Bluszcz pospolity Hedera helix

Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) – gatunek wiecznie zielonego pnącza należący do rodziny araliowatych (Araliaceae). Gatunek typowy dla rodzaju bluszcz (Hedera). Jest jedynym przedstawicielem rodziny araliowatych we florze Polski i jedynym w niej pnączem o liściach zimotrwałych. Występuje w lasach całej Polski, przy czym rosnąc wsparty na drzewach nie powoduje większej ich śmiertelności, czy nawet ograniczenia wzrostu. Poza naturalnym zasięgiem obejmującym Europę i Azję Mniejszą jest gatunkiem inwazyjnym. Bluszcz pospolity uprawiany jest jako roślina doniczkowa, okrywowa, parkowa. W uprawie jest niewymagający, a jego walory podnosi wielość odmian uprawnych o różnorodnych kształtach i barwach liści, sposobach wzrostu i wymaganiach. Jest rośliną miododajną, leczniczą i kosmetyczną. W tradycjach wielu narodów od dawna obecny jako roślina symboliczna, zwłaszcza jako symbol wierności i trwałości życia. W starożytności odgrywał ważną rolę w kultach szeregu bóstw egipskich, greckich i rzymskich.

Korzenie poza systemem korzeniowym rozwijającym się wraz z pojawieniem się siewki, na gałęziach wyrastają liczne korzenie przybyszowe (powietrzne, czepne). Korzenie te umożliwiają roślinie wspinanie się, ponieważ pozbawione są geotropizmu – wykazując heliotropizm ujemny wrastają w ciemne szpary murów i kory drzew, silnie przywierając do nierównych powierzchni. Korzenie nie sięgają żywych tkanek drzew stanowiących podporę i tym samym bluszcz nie osłabia drzew, na których rośnie, nie pobiera z nich wody ani soli mineralnych. Łodyga płożąca się lub pnąca przy pomocy korzeni przybyszowych do wysokości 20 m (rzadko do 30 m). Osiąga do 70 cm obwodu w pierśnicy. Silnie się rozgałęzia i jako roślina płożąca rozrosnąć się może na rozległej powierzchni, np. przy jednym z zamków w Niemczech jedna roślina pokryła 860 m² skał. W uprawie doniczkowej łodygi osiągają do 2 m długości. Pędy kwitnące (w zasadzie nie występują u roślin uprawianych w doniczkach) pozbawione są korzeni przybyszowych i rosną wzniesione, odstając od podpory. Na starszych roślinach powstają także gałęzie zwisające, nie wykorzystujące podpory. Różne części rośliny pokryte są gwiazdkowatymi włoskami z 4–10 promieniami. Owłosienie nadaje szarą barwę młodym pędom. Liście zimozielone, skrętoległe. W młodości owłosione, później nagie. Blaszki liściowe z wierzchu ciemnozielone z wyraźną siatką jasnożółtych nerwów i błyszczące, pod spodem jaśniejsze, matowe. Liście czerwienieją przy niższych temperaturach, są skórzaste i dwupostaciowe (heterofilia). Osadzone na pędach płonnych 3–5 klapowe (klapy trójkątne), u nasady sercowate, na szczycie tępe, długości i szerokości od 4 do 10 cm (u wielu odmian drobne). Liście pędów położonych niżej zazwyczaj silniej wcinane. Liście rosnące na pędach kwitnących są jajowate lub jajowatolancetowate, całobrzegie, zaostrzone, silnie lśniące. Podobne są pierwsze liście bluszczu kiełkującego z nasiona. Pod kwiatostanami liście są wąskie, lancetowate. Ogonek liściowy długości 3–7 (11) cm, z wierzchu zwykle brązowy lub czerwonobrązowy. Trwałość liści wynosi 3 lata. Liście bluszczu są dobrym przykładem mozaiki liściowej, tj. takiego ułożenia liści, że nie zasłaniają się one