Wirtualny atlas roślin: Szczwół plamisty / Conium maculatum

Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) – gatunek trującej rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Nazwy potoczne: pietrasznik plamisty, psia pietruszka, świńska wesz, weszka, szaleń plamisty i inne.

Pokrój w pierwszym roku powstaje odziomkowa rozeta liści, w drugim pęd kwiatostanowy. Ziele oraz korzeń rośliny roztarte w dłoni wydzielają bardzo nieprzyjemny, intensywny zapach, określany mianem "mysiego" lub piżma. Łodyga o wysokości do 1,8 m, silnie rozgałęziona, o barwie sinozielonej z czerwonobordowymi, podłużnymi plamami (stąd nazwa gatunkowa). Jest dęta, tylko w węzłach pełna, sztywna, wyprostowana, delikatnie bruzdkowana. Liście nagie, trzykrotnie pierzaste, o wcinanych, jajowato-lancetowatych odcinkach. Kwiaty kwiaty białe, o niewyraźnym brzegu kielicha, zebrane w 15 cm baldachy o 5-18 szypułkach. Pokrywy (w liczbie 3-5) i pokrywki niepodzielone. Owoc jajowata rozłupnia, ciemnobrązowa, o pełnych żebrach bez smug.

Biologia i występowanie

Występuje w północnej Afryce, w zachodniej Azji (sięgając po zachodnie krańce Chin i Indii) oraz w niemal całej Europie bez jej północnych krańców. Jako gatunek zawleczony i zdziczały występuje w południowej Afryce, w Australii i na wyspach Oceanii, w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. W polskiej florze jest archeofitem dość pospolicie występującym na całym obszarze kraju. Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Typowa roślina ruderalna, rośnie w ogrodach, przy drogach, rowach, na brzegach lasów. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisetalia, Ass. Lamio albi-Conietum. Skład chemiczny: alkaloidy, pochodne pirydynowe: koniina (2-propylopiperydyna), γ-koniceina, konhydryna, metylokoniina oraz inne; flawonidy: diosmina, niewielkie ilości olejku eterycznego. Zawartość alkaloidów najwyższa jest w porze kwitnienia i dojrzewania nasion. W liściach i łodydze wynosi 0,2%, w dojrzałych owocach 0,7-1,3%, w korzeniach 0,02-0,05%. Roślina trująca: Razem z rośliną o nazwie szalej jadowity (Cicuta virosa L.) stanowią najbardziej trujące rośliny z rodziny selerowatych. Korzenie są najbardziej trujące wczesną wiosną, później bardziej toksyczny jest pęd nadziemny. Działanie toksyczne polega na początkowym pobudzeniu, a potem porażeniu wegetatywnych zwojów nerwowych obwodowych, poza tym poraża zakończenia nerwów ruchowych podobnie do kurary. Prawdopodobieństwo zatrucia związane jest z podobieństwem jednorocznej różyczki liści do pietruszki i pasternaku, wyraźnie inny jest jedynie zapach. Bywa też mylona z korzeniem chrzanu. Przypuszcza się, że ta roślina posłużyła do wykonania kary śmierci na Sokratesie. W starożytności ogólna łacińska nazwa cicuta dotyczyła m.in. również tej rośliny, a dopiero od czasów Linneusza odnosiła się jedynie do cykuty (szalej jadowity). Popularne stwierdzenie w tradycji literackiej, że Sokrates został otruty cykutą, jest najprawdopodobniej błędne w świetle dzisiejszej nomenklatury. Szczwół jest też trujący dla zwierząt. Dawka śmiertelna dla koni wynosi ok. 2 kg rośliny, dla bydła ok. 4,5 kg. Młode zwierzęta są mniej wrażliwe niż dorosłe. Sucha roślina jest mniej toksyczna. Toksyczność jej zwiększa się po deszczach oraz w okresach chłodów. Objawami zatrucia są osłabienie, utrata wrażliwości na bodźce, w końcowym etapie następuje porażenie i śmierć z objawami uduszenia. Obserwuje się także skurcze i drżenie mięśni, obniżenie temperatury. W leczeniu stosuje się płukanie żołądka, podawanie środków przeczyszczających, absorbujących, pobudzających i wzmacniających. Podawany jest też 2% roztwór taniny lub odwar z kory dębowej.

Medycyna ludowa wykorzystuje tę roślinę jako środek przeciwbólowy, rozkurczowy i znieczulający. Surowcem zielarskim było ziele szczwołu – Herbe Conii.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 21:06:22]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985467. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.