Wirtualny atlas roślin: Wilczomlecz błotny / Euphorbia palustris

Wilczomlecz błotny (Euphorbia palustris L.) – gatunek rośliny należący do rodziny wilczomleczowatych. Występuje w Europie z wyjątkiem jej południowych i północnych krańców, na wschodzie sięga po północno-zachodni Kazachstan. W Polsce gatunek rzadki. Rośnie głównie w dolinach dużych rzek i ustępuje z powodu ich regulacji, bowiem ograniczenie naturalnych wezbrań utrudnia jego skuteczne rozsiewanie się. Jest rośliną trującą, ale też wykorzystywaną jako ozdobna i lecznicza.

Pokrój roślina zielna przypominająca pokrojem niewielki krzew wierzby, o prosto wzniesionych, wyrastających w kępach pędach osiągających zwykle ok. 120 cm wysokości, ale wahających się od 70 do 180 cm. Łodygi pojedynczy okaz może w zależności od wieku rośliny i warunków rozwoju wypuszczać od 1 do 120 łodyg. Osiągają one w części nadziemnej zwykle do 17 mm średnicy (rzadko do 22 mm). Łodygi są nagie, dęte, z sinawym nalotem, często czerwono nabiegłe u nasady. Pędy kwitnące rozgałęziają się w górnej części. W czasie owocowania są one przerastane przez wyżej rosnące pędy wegetatywne. Liście liczne, siedzące, osadzone skrętolegle na łodygach. Blaszka jest miękka, gładka o kształcie lancetowatym do eliptycznolancetowatego, prawie całobrzega lub miękko i drobno piłkowana, zakończona tępo lub zaostrzona. Liście osiągają średnio 4,6 cm długości i 1,2 cm na bocznych odgałęzieniach w górnej części pędów i ponad 9 cm długości oraz 2 cm szerokości na głównych pędach. Kwiaty tworzą charakterystyczne dla rodzaju kwiatostany – cyjacja zebrane w wieloszypułowy, szczytowy kwiatostan złożony. Całobrzegie i żółte podsadki otaczające cyjacja mają kształt odwrotnie jajowaty lub okrągławoeliptyczny. Miodniki znajdujące się na zewnątrz owłosionych listków tzw. okrywy, występują w liczbie czterech, rzadziej pięciu lub sześciu, i są poprzecznie jajowate. Okrywa otacza szczytowy (centralny), pojedynczy kwiat żeński pozbawiony okwiatu. Składa się on z trójkomorowej zalążni pokrytej okrągłymi brodawkami, charakterystycznymi dla tego gatunku. Szyjka słupka zwieńczona jest dwudzielnym znamieniem. Kwiat żeński otoczony jest przez 5 grup składających się z 3 do 6 pręcików, które identyfikowane są z pozbawionymi okwiatu kwiatami męskimi. W poszczególnych grupach pręciki dojrzewają kolejno od środka ku zewnętrznej części cyjacjum. Owoce trójkomorowe torebki zawierające w każdej z komór pojedyncze nasiona. Torebki są kulistawe o średnicy 5-6 mm. Pokryte są krótkimi i kulistawymi lub nieregularnymi brodawkami. Nasiona są kulistawe lub eliptyczne, o łupinie gładkiej, połyskującej, barwy szaro-brązowo-czarnej (ciemnieją w miarę dojrzewania), z jasnym elajosomem o wymiarach 1×1,3 mm. Całe nasiono osiąga 3,2 do 3,7 mm długości, 2,5 do 3 mm szerokości.