wzajemnie. Kwiaty obupłciowe, drobne, 5-krotne, zebrane w gęste, kulistawe baldachy o średnicy 2–4 cm, a te z kolei zebrane po 3–10 tworzą wiechowaty kwiatostan złożony. Szypuły baldachów mają 2–3,5 cm długości, a cała wiecha tworząca się zawsze na szczycie pędu – do 10 cm. Oś kwiatostanu pokryta jest szarymi, gwiazdkowatymi włoskami. Przysadki błoniaste, drobne. Kielich krótki, z 5 wyraźnymi, trójkątnymi, brązowymi ząbkami o długości do 0,5 mm. Płatki korony szerokie, trójkątnie-jajowate, mięsiste, do 4 mm długości i 2,5 mm szerokości, wewnątrz zielonożółte do białozielonych, od zewnątrz brunatne. Wyrastają rozpostarte poziomo, z zaostrzonymi końcami podwijającymi się. Odpadają wkrótce po przekwitnieniu. Pręcików 5 o nitkach długości 2–3 mm, z poziomo ustawionymi, jajowatymi i dwudzielnymi pylnikami z workami pyłkowymi w kolorze żółtozielonym. Pyłek żółtobrunatny. Szyjka słupka krótka (do 1,5 mm długości), pojedyncza, ale powstała ze zrośnięcia 5 szyjek, otoczona żółtym na 4 mm szerokim pierścieniem miodnikowym. Słupek 5-krotny, na wpół dolny. Kwiaty są przedprątne. Bluszcz kwitnie bardzo obficie, na jednej roślinie rozwija się od 50 do 128 tysięcy kwiatów. Owoce pestkowce, kuliste, wielkości grochu (średnica 8–10 mm), początkowo ciemnobrązowe, dojrzałe niebieskoczarne (u odmian czasem żółte). Na szczycie z dyskiem, na którego brzegu znajdują się pozostałości działek kielicha, a na szczycie zaschnięta szyjka słupka. Owoce zawierają żywice i 3–5 nasion. Nasiona są nerkowate, trójkanciaste, długości 2,5–5 mm przy szerokości i grubości ok. 1–2,5 mm. Ich powierzchnia jest gładka i matowa o barwie od ciemnobrunatnej do niebieskoczarnej (początkowo są żółtawobiałe).

Biologia i występowanie

Bluszcz pospolity jest gatunkiem śródziemnomorsko-atlantyckim. Występuje w całej Europie z wyjątkiem jej północnych krańców i części wschodniej (granica zasięgu biegnie od Szwecji, przez Estonię, Łotwę, Białoruś, Ukrainę po region Kaukaz (region) i Azji Mniejszej). Jako gatunek zawleczony i inwazyjny również w Stanach Zjednoczonych (od 1747 r.), Kanadzie, na Hawajach, w Australii i na Nowej Zelandii, w Brazylii, Indiach i Południowej Afryce. Informacje o występowaniu według niektórych źródeł w Afryce Północnej (w pasie od Azorów, przez Maroko i wybrzeża Morza Śródziemnego po Tunezję) odnoszą się do bluszczu kanaryjskiego (Hedera canariensis). Gatunek ten traktowany jest czasem jako podgatunek bluszczu pospolitego (np. we Flora Europaea). Bluszcz pospolity w Polsce występuje na całym obszarze, często w części zachodniej i południowej, rzadziej w centrum, na Podlasiu i Lubelszczyźnie, bardzo rzadko w północnej części Mazowsza i na Suwalszczyźnie. Stanowiska w Puszczy Białowieskiej znajdują się tuż przy wschodniej granicy zasięgu. W polskich górach sięga do wysokości około 800 m n.p.m., w Wogezach notowany na 1000 m n.p.m., w Alpach występuje na wysokości 1800 m n.p.m. Ze względu na łatwość z jaką dziczeje i rozprzestrzenia się w wielu wypadkach trudno określić genezę i tym samym naturalność stanowisk. Bardzo często zdziczały rośnie w starych parkach i na cmentarzach. W klimacie morskim wspina się wysoko na rozmaite podpory, obficie kwitnie i owocuje. Im dalej na wschód i północ oraz im większa wysokość nad