Wirtualny atlas roślin: Orzech włoski / Juglans regia

Orzech włoski (Juglans regia L.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny orzechowatych. W stanie dzikim jest szeroko rozprzestrzeniony w ciepłym klimacie umiarkowanym Starego Świata – występuje w południowej Europie, południowo-zachodniej, środkowej i wschodniej Azji oraz północno-zachodniej Afryce. Jako gatunek rodzimy wskazywany jest jednak tylko dla południowo-zachodniej Azji. W Polsce jest pospolicie uprawiany i często dziczejący, w niektórych rejonach kraju zadomowiony (kenofit). Na początku XXI wieku gatunek klasyfikowany jest jako zajmujący liczne nowe stanowiska gatunek inwazyjny w początkowej fazie ekspansji.

Pokrój duże drzewo liściaste. Jeśli rośnie samotnie, bez konkurujących z nim innych drzew, to pień ma zazwyczaj krótki, a koronę szeroko rozbudowaną; w przeciwnym wypadku drzewo ma wyższy i szczuplejszy pokrój. Liście naprzeciwległe, długości 25–40 cm, nieparzystopierzaste z 5–9 równowąskimi listkami. Największe trzy znajdują się u szczytu i mają 10–18 cm długości i 6–8 cm szerokości (para przy podstawie ma jedynie 5–8 cm długości). Rozwijają się stosunkowo późno, na przełomie kwietnia i maja, razem z kwiatami. Kwiaty kwiaty męskie w postaci zwisających kotków długości 5–10 cm; żeńskie zgrupowane po dwa do pięciu (i więcej) na jednorocznych krótkopędach. Bardzo wyraźna dichogamia wyklucza zapłodnienie w obrębie jednego drzewa. U niektórych odmian hodowanych w cieplejszym klimacie dość częsta jest apomiksja, rzadziej spotykana u siewek (w Polsce najczęściej stosowany sposób rozmnażania gatunku). Owoc kulisty lub lekko owalny nibypestkowiec. Zewnętrzna warstwa owocni stanowi mięsistą, zieloną okrywę, łatwo odpadającą jesienią. Wewnętrzna część owocni, czyli endokarp, tworzy zdrewniałą skorupę. Nasiono otoczone błoniastą łupiną, potocznie zwane jądrem, stanowi jadalną część owocu. Dojrzałe owoce orzecha włoskiego mają kształt owalny, długość 4–5 cm i średnicę 3–4 cm i powszechnie nazywane są orzechami. Pień osiąga wysokość 25–35 m i średnicę do 2 m. Kora gładka, srebrzystoszara, pokryta rozrzuconymi, wyraźnymi, nierównomiernymi bruzdami.

Biologia i występowanie

W niektórych regionach południowej i centralnej Polski orzech włoski jest gatunkiem inwazyjnym w początkowej fazie ekspansji. Pomimo trwającej być może już od średniowiecza obecności w kraju pierwsze oznaki jego intensywnego i samorzutnego rozprzestrzeniania się poza uprawą zaobserwowano dopiero w latach 90. XX wieku. Obecnie (2012) zajmuje on liczne nowe stanowiska głównie na gruntach porolnych w pobliżu osad ludzkich, rzadziej natomiast kolonizuje obszary leśne – jego występowanie stwierdzono w Polsce m.in. w płatach żyznych buczyn. Czynnikiem umożliwiającym rozprzestrzenianie orzecha włoskiego są ptaki z rodziny krukowatych przenoszące jego nasiona na odległości nieraz przekraczające 500 m i często zakopujące je na polach uprawnych (ornitochoria). Kiełkowaniu i dalszemu rozwojowi młodych orzechów sprzyja związane z przemianami w rolnictwie wyłączenie znacznych powierzchni gruntów ornych z użytkowania. Duże znaczenie ma również wzrost liczebności krukowatych żyjących w warunkach synantropijnych oraz prawdopodobnie coraz lepsze dostosowanie do lokalnych warunków uprawianych w kraju odmian. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym ekspansji mogą być zmieniające się warunki klimatyczne. W południowej i centralnej Polsce, na badanych powierzchniach w rejonie inwazji omawianego gatunku zagęszczenie okazów orzecha wahało się od 5 do blisko 1100 okazów na hektar nieużytków a średnie zagęszczenie na kilometr kwadratowy terenu wynosiło 1900 osobników. Rozprzestrzenianie się orzecha włoskiego może wywierać negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. Drzewa tego gatunku są silnie konkurencyjne i przez zacienianie podłoża oraz uwalnianie substancji allelopatycznych mogą uniemożliwiać rozwój rodzimych gatunków roślin. Ponadto wydzielany do gleby juglon wpływa negatywnie na jej właściwości fizykochemiczne oraz żyjące w niej mikroorganizmy co może być problemem przy ewentualnej rekultywacji dziś porzuconych gruntów rolnych. Zwiększenie liczby owocujących orzechów włoskich może też wpłynąć na dietę niektórych gatunków ptaków i zmniejszyć skuteczność rozsiewania przez nie rodzimych gatunków roślin takich jak np. leszczyna pospolita lub buk zwyczajny.

Surowiec zielarski: liście (Juglandis folium, Juglandis folio), łupiny, kora, owoc. Działanie. Liście i zielone łupiny mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, a także przeciwbiegunkowe i przeciwkrwotoczne. Ze względu na dużą ilość garbników polecane są jako środek ściągający w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych. Odwar stosuje się w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej, oraz do przemywania i okładów przy trądziku, liszajach, oparzeniach. Zielone orzechy niszczą pasożyty układu pokarmowego. Napar z kory jest środkiem łagodnie przeczyszczającym. Ze względu na zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych owoce orzecha włoskiego zalecane są w diecie przeciwmiażdżycowej. Dieta bogata w orzechy włoskie może również zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka piersi. Zbiór i suszenie. Liście zbiera się pod koniec czerwca i w pierwszych dniach lipca. Suszyć należy w przewiewnym, ocienionym miejscu. W suszarce do ziół temperatura nie powinna przekraczać 40 stopni. Niedojrzałe owoce zbiera się pod koniec lipca, nieco później zielone łupiny z owoców dojrzewających. Kosmetyka. Odwar z liści zmniejsza potliwość rąk i nóg, a sok z liści i zielonych owoców barwi włosy na kasztanowo.

Owoce zawierają znaczne ilości witamin, w tym szczególnie dużo witaminy E i z grupy B: B3, B5 i B6. Orzechy zawierają ponad 50% lipidów, około 11% protein i 5% węglowodanów, a wartość energetyczna wynosi średnio ponad 520 kcal na 100 gramów. W orzechach tych występują znaczne ilości soli mineralnych – potasu, fosforu i magnezu.
Naukowcy z University of Illinois odkryli, że w liściach orzecha występują znaczne ilości progesteronu (żeńskiego hormonu steroidowego odpowiedzialnego za utrzymanie ciąży), jednak jego rola u roślin nie jest jeszcze poznana.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 22:57:39]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985633. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.