Wirtualny atlas roślin: Goryczka krzyżowa / Gentiana cruciata

Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w Europie i zachodniej Azji. W Polsce gatunek rozmieszczony nierównomiernie, lokalnie częstszy.

Pokrój bylina naga. Tworzy gęste kępy, w których oprócz kwitnących pędów występują pędy płonne lub posiadające tylko pączki przyszłorocznych kwiatów. Łodyga pod ziemią w postaci grubego kłącza. Łodygi nadziemne również grube, prosto wzniesione lub podnoszące się, zwykle nierozgałęzione, osiągające zazwyczaj od 10 do 40 cm, czasem do 60 cm wysokości. Międzywęźla krótkie (krótsze od liści). Liście ulistnienie gęste, naprzemianległe (liście wyrastają w czterech prostnicach). Nasadami liście są zrośnięte w pochwę otaczającą łodygę. Wraz z wysokością liście są coraz większe. Dolne są zaokrąglone do eliptycznych, o tępym wierzchołku, wyższe są jajowato lancetowate, najwyższe lancetowate, z wyciągniętym wierzchołkiem, tępym lub zaostrzonym. Blaszki osiągają do 10 cm długości i 2 cm szerokości. Mają trzy, rzadziej pięć wiązek przewodzących. Kwiaty rozwijają się skupione główkowato na szczycie pędów oraz 1–3 w kątach górnych liści. Kwiaty są siedzące i 4-krotne. Kielich jest rurkowato dzwonkowaty, o długości do 8 mm, zwieńczony szeroko trójkątnymi i na szczycie wyciętymi ząbkami o długości do 2 mm. Korona kwiatu jest rurkowato dzwonkowata, czworoboczna na przekroju. Osiąga do 30 mm długości, na szczycie zwieńczona jest trójkątnymi i rozchylonymi łatkami o długości do 5 mm. Między łatkami znajdują się drobne ząbki (pojedyncze lub po kilka). Korona ma barwę niebieską od wewnątrz i białawoniebieską od zewnątrz. Pręciki mają nitki oskrzydlone i do połowy ich długości zrośnięte z rurką korony. Pylniki osiągają 2–2,5 mm długości. Słupek jest wrzecionowaty i nie ma szyjki – na szczycie zalążni znajdują się dwa znamiona o długości do 3 mm z końcami wywiniętymi na zewnątrz. Owoce wrzecionowate torebki osiągające do 2 cm długości. Zawierają liczne, podługowate nasiona o długości do 1,3 mm, barwy brązowej, prążkowane, bez skrzydełek.

Biologia i występowanie

Gatunek rozprzestrzeniony jest w południowej i środkowej Europie od Półwyspu Iberyjskiego po Rosję i Kaukaz oraz dalej w Azji rośnie w zachodniej Syberii i w Kazachstanie. Brak go w północnej części kontynentu (na Wyspach Brytyjskich i Półwyspie Skandynawskim) oraz na wyspach na Morzu Śródziemnym. W Polsce ma liczne stanowiska w górach i na wyżynach, dalej na północy jest rzadki lub niemal brak go w niektórych regionach (Ziemia lubuska, Mazowsze), liczniejsze stanowiska ma w dolinie dolnej Wisły i Odry oraz na przyległych do nich obszarach pojezierzy. Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Siedlisko: suche wzgórza, zarośla. W górach rośnie po regiel dolny. Najwyżej położone jej stanowisko podawano z rezerwatu Przyrody Wysokie Skałki w Pieninach (950 m n.p.m.) W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Festuco-Brometea, Ass. Adonido-Brachypodietum. Najlepiej rośnie w miejscach nasłonecznionych, w miarę zarastania stanowiska przez krzewy i drzewa stan populacji się pogarsza – spada liczebność, zagęszczenie pędów i intensywność kwitnienia. Liczba chromosomów = 2n = 52.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-04-23 00:19:25]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=70166584. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.