poziomem morza, tym częściej rośnie w formie płożącej i tym rzadziej kwitnie. Na wysuniętych najdalej na północ stanowiskach w środkowej Szwecji i Estonii, bluszcz pospolity rozmnaża się tylko wegetatywnie od około 5 tysięcy lat, tj. od ochłodzenia, które nastąpiło wraz z końcem okresu atlantyckiego. W Polsce okazy kwitnące spotykane są często na zachodzie, zanikają w rejonie doliny Wisły i dalej na wschodzie są już bardzo rzadkie. Zasięg bluszczu wyraźnie limitowany jest warunkami klimatycznymi – odpowiednio ciepłym okresem letnim (temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza 13 °C) i łagodnym okresem zimowym (temperatura najzimniejszego miesiąca nie niższa niż −1,5 °C). Gatunek jest ekspansywny w lasach liściastych strefy umiarkowanej w Europie, wyraźnie zwiększając swoje zasoby w ciągu XX i na początku XXI wieku. Siedlisko Bluszcz pospolity występuje w naturze zwykle w lasach grądowych i łęgowych oraz buczynach, poza tym także na klifach i skałkach wapiennych. Gatunek tolerancyjny, rośnie zarówno na glebach słabo kwaśnych, jak i zasadowych, ale preferuje gleby świeże i próchniczne. Cienioznośny. Posiada ogromne zdolności przystosowawcze; może dobrze rosnąć nie tylko we właściwych dla siebie wilgotnych i zacienionych lasach, ale również w miejscach suchych i słonecznych oraz na rumowiskach skalnych, jeśli tylko klimat nie jest zbyt kontynentalny (nie toleruje silnych mrozów). Źle znosi także długotrwałe okresy wysokiej temperatury. Pożary mu szkodzą, jednak nie pali się łatwo ze względu na zimozielone liście i dużą zawartość wody (65–70%). Odporny jest na zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki i pyłowe, bardzo wrażliwy jest jednak na zasolenie gleby. Rozsiewa się skutecznie w lasach prześwietlonych lub z zaburzonym runem leśnym (zarówno z przyczyn naturalnych, jak i w parkach, na plantacjach), słabiej w miejscach z silnie rozwiniętym i bogatym gatunkowo runem leśnym. Wspina się po drzewach nie czyniąc im bezpośrednio żadnej szkody i nie powodując w normalnych warunkach ich śmierci (jak mylnie sądził Teofrast, zm. 287 p.n.e., a w średniowieczu Albert Wielki). W obserwacjach trwających kilkadziesiąt lat w lasach Anglii i Francji nie stwierdzono większej śmiertelności, czy nawet ograniczenia wzrostu wśród drzew wspierających bluszcz. Bluszcz jest preferowany przez wiele gatunków ptaków jako miejsce gniazdowania. Roślina inwazyjna Bluszcz rozpowszechniany jako roślina ozdobna, dziczeje poza obszarem naturalnego zasięgu stając się kłopotliwym gatunkiem inwazyjnym. Do cech decydujących o jego inwazyjnym charakterze należą: łatwość i tempo rozprzestrzeniania się, brak szkodników, odporność na niskie temperatury. Traktowany jest jako gatunek problematyczny ponieważ rosnąc na powierzchni ziemi tworzy gęste agregacje uniemożliwiające rozwój rodzimym gatunkom roślin. Wspinając się na drzewa bluszcz silnie rosnąc ku górze sukcesywnie powoduje obumieranie niższych gałęzi ograniczając dostęp światła. Wbrew obserwacjom z Europy, źródła amerykańskie dowodzą szkodliwego wpływu bluszczu na drzewa, informując o osłabionym wzroście drzew silnie porośniętych bluszczem, o większym ich narażeniu na złamanie lub wywrócenie podczas silnych deszczów, wiatrów lub opadów śniegu. Bluszcz