Wirtualny atlas roślin: Barszcz zwyczajny / Heracleum sphondylium

Barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium L.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w całej niemal Europie, w dużej części Azji i w Maroku, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarami swojego rodzimego występowania. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.

Pokrój okazała roślina, osiągająca wysokość 50-150 cm i średnicę 4-20 mm. Ma silny, specyficzny zapach. Łodyga prosto wzniesiona, dęta, rozgałęziona, żebrowana i kanciasto bruzdowata, często porośnięta krótką, skierowaną w dół szczecinką. Pod ziemią grube i wielogłowe kłącze. Liście o bardzo zmiennym kształcie; 3-listkowe lub pierzaste. Dolne liście duże, z długimi, rynienkowatymi ogonkami, górne mniejsze, z dużą pochwą przekształconą w liściak. Szorstko owłosione, ze sztywnymi szczecinkami na nerwach od spodu. Liście mają zróżnicowane kształty, przeważnie są pierzastosieczne z 3-5 listkami jajowatymi, karbowanymi lub piłkowanymi. Kwiaty kwiatostan stanowi 15-30 baldaszków różnej długości zebranych w baldach złożony. Baldaszki mają szypułki z owłosioną stroną wewnętrzną. Kwiaty promieniste, o białych płatkach, czasem czerwonawych lub żółtozielonych. Poszczególne kwiaty zbudowane są z 5 małych działek kielicha, 5 płatków korony, 5 pręcików i jednego słupka z dwiema szyjkami. Miodniki znajdują się na zalążni. Oprócz kwiatów obupłciowych zdarzają się w kwiatostanie także kwiaty męskie. Owoce rozłupki zamknięte w eliptycznej lub kulistej rozłupni o długości 6-10 mm. Rozłupki na brzegu wąsko oskrzydlone, z trzema żebrami na grzbietowej stronie.

Biologia i występowanie

Bylina, hemikryptofit. Występuje od niżu po tereny górskie, preferuje obszary o klimacie oceanicznym. Rośnie na łąkach, siedliskach ruderalnych, w lasach jesionowo-dębowych i w zaroślach na brzegach wielkich rzek. Na łąkach jest chwastem, gdyż wypiera inne, bardziej wartościowe paszowo rośliny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Festucetum carpaticae i gatunek wyróżniający dla Ass. Poo-Arabidetum. Kwitnie od czerwca do września, zapylany jest głównie przez muchówki i chrząszcze. Po zmiażdżeniu barszcz zwyczajny (szczególnie owoce) wydziela specyficzny, nieprzyjemny zapach. Nadaje charakterystyczny zapach sianu i długo schnie, powodując jego pleśnienie.

Roślina lecznicza: Stosowano go do zmniejszania obrzęków i przeciw biegunce. Surowiec zielarski: ziele, owoce i korzeń (Herba, Fructus, Radix Sphondylii). Kłącze zawiera cukry, argininę i glutaminę. Dojrzałe owoce zawierają 3% olejku eterycznego, niedojrzałe dodatkowo alkohol metylowy i etylowy oraz heraklinę, przez co ich spożycie może powodować zatrucia zwierząt gospodarskich. W liściach i kwiatach znajdują się związki flawonowe, żywicowe i sole mineralne. Zbiór i suszenie: Ziele należy zbierać tylko wiosną lub na początku lata, owoce i korzenie – jesienią. Sztuka kulinarna: W Europie Środkowej do XIX w. barszcz był powszechnie wykorzystywanym źródłem pożywienia, choć w Polsce wyszedł z powszechnego jadłospisu już w XVIII w.. O jego znaczeniu kulinarnym pisali między innymi: Marcin z Urzędowa – "Gdy barszcz kwaszą po polsku, dobrze ij pić w febrach, gorączkach, w pragnieniu, albowiem pragnienie i kolerę uśmierza i chciwość jedzenia pobudza swą przyprawą. Przyprawiony z jajcy a z masłem dobrze jeść takich dniów, gdy mięśniej polewki nie jedzą, bo takież czyni jako mięśnia polewka"; Szymon Syreński – "Barszcz nasz znajomy jest każdemu u nas, w Rusi, w Litwie, w Żmujdzi, aniźliby się mógł z okolicznościami swemi opisać. Do lekarstwa i stołu użyteczny jest bardzo smaczny. Tak korzeń jako i liście. Acz korzeń tylko do lekarstwa użyteczniejszy jest, liście zaś do potraw. (...) Smaczna i wdzięczna jest polewka barszcz, iako do u nas albo w Rusi i w Litwie czynią. Bądź sam tylko warzony, bądź z kapłonem albo z innemi przyprawami, jako z jajcy, ze śmietaną, z jagły. Pragnienie po przepiciu uśmierza warzony iakokolwiek pożywany. Także i surowy kwaszony w gorączkach pijąc bywa dobry; ksiądz Remigiusz Ładowski – "Prostactwo gotuie z nego supę, którą zowią Barszczem"; ksiądz Stanisław Bonifacy Jundziłł – "... u nas w Litwie tylko i w niektórych innych północnych krajach za pokarm dla ludzi iest zażywanym. Na ten koniec młode liście zbierają się, kwaszą się zwyczajem innych jarzyn naszych, i są często dla wieśniaków pokarmem. Albo ususzone w cieniu, na kształt selerów, ku dalszemu użyciu się zachowują. W Syberyi za świadectwem Gmelina, przez fermentacyą tęgi spiritusowy otrzymuią napóy, lub z wygniecionego i wygotowanego soku gatunek żółtego cukru...”. Osobną monografię barszczu napisał Józef Rostafiński opisując bogate tradycje kulinarne tej rośliny. W średniowiecznej Europie przyrządzano z niego kwaśną polewkę nazywaną barszczem. Młode pędy używane są do dziś jako składnik sałatek i przyrządzane jak szpinak. Wywar z ziela przypomina w smaku bulion.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 22:41:21]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985671. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.