Wirtualny atlas roślin: Obuwik pospolity / Cypripedium calceolus

Obuwik pospolity (Cypripedium calceolus L.) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Polska nazwa obuwik nadana została ze względu na charakterystyczny kształt warżki. Pod nazwą trzewika trzewiczlika roślinę tę opisał polski botanik Jan Krzysztof Kluk.

Łodyga wzniesiona, osiągająca wysokość 30-60 cm. Wyrasta z podziemnego, pełzającego, poziomego kłącza, czasami tworzącego ramety. Czasami tworzy kępy. Liście 4-5 siedzących, szerokoeliptycznych, podłużnie sfałdowanych i pochwiasto obejmujących łodygę. Mają długość 11-19 cm, szerokość 5-11 cm i dobrze widoczne użyłkowanie. Kwiaty na szczycie łodygi zwykle 1, czasem 2-3 duże kwiaty wyrastające na szypułkach o długości do 15 mm. Listki okwiatu (z wyjątkiem warżki) są czerwonobrunatne i odstające, ale spotyka są osobniki o wszystkich listkach żółtych. Środkowy listek okółka zewnętrznego o rozmiarach 35-50 × 17 mm skierowany jest ku górze, dwa pozostałe listki okółka zewnętrznego zrosły się, tworząc jeden listek skierowany w dół. W okółku wewnętrznym dwa listki o długości 40-60 mm skierowane są do dołu i często spiralnie skręcone. Warżka o długości 30-40 mm jest trzewikowato skręcona i krótsza od pozostałych listków okwiatu. W nasadzie ma czerwone plamki i posiada wąskie wejście o cytrynowożółtej barwie. Wydziela słodki zapach. Prętosłup ma 2 płodne pręciki i jeden prątniczek o długości 10 mm zakrywający tarczowate znamię słupka. Owoc walcowata i owłosiona torebka zawierająca liczne (od 6 do 17 tys.) i bardzo drobne nasiona. Osadzona jest na szypule o długości 10-20 mm.

Biologia i występowanie

Występuje w Azji i w Europie. Jego zasięg obejmuje rozległy obszar od zachodniej i środkowej Europy poprzez Syberię do Korei. Główne centrum występowania znajduje się w Europie, z czego w Polsce znajduje się jedna z większych europejskich populacji. Stanowiska są zazwyczaj pojedyncze i mocno, nierównomiernie rozproszone. Do tej pory stwierdzono jego występowanie w Polsce na około 250 stanowiskach. Na północy największe ich skupienie znajduje się w pasie pojezierzy od Pojezierza Lubuskiego po Pojezierze Suwalskie, na południu w środkowych Sudetach, na Wyżynie Śląskiej, Małopolskiej, Lubelskiej, Roztoczu, na Pogórzu Śląskim, w Kotlinie Żywieckiej, Tatrach i Pieninach. W Karpatach największe skupienie stanowisk jest w Tatrach Zachodnich (kilkanaście stanowisk) i Pieninach (10 stanowisk). Rozmieszczenie stanowisk jest bardzo nierównomierne i warunkowane jest głównie występowaniem gleb wapiennych. Największe skupisko populacji odnotowuje się w Małopolsce na terenach Niecki Nidziańskiej, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Lubelskiej oraz na Roztoczu. Podczas gdy w innych regionach znane są pojedyncze stanowiska np. na Opolszczyźnie znane jest tylko jedno stanowisko na wyżynie Chełm, a na Nizinie Śląskiej pojedyncza populacja w okolicach Oleśnicy. W Sudetach stanowiska zgrupowane są w dwóch pasmach: Góry Kaczawskie i pasmo Krowiarki wchodzące w skład Masywu Śnieżnika. Obecnie stwierdzony tylko w kilku miejscach m.in. góra Połom, Miłek i Wapniki w Górach Kaczawskich oraz Wapniarka, Skowronek, Słupiec i Wzgórza Mielnickie w paśmie Krowiarek. W polskich Tatrach główne skupiska obuwika pospolitego znajdują się w Tatrach Zachodnich. Najliczniejsza populacja rośnie w masywie Sarniej Skały na Grześkówkach, na wysokości około 1050 m, oraz w okolicach Końskiego Żlebu w Dolinie Strążyskiej. Rośnie głównie na glebach wapiennych i próchnicznych w zaroślach i lasach, głównie w buczynach i grądach. Lasem charakterystycznym dla obuwików są ciepłolubne buczyny storczykowe, występujące głównie w Małopolsce, Sudetach i pojedynczo na Pojezierzu Gdańskim i wyspie Wolin. Gatunek ekotoniczny, często rosnący na granicy lasu i trawiastego obszaru (np. polany czy obrzeża lasu). Oprócz lasów i ektonów gatunek często spotykany na murawach kserotermicznych (m.in. na Ponidziu w rezerwatach Wały, Kalina-Lisiniec) i torfowiskach (m.in. Dolina Rospudy, Polesie). W Europie pionowa granica zasięgu wynosi 0-2200 m n.p.m., w Polsce najwyżej położone stanowisko znajduje się w Tatrach na Wielkim Kopieńcu (1280 m). Populacje liczą przeważnie od kilkunastu do kilkudziesięciu osobników, ale w populacji nad Końskim Żlebem w Tatrach w 2007 było około 200 pędów, a na wschodnim stoku Sarniej Skały 249 pędów. Gatunek wyróżniający dla Fagus sylvatica-Cypripedium caleolus. Gatunek znosi duże zacienienie (od 0-70%, a miejscami nawet do 90%) a także może rosnąć na dużych nachyleniach terenu. Preferuje gleby suche i świeże, średnio zasobne w składniki (mezotroficzne), najczęściej o odczynie zasadowym, rzadziej obojętnym i kwaśnym.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-03-07 01:06:06]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=62549097. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

Joanna Perzanowska: Monitoring Gatunków Roślin – Przewodnik metodyczny. Część pierwsza. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-61227-48-9.
Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
The Plant List. [dostęp 2017-03-20].
Anna Jakubska-Busse. Zanikanie stanowisk obuwika pospolitego Cypripedium calceolus L., 1753 (Orchidaceae) w Sudetach.. „Przyroda Sudetów”. 13 (2010). s. 43-52.
StanisławS. Strzyżewski StanisławS., Historia zgubionego obuwika, bieszczady.pl [dostęp 2015-07-11] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-13] (pol.).
Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Cypripedium calceolus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna Werblan-Jakubiec, Marcin Zych: Rośliny CITES (pol.). Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 3 czerwca 2008].
Szczęśniak E., Jakubska-Busse A., Śliwiński M. 2012. Zróżnicowanie i rozmieszczenie zbiorowisk z udziałem Cypripedium calceolus L. (Orchidaceae) na Dolnym Śląsku. Acta Botanica Silesiaca 8: 97128.. www.zbiosr.uni.wroc.pl. [dostęp 2015-07-11].
Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-01] (ang.).