stanowi rezerwuar dla patogenu – Xylella fastidiosa – bakterii wywołującej szereg chorób roślinnych m.in. wiązów, dębów, klonów. Obszary leśne opanowane przez bluszcz nazywane są w USA bluszczowymi pustyniami (ivy deserts). Bluszcz pospolity umieszczony został na listach chwastów w stanach Waszyngton i Oregon, przy czym w tym drugim zabroniony jest także import i handel bluszczem. W celu zwalczania bluszczu w krajach gdzie występuje inwazyjnie organizowane są akcje pod hasłami Liga bez bluszczu lub Precz z bluszczem. Silnie inwazyjny charakter mają tylko 4 z setek kultywarów uprawianych na świecie: ‘Hibernica’, ‘Baltica’, ‘Pittsburgh’ i ‘Star’. Gatunek jest reliktem trzeciorzędowym, znane są jego ślady kopalne z górnego pliocenu (w Polsce z Mizernej). W okresie zlodowaceń zasięg kurczył się do refugiów na południowych krańcach kontynentu europejskiego. Po zlodowaceniu północnopolskim powrócił na ziemie polskie w młodszym okresie borealnym tj. ponad 8400 lat temu. Pojawił się w ówczesnych lasach razem z jemiołą, lipami i dębami, wcześniej w lasach tych pojawiły się i masowo występowały głównie sosna z brzozą, olszą i wiązami. W okresie wyższych temperatur w okresie atlantyckim (przed 5–2,5 tys. laty), bluszcz rozszerzył swój zasięg dalej na północ i wschód niż obecnie.

Surowiec zielarski Liść bluszczu Folium Hederae helicis (Uwaga: używane dawniej nazwy Herba Hederae terrestris i Tinctura Hederae odnosiły się odpowiednio do ziela i nalewki bluszczyka kurdybanka). Liście zbiera się według różnych źródeł albo wiosną, albo pod koniec lata i suszy w miejscach zacienionych i przewiewnych. Stosowany jest także wyciąg z drewna i kory. W ostatnich wydaniach Farmakopea polonica bluszcz nie jest wymieniany, jednak stosowany jest w lecznictwie oficjalnym niektórych krajów, np. w Niemczech od roku 1968. W Polsce dostępne są gotowe preparaty o działaniu przeciwzapalnym i wykrztuśnym:Hedelix (syrop) Hederasal (syrop) Hederoin (tabletki) Hedussin (syrop) HeliPico (syrop) Herbion na kaszel mokry (syrop) PiniHelix (płyn doustny) Prospan (syrop, krople doustne, pastylki miękkie) Tuspan (syrop)Działanie Wyciągi stosowane były w lecznictwie ludowym jako środek wykrztuśny przy nieżytach górnych dróg oddechowych, żółciopędny, przeciwgośćcowy i przeciwzapalny, kora stosowana była w leczeniu kiły. W kilku badaniach potwierdzono skuteczność leczenia przewlekłego zapalenia oskrzeli. Współcześnie wyciągi są wciąż stosowane ze względu na właściwości wykrztuśne, przeciwskurczowe i antygrzybiczne w lekach wykrztuśnych. Mechanizm działania spazmolitycznego (rozkurczowego), zmniejszanie skurczu mięśni gładkich i rozszerzanie oskrzeli oraz działanie antybakteryjne (co jest zasługą saponin triterpenowych), poznany i dowiedziony jest jako skuteczny w badaniach biologicznych i biofizycznych. Wyciągi wykazują obiecujące działanie przeciwgrzybicze na Candida albicans i przeciwpasożytnicze. Właściwości wykrztuśne saponin tłumaczone są bezpośrednim pobudzaniem nerwu błędnego w żołądku. Pobudzają krwawienia miesięczne u kobiet i wykazują słabe właściwości antymitotyczne, a nawet przeciwnowotworowe. Zewnętrznie stosuje się na miejsca bolesne u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, w mieszankach z wrotyczem, piołunem