Wirtualny atlas roślin: Jasnota purpurowa / Lamium purpureum

Jasnota purpurowa (Lamium purpureum L.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny jasnotowatych. Pochodzi z rejonu Azji Mniejszej, ale roślina rozprzestrzeniona została wraz z uprawami w całej Europie, w północno-zachodniej Afryce i zachodniej Azji, w nowszych czasach zawleczona została także na inne kontynenty. W zasięgu pierwotnym rