Cieszynianka wiosenna Hacquetia epipactis

Pokrój żywozielona roślina zielna do 25 cm wysokości. Tworzy przyziemną rozetkę liści wyrastających z przyziemnego, pełzającego kłącza, które okryte jest czarniawymi, włóknistymi nasadami dawnych liści; u starszych okazów często jest rozgałęzione. Wyrastają z niego zwykle 1–2 bezlistne łodygi u nasady z resztkami pochew liściowych. Liście wszystkie odziomkowe, z blaszkami na długich ogonkach, które są na przekroju trójkątne. Blaszka w zarysie jest sercowato okrągława, do 5 cm długa i 6 cm szeroka. Jest dłoniasto złożona z 3–5 odcinków, z których boczne mają dwie łatki na końcu, a środkowy jest trójłatkowy. Brzeg blaszki jest piłkowany lub piłkowano ząbkowany z ząbkami zakończonymi szczecinką. Kwiaty zebrane w pojedynczy baldaszek o skróconych promieniach, w efekcie tworzącym główkę, podpartą pięcioma efektownymi podsadkami (bracteae) sprawiającymi wrażenie okwiatu. Podsadki te są żółtawe do zielonych, odwrotnie jajowate, znacznie dłuższe od kwiatostanu, na wierzchołku nierówno karbowane lub piłkowane z ząbkami zakończonymi szczecinką. Baldaszek składa się z 20–25 drobnych kwiatów. Są wśród nich dwa typy kwiatów. W środku znajdują się liczbowo przeważające, siedzące kwiaty obupłciowe, na obwodzie krótkoszypułkowe kwiaty męskie. Działki kielicha są wyraźnie widoczne i zaostrzone – w kwiatach męskich osiągają 0,5 mm długości, w kwiatach obupłciowych do 1 mm. Płatki korony odwrotnie sercowate, żółte, o długości do 1,5 mm, na szczycie wgięte z łatką. Miodnik w kształcie pierścienia. Pręcików 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwie. Owoce rozłupnie do 3 mm długości, rozpadające się na wyraźnie żebrowane w górnej części rozłupki. Zwieńczone są dwiema odgiętymi szyjkami słupka.

Biologia i występowanie

Występuje w dwu izolowanych od siebie regionach. Główny ośrodek jej występowania obejmuje północno-wschodnie Włochy, Słowenię, Chorwację i południowo-wschodnie Alpy austriackie, drugi, mniejszy występuje w Karpatach Zachodnich. Związane są z nim rozproszone i izolowane stanowiska na przyległym niżu. W Polsce najliczniej występuje w zachodniej części Pogórza Śląskiego, rzadziej w pozostałej jego części i w Beskidzie Śląskim. Poza tym gatunek ten podawano z rozproszonych stanowisk na przyległych wyżynach (Śląskiej i Lubelskiej), płaskowyżach (Rybnicki i Głubczycki) oraz w dolinie górnej Odry; część z tych stanowisk już nie istnieje. Rozwój Bylina żyjąca przez ok. kilkanaście lat, hemikryptofit. Kwitnie od marca do maja, owocuje w maju i czerwcu. Siedlisko Rośnie w lasach liściastych z rzędu Fagetalia, zwłaszcza w grądach i łęgach, preferuje żyzne i wilgotne gleby wapienne. Jest gatunkiem tolerancyjnym wobec pH podłoża, natomiast rośnie najlepiej przy umiarkowanym ocienieniu. W obrębie zasięgu rośnie głównie w lasach górskich. W Polsce występuje tylko w niższych partiach, nie wykraczając (z wyjątkiem kilku stanowisk) poza piętro pogórza. Najwyżej położone jej stanowisko (605 m n.p.m.) znajduje się w Koniakowie. Genetyka Liczba chromosomów 2n = 16.