i liśćmi orzecha włoskiego przeciw wszawicy i świerzbowi. Liście bluszczu używane są także w mieszankach ziołowych do przygotowywania naparów stosowanych w postaci okładów przy zapaleniu tkanki łącznej lub skóry, trądziku, wyprysku, pokrzywce i odmrożeniach. Hederyna ma także działanie nasercowe i uspokajające. Sok ze świeżych pędów służy do wyrobu preparatów homeopatycznych. Wyciągi z bluszczu stosowane są zewnętrznie pomocniczo przy gośćcu stawowym. Dawkowanie Zaleca się stosowanie wyłącznie preparatów gotowych, dostępnych w aptekach i ścisłe przestrzeganie sposobu dawkowania podanego w ulotce lub na opakowaniu. Stosowanie przetworów domowych lub dawek większych niż zalecane może spowodować podrażnienie żołądka i jelit, wymioty i biegunki. Zalecana dawka wynosi 1,5 g liści dwa razy dziennie. Przeciwwskazaniem w stosowaniu jest ciąża.
Dawniej używano porowatego drewna bluszczu do filtrowania (starożytni wierzyli, że możliwe jest za jego pomocą oddzielenie wody od wina). Drewno używane jest do czasów współczesnych w tokarstwie. Żywica Gummiresina Hederae koloru żółto-czerwonego i silnej aromatycznej woni, uzyskiwana głównie z owoców, stosowana była do wyrobu kadzidła i w stomatologii. W starożytnej Grecji stosowano bluszcz także do usuwania skutków upojenia alkoholowego po spożyciu wina – poprzez wypicie wina, w którym najpierw utłuczono garść liści bluszczu, a następnie delikatnie je zagotowano. W okresie zimowym bluszcz zjadany jest przez zwierzęta i od neolitu do co najmniej XVI wieku stosowany był jako pasza. W związku ze słabą palnością zalecany jest do nasadzeń w lasach okresowo suchych w celu ograniczenia ryzyka pożarowego. Wywar z liści może służyć do odnawiania czarnych tkanin. Liście zagotowane wraz z sodą mogą być substytutem detergentów stosowanych do prania ubrań, a z pędów można uzyskiwać brązowy i żółty barwnik. Obecność bluszczu w pomieszczeniach, poza poprawą estetyki jest korzystna dla zachowania odpowiedniego stanu powietrza. Bluszcz wchłania bowiem szereg substancji toksycznych, skuteczny jest zwłaszcza w usuwaniu oparów formaldehydu.Saponiny zawarte w ekstrakcie z bluszczu (zwłaszcza wyciągi z drewna) są surfaktantami obniżającymi napięcie powierzchniowe. Z tego powodu ekstrakt stosowany jest w środkach kosmetycznych, ułatwia wnikanie w skórę innych składników preparatów oraz rozpuszczanie tłuszczów, działa zmiękczająco. Znajduje zastosowanie jako składnik preparatów służących do zwalczania cellulitu i łagodzących podrażnienia skóry. Wywar z liści używany do płukania włosów powoduje ich przyciemnienie.Jako roślinę miododajną zaleca się sadzić odmiany powstałe z sadzonkowania pędów płodnych, które kwitną corocznie od młodego wieku. Walorem bluszczu jako rośliny miododajnej jest późny termin kwitnienia, w czasie którego innych roślin dostarczających pożytku pszczołom jest już bardzo niewiele. Atutem jest też obfite kwitnienie oraz wysoka zawartość cukrów w nektarze i łatwo dostępny pyłek. Zawartość cukrów w nektarze zależna jest od wilgotności względnej powietrza i wynosi średnio od 25 do 53%, w dni słoneczne i suche nawet ponad 65%. Jedna roślina dostarcza w wytwarzanym nektarze od 48 do 160 g cukrów. Miód bluszczowy jest ciemny i smaczny.Uprawiany jest jako roślina