Biologia i występowanie

Gatunek występuje wzdłuż dolin rzecznych na terenach nizinnych, w miejscach regularnie podtapianych Europie Środkowej i Zachodniej oraz zalewanych wiosną w Europie Wschodniej. Rośnie tam najczęściej wzdłuż brzegów rzek, nad starorzeczami i jeziorami, w lasach aluwialnych, w szuwarach i na wilgotnych łąkach. W obszarach Europy silnie przekształconych przez człowieka jego siedliskiem stają się brzegi rowów i kanałów, brzegi pól i porzuconych łąk. Ze względu na długowieczność roślina może się utrzymywać na stanowiskach długo po ich znaczącym przekształceniu. Rośnie na terenach głównie nizinnych i nisko położonych – ok. 90% stanowisk znajduje się na rzędnej poniżej 300 m n.p.m. W południowej części zasięgu (w Turcji) występuje na reliktowych stanowiskach wyżej położonych, maksymalnie do 1800 m n.p.m. W Polsce najwyżej położone stanowiska znajdują się w Bieszczadach na 900 m n.p.m. Na północy zasięgu (w Skandynawii) gatunek ten rośnie niemal wyłącznie wzdłuż wybrzeży Morza Północnego i Bałtyckiego, wykazując się tolerancją na zasolenie. Zresztą obecny jest także na solniskach śródlądowych na Węgrzech, oraz w miejscach zalewanych słonawymi wodami w pobliżu morskich wybrzeży Włoch i w ujściu Wołgi. Rośnie na glebach wapiennych, próchnicznych, na namułach, torfach i glinach, mokrych lub przemiennie mokrych i okresowo podsychających. Gleby na stanowiskach są alkaliczne lub słabo kwaśne, bardzo zróżnicowane pod względem troficznym. Najlepiej rośnie na stanowiskach nasłonecznionych, ale utrzymuje się także w cienistych lasach i gęstych szuwarach trzcinowych. Jest rośliną ciepłolubną. Wschodnie krańce zasięgu (południowy Ural) to obszary ze średniomiesięczną temperaturą w okresie zimowym sięgającą -20 °C. Z kolei izolowane populacje w południowej części zasięgu utrzymują się na terenach, gdzie średniomiesięczne temperatury latem przekraczają 20 °C, a opady wynoszą poniżej 150 mm. Opady w obrębie zasięgu sięgają na niektórych obszarach nawet 2000 mm rocznie, co znaczy, że czynnik ten nie wpływa istotnie na rozprzestrzenienie gatunku. Związek z nim mają natomiast wysokie temperatury w okresie letnim (ponad 15 °C) i odpowiednio długi okres wegetacyjny. Gatunek występuje na rozległych obszarach Europy i na zachodnich krańcach Azji, związany jest z siedliskami aluwialnymi w dolinach rzek. Wzdłuż południowej granicy zasięgu rośnie na nielicznych, rozproszonych stanowiskach w północnej Hiszpanii, we Włoszech, Grecji i Turcji. Na zachodzie sięga po Francję, kraje Beneluksu i południową Norwegię. Występuje w południowej Szwecji, w pasie wybrzeży wokół Zatoki Fińskiej i Ryskiej. Najliczniej rośnie na nizinach Europy Środkowej w Niemczech, Czechach, a zwłaszcza na Kotlinie Panońskiej i dalej na wschód od Karpat – w Mołdawii, na Ukrainie i w południowej Białorusi oraz w południowej Rosji sięgając na wschodzie dorzecza Wołgi i Uralu (także w północno-zachodnim Kazachstanie). Informacje o występowaniu gatunku dalej na wschód – w zachodniej Syberii oraz w rejonie Ałtaju mogą dotyczyć blisko spokrewnionych gatunków z serii Soongaricae. W Polsce rośnie w dolinie Odry od Zalewu Szczecińskiego po okolice Brzegu, wzdłuż dolnej i środkowej Warty po okolice Koła, rzadziej rośnie nad Wisłą na odcinku od Krakowa po Nowy Dwór Mazowiecki, nad Bugiem i Sanem (w okolicy jego ujścia i koło Przemyśla). Pojedyncze stanowiska ma poza dolinami rzek, głównie na Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubuskiej i Dolnym Śląsku. Liczniejsze stanowiska tego gatunku znajdują się w rejonie Polesia Podlaskiego i Wołyńskiego.

Wilczomlecz błotny stosowany jest w ziołolecznictwie. Jego korzeń ma mieć działanie przeciwgorączkowe, a sok mleczny stosowany jest przeciw kurzajkom i brodawkom. Odwary z tego gatunku stosowane były m.in. w ziołolecznictwie na Podolu.
Ze względu na efektowny wygląd – wysoki wzrost, krzaczasty pokrój i duże, intensywnie żółte kwiatostany gatunek jest stosowany jako roślina ozdobna. Szczególnie zalecany jest do nasadzeń krajobrazowych w parkach, wśród półnaturalnych, tworzonych z gatunków rodzimych zbiorowisk trawiastych, poza tym nad stawami i w miejscach podmokłych, ale także na rabatach i w ogródkach przydomowych. Jest łatwo dostępny w ofercie handlowej, co potencjalnie grozi jego rozprzestrzenieniem poza naturalny zasięg, ale potencjał jego inwazyjności jest tymczasem jeszcze nieznany. Gatunek reintrodukowany w Belgii (notowany był w tym kraju w XIX wieku, po czym wyginął) wykazuje się znaczną inwazyjnością. Wilczomlecz błotny wysadzony na terenach trawiastych na terenach zurbanizowanych w Wielkiej Brytanii także zwiększył swój udział w pokryciu roślinności w ciągu kilku lat.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-11-28 00:08:17]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=65456377. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.