowanymi, kolczastymi liśćmi. Okrywa koszyczka osiąga do 2 cm średnicy i 3 cm długości, pokryta jest gęsto, dachówkowato ułożonymi listkami (łuskami), z których dolne zakończone są kłującymi, ale krótkimi kolcami. Są one brudno-fioletowo-szaro nabiegłe. Z płaskiego dna koszyczka wyrastają poza kwiatami liczne, długie włoski. Korona kwiatów w dole zrośnięta jest w białawą rurkę, w górze jest fioletowoczerwona (rzadko występują kwiaty o kwiatach białych lub różowych), rozcięta do połowy na 5 wąskich łatek, z których jedna jest dłuższa od pozostałych. W mniejszych koszyczkach rozwijają się tylko kwiaty żeńskie, a w większych – obupłciowe. W tych pierwszych pręcików brak lub są one płonne. Słupek wraz z szyjką osiąga 3,5 do 4 cm długości, jest fioletowy, na końcu białawy i rozwidlony. W kwiatach obupłciowych obie łatki na końcach słupka są stulone i są fioletowe. Owoc jajowate do nieco stożkowatych, jasno- lub ciemnobrązowe niełupki o długości 4–5 mm z pierzastym, białym puchem kielichowym o długości 25–30 mm. Masa pojedynczego owocu wynosi od 4,5 do 5 mg.

Biologia i występowanie

Ostrożeń krótkołodygowy rośnie na suchych łąkach i pastwiskach oraz na obrzeżach lasów. Występuje na przepuszczalnych glebach bogatych w węglan wapnia, często na rędzinach, także na bardzo płytkich glebach powstających na skałach wapiennych, ale też na glebach powstających z glin i na piaskach zasobnych w węglan wapnia (w tym na nadmorskich wydmach w Belgii i Francji). Odczyn gleby ze względu na znaczną z reguły zawartość kationów wapnia jest alkaliczny. Wyjątkowo rośliny te zasiedlają lub utrzymują się na glebach, które w powierzchniowej warstwie są kwaśne (np. na wrzosowiskach powstających na skałach wapiennych). Podawany jest także z wysychających gleb torfowych. Jednak przy pH mniejszym od 4,5 siewki tego gatunku nie kiełkują. Gatunek europejski. W południowej części kontynentu występuje na obszarach górskich w rozproszeniu we wschodniej Hiszpanii i liczniej w Pirenejach, na nielicznych stanowiskach w Apeninach, w północno-zachodniej części Gór Dynarskich i na pojedynczych stanowiskach w Karpatach w Rumunii. Zwarty zasięg obejmuje Francję (bez Normandii), południowo-wschodnią Anglię (z pojedynczymi stanowiskami w jej północnej części i Kornwalii, a poza tym w Walii), kraje alpejskie i Niemcy (gatunek rzadki jest jednak w północno-zachodniej ich części i sąsiedniej Holandii), Danię i południową Szwecję, kraje bałtyckie, północną i zachodnią część Polski oraz Czechy i Słowację. W Polsce najliczniejsze stanowiska ma na Pojezierzach Południowobałtyckich i Dolnym Śląsku. Rzadki jest na Pobrzeżach Południowobałtyckich, w Sudetach, w zachodniej części Wyżyn Polskich i w Polsce północno-wschodniej. Nie przekracza na wschód i południe linii Wisły i Bugu. Zasięg gatunku najwyraźniej na północy ograniczany jest przez niskie temperatury zimowe, a na południu wykazuje zbieżność z izotermami miesięcy letnich wskazując na nietolerancję zbyt wysokich temperatur na zasiedlanych suchych i przepuszczalnych siedliskach. W południowej części zasięgu rośnie w górach sięgając 2350 m n.p.m. w szwajcarskiej Gryzonii i 2200 m n.p.m. w Tyrolu. Na Półwyspie Iberyjskim rośnie na rzędnych od 700 do 3000 m n.p.m.