ozdobna już od czasów starożytnych, współcześnie w parkach, ogrodach i na cmentarzach oraz wewnątrz budynków jako roślina doniczkowa. Stosowany jest zarówno jako roślina okrywowa, jak i pnącze. Tworzy zwarte kobierce w miejscach zacienionych, pod koronami drzew, między budynkami. Jako roślina okrywowa pozwala pozbyć się problemu chwastów, bowiem tworzy zwarte, jednogatunkowe agregacje. Okrywa mury, ściany i ogrodzenia, przy czym uchodzi za jedyne pnącze okrywające ściany, które nie zwiększa przy tym ich zawilgocenia. Korzenie czepne przywierając jedynie do muru nie powodują żadnych jego uszkodzeń, o ile jest on w dobrym stanie. Dodatkowo zwarta, zimozielona okrywa stanowi warstwę izolującą dla budynku. Jako gatunek długowieczny tworzy bardzo trwałą, zieloną okrywę wielu zabytkowych budynków i ruin. Ściany starych budynków pokryte zielonym kobiercem bluszczu stały się powodem określenia stowarzyszenia ośmiu elitarnych uniwersytetów amerykańskich mianem Ligi Bluszczowej. Walory ozdobne bluszczu zwiększa jego ogromna zmienność, dzięki czemu powstały setki odmian pozwalających na odpowiednie do potrzeb dobranie roślin o określonym pokroju, tempie wzrostu, wymaganiach siedliskowych i klimatycznych.



Cała roślina zawiera kwaśne saponiny trójterpenowe (głównie hederageninę, α-hederynę i hederakozyd C), szczególnie liczne w owocach, które wyróżniają się także wysoką zawartością lipidów (32%). W liściach obecne są m.in. niewielkie ilości alkaloidu emetyny, 5–8% saponin kwasu oleanolowego i hederasapononin (hederagenina i bojgenina), flawonoidów (np. rutyna), fenoli (poliacetyleny, falkarinol, falkarinon), garbników, kwasów organicznych (kawowy, chlorogenowy, mrówkowy), cholesterolu, żywic, olejku eterycznego (z mono- i seskwiterpenami) i skopoliny. Stężenie saponin w liściach wynosi 5%, przy czym najwięcej jest α-hederyny oraz hederakozydu B i C (hederasaponin B i C). α-hederyna o największej spośród nich aktywności farmakologicznej powstaje z hederasaponiny C po enzymatycznym odszczepieniu dwóch cząsteczek glukozy. Udział składników mineralnych w 100 g suchej masy liści jest następujący: N = 0,80 g, P = 0,031 g, K = 0,77 g, Mg = 0,31 g. Roślina ma smak gorzki, mdły i nieprzyjemny. Zapach kwiatów określany jest jako nieprzyjemny.

Roślina trująca
Wszystkie części rośliny, a zwłaszcza owoce są trujące dla człowieka, szczególnie dla dzieci. Przyczyną są szkodliwe saponiny działające drażniąco na skórę i spojówki oczu. Po spożyciu wywołują pieczenie w ustach i gardle, mogą wywoływać biegunkę i skurcze, a przy większych ilościach zatrzymanie oddechu. Opisywano też działanie polegające na wywoływaniu halucynacji i odrętwienia. Kontakt skóry z sokiem komórkowym może wywołać dermatozy objawiające się zaczerwienieniem skóry, uczuciem świądu i wysypką. Alergenem skórnym jest falkarinol (podobnie jak u innych araliowatych). Przypadki uczuleń na bluszcz są jednak bardzo rzadkie, w literaturze naukowej opisano ich tylko kilka. Obecność słabo trujących metabolitów w owocach jest korzystna dla bluszczu, bowiem ogranicza wielkość ich spożycia przez pojedynczego roślinożercę, co zwiększa szanse na skuteczne rozprzestrzenienie. Poza człowiekiem bluszcz jest toksyczny także dla bydła, kur, psów, saren i owiec.

