Wirtualny atlas roślin: Przytulia wonna / Galium odoratum

Przytulia wonna (Galium odoratum), marzanka wonna (Asperula odorata) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny marzanowatych. Występuje w Europie i Azji, na obszarach o klimacie suboceanicznym. Rozprzestrzenia się także w innych rejonach świata o klimacie umiarkowanym. W Polsce jest dość pospolita na całym niżu. Inne nazwy zwyczajowe: majownik, barwica wonna.

Pokrój delikatna roślina o wysokości do 30 cm, wytwarzająca liczne pędy pachnące sianem (zapach kumaryny). Często tworzy zwarte łany. Łodyga podnosząca się, wątła, naga, czterokanciasta. Liście wyrastają w okółkach, po 6-9. Są siedzące z przylistkami, ciemnozielone, lancetowatego kształtu, z szorstkimi brzegami. Liście na środku łodygi są zwykle największe. Kwiaty na szczycie łodyg w baldachogronach wyrastają nieliczne, drobne kwiaty na krótkich szypułkach. Kwiatostany są z podsadkami, lub bez. Kielich kwiatowy niepozorny, korona o średnicy 4-6 mm z 4 białymi płatkami, jeden słupek, 4 pręciki. Owoc kulista rozłupnia z gęstymi, haczykowatymi szczecinkami. Po dojrzeniu rozpada się na dwie rozłupki.

Biologia i występowanie

Bylina, geofit i hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Jest owadopylna, zabezpieczeniem przed samozapyleniem jest przedprątność, jednak jeśli z jakichś powodów, np. długotrwałej złej pogody nie doszło do zapylenia krzyżowego, i tak powstają nasiona, łatwo bowiem dochodzi do samozapylenia, gdyż wyższe pręciki po dojrzeniu opadają swoimi pylnikami na znamię słupka. Nasiona roznoszone są przez zwierzęta i ludzi (zoochoria), przyczepiając się haczykami do ubrań i sierści. Rośnie w cienistych lasach liściastych, szczególnie bukowych. Wymaga gleb próchnicznych, dla których jest rośliną wskaźnikową. Jest rośliną cieniolubną, gatunkiem charakterystycznym dla rzędu (O.) Fagetalia. Liczba chromosomów: 2n = 44. Roślina trująca Ze względu na zawartość kumaryny, do celów leczniczych, kosmetycznych i spożywczych (p. niżej „Zastosowanie”) musi być stosowana z umiarem. Większe dawki mogą spowodować ból głowy i nudności.

Roślina leczniczaSurowiec zielarski: ziele Herba Asperulae zawiera kumarynę, garbniki, związki goryczowe, duże ilości polifenolokwasów, nieznaczne ilości flawonoidów (rutyna, kwercetyna). Działanie: przeciwbakteryjnie, rozkurczające, uspokajające. Napar z ziela zmniejsza napięcie ścian naczyń krwionośnych oraz mięśni gładkich układu pokarmowego i moczowego. Używany jest w zaburzeniach krążenia, żylakach (w tym hemoroidach), skurczach jelit i dróg moczowych. Pomaga także przy kamicy i dolegliwościach wątroby. Zbiór i suszenie: zbiera się przed kwitnieniem rośliny, przy ładnej pogodzie, suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych. Podczas suszenia wydziela intensywną woń siana, po wysuszeniu czernieje. Roślina kosmetycznaNapar można pić w celu lekkiego przyciemnienia jasnej, bladej skóry. w tym samym celu ów napar można stosować jako kąpiel. Kumaryna stosowana jest jako substancja zapachowa w perfumach. Sztuka kulinarnaUwaga: zobacz ostrzeżenia w sekcji #Biologia i ekologia.Kwiaty są jadalne, charakteryzują się słodkim, orzechowym, waniliowym aromatem. Wykorzystuje się je m.in. do garnirowania potraw. Zbierane przed zakwitnięciem są ważnym składnikiem napoju majowego Maitrank wywarzanego w Arlon. Suszone liście przypominają zapachem świeżo skoszone siano. Sporządza się z nich syropy, galaretki, ziołowe herbatki, aromatyzuje też się nimi kremy, napoje alkoholowe (np. niemiecki napój majowy Maibowle/Waldmeisterbowle), octy i herbatę. Powodują ścinanie się mleka, dzięki czemu mogą być wykorzystywane do produkcji serów. Od 1974 w Niemczech stosowanie przytulii wonnej (niem. Waldmeister) w produktach kierowanych do dzieci jest nielegalne. Obecne na tamtejszym rynku słodkie wyroby „przytuliowe” takie jak galaretki, lody, napoje gazowane itp. są sztucznie barwione na zielono i zawierają niewielkie ilości tej rośliny lub nie zawierają jej wcale. Świeże lub gotowane liście dodaje się do sałatek owocowych. Gospodarstwo domowe Suszone liście znajdują zastosowanie jako składnik kompozycji zapachowych z suszonych roślin – w wytwarzaniu saszetek zapachowych oraz w sztuce potpourri. Suszona przytulia wonna wykorzystywana była też dawniej do neutralizacji brzydkich zapachów w domu (rozsypywano ją na podłodze) oraz jako środek odstraszający insekty. Podobnie jak przytulią właściwą (Galium verum), wypełniano nią poduszki i materace, co mogło być powodem kojarzenia jej z atrybutami takimi jak czystość i płodność. Przypisywano jej właściwości nasenne i uspokajające. Inne Suszone liście wykorzystywane są również do aromatyzowania tytoniu.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2025-03-29 22:47:49]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=75661425. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.