Liście i wijące się pędy bluszczu już od starożytności stanowią motyw rozmaitych ornamentów, a sama roślina ma ważne znaczenie symboliczne, odgrywa istotną rolę w mitologiach i kultach. W starożytnym Egipcie bluszcz był zwany Drzewem Ozyrysa i poświęcony temu bogu. W starożytnej Grecji obecny był w kultach wielu bogów. Według mitologii greckiej Dionizos został ocalony przez bluszcz w cudowny sposób i dlatego przedstawiany był zwykle z wieńcem bluszczu na głowie. Stąd też pochodzi jego przezwisko – Kistostephanos, czyli zwieńczony bluszczem. Uosobieniem bluszczu był Kissos – młodzieniec z orszaku Dionizosa, skoczek, który po swojej tragicznej śmierci podczas jednego ze skoków przemieniony został w bluszcz. Wieniec z bluszczu był też atrybutem muzy Talii. Wieńce takie wręczano w Grecji także nowożeńcom jako symbol wierności. Wizerunek bluszczu umieszczano na monetach bitych w Azji Mniejszej i na wyspie Naksos. O pozytywnym wizerunku bluszczu w mitologii świadczy też to, że mściwa i zazdrosna Hera bluszczu nienawidziła. W czasie orgii dionizyjskich żuto bluszcz dla dodania sił witalnych oraz dodawano do trunków jako afrodyzjak. Później, w czasach rzymskich, bluszcz odgrywał istotną rolę w kulcie Bachusa – odpowiednika Dionizosa. Pnącze to było także atrybutem bóstw ściśle związanych z przyrodą w mitologii frygijskiej – Attisowi i Kybele oraz Saturna (bluszcz używany był podczas Saturnaliów) i bogini Cissia. O znaczeniu religijnym bluszczu świadczy to, że w ramach hellenizacji Izraela właśnie do chodzenia w bluszczowych wieńcach na cześć Bachusa Żydzi zostali przymuszeni przez Antiocha IV Epifanesa (2 Księga Machabejska 6, 7). W starożytnym Rzymie wieńcami bluszczu ozdabiano nie tylko Bachusa, ale także poetów, przy czym poświęcony im był podgatunek H. helix subsp. poetarum o żółtych owocach. Celtowie czcili bluszcz jako „Zielonego Męża” – boga zimy. Ozdabiali nim domostwa w czasie przesilenia zimowego wraz z jemiołą i ostrokrzewem. Rola bluszczu w wierzeniach i zdobnictwie starożytnym znalazła odzwierciedlenie w późniejszych dziełach artystycznych odwołujących się do motywów klasycznych. Wieńce z bluszczu przedstawiane są na obrazach, rzeźbach, a także arrasach. Bluszcz przedstawił na jednym ze swoich rysunków Vincent van Gogh pt. Zakątek parku w zakładzie leczniczym Saint-Paul z maja 1889. W przedchrześcijańskiej Europie bluszcz, podobnie jak i inne zimozielone rośliny, symbolizował wieczność i trwałość życia w trudnym okresie zimy. W różnych miejscach kontynentu popularny był zwyczaj (w wielu wciąż jeszcze jest) dekorowania domostw zimozielonymi roślinami, w tym bluszczem. Rośliny te miały chronić dom i domowników przed złośliwościami chochlików (goblinów), szczególnie dokuczliwymi w okresie zimy. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa bluszczem wciąż jeszcze dekorowano domostwa i kościoły podczas święta Bożego Narodzenia, co później zostało zakazane jako obyczaj pogański. Jako symbol wierności sadzony był od czasów starożytnych w miejscach pochówków i wciąż jest często obecny na cmentarzach. Nieśmiertelność symbolizuje na obrazach przedstawiających motyw marności (vanitas), zwykle w postaci wieńca na czaszce. Poza ww. ideami i uczuciami bluszcz symbolizuje także: miłość, przywiązanie, przyjaźń, żeńskość, potrzebę opieki, tęsknotę, wegetację, ambicję, niepamięć, smutek. Jest też żeńskim symbolem siły potrzebującej ochrony. Dawniej symbol bluszczu wspinającego się po tyczce (w Anglii) lub pęk jego pędów (starożytny Rzym) był symbolem gospody, winiarni lub składu win. Bluszcz symbolizował dobrą jakość trunków, ponieważ wierzono, że potrafi oddzielić wino od wody. Tłumaczy się to też tym, że bluszcz uchodził za pnącze silniejsze od winorośli potrafiące je opleść i zadusić, zatem symbolizował też i z tego powodu mocny trunek. W języku angielskim istnieje przysłowie Good wine needs no bush, w którym bush oznacza bluszcz (odpowiednik polskiego dobry towar nie potrzebuje reklamy). . W kulturze anglosaskiej bluszcz cieszy się złą sławą, nie tylko z powodu swej inwazyjności, ale także za sprawą podobieństwa nazwy zwyczajowej do silnie trującego i ekspansywnego oparzeńca jadowitego (Rhus toxicodendron) – po angielsku poison ivy (poison = trujący, ivy = bluszcz). Mimo że nazwa dotyczy innej rośliny, mylenie roślin jest powszechne. W amerykańskim dreszczowcu z 1992 r. pt. Trujący bluszcz (Poison Ivy) bohaterka o przezwisku Ivy doprowadza do rozbicia szczęśliwą rodzinę, a jej przezwisko nawiązuje do tatuażu (krzyż opleciony bluszczem) i toksyczności sumaka jadowitego. W serialu i komiksach o Batmanie jedną z jego przeciwniczek jest biolog Dr. Pamela Lilian Isley zwana Trującym Bluszczem (ang. Poison Ivy), walcząca za pomocą toksycznych roślin. Mimo że jej przezwisko i metody walki nawiązują do trującego sumaka jadowitego, w przedstawieniach plastycznych jako postać komiksowa lub filmowa, a także w tłumaczeniach polskojęzycznych kojarzona jest jednoznacznie z bluszczem.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 22:38:14]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985375. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • wyższa od człowieka (> 200 cm)
    • wygląd łodygi
      • łodyga pełzająca
      • łodyga gałęzista
      • łodyga owłosiona
  • cechy kwiatów
    • barwa kwiatów
      • płatki żółte
      • płatki brązowe
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście jajowate
      • liście lancetowate
      • liście najszersze przy nasadzie
      • liście trójkątne
  • cechy owoców
    • kolor owoców
      • żółte
      • niebieskie
      • brązowe
    • powierzchnia owocu
      • gładka
      • kanciasta
    • rodzaj owoców
      • mięsiste
        • pestkowiec
  • ogólne
    • drzewo
    • roślina trująca
    • roślina lecznicza
    • roślina miododajna
    • pnącze
    • roślina ozdobna
    • roślina inwazyjna
    • chwast
    • roślina chroniona
    • roślina pyłkodajna
    • roślina kosmetyczna
    • status gatunku we florze Polski
      • efemerofit
    • wschodnia granica zasięgu
    • roślina uprawiana
    • roślina doniczkowa
    • Surowiec zielarski
    • trawa
    • mieszaniec
    • roślina okrywowa
    • zdziczała
    • roślina płożąca
    • kultywar
    • tworzy mieszańce
  • siedlisko
    • Buczyny
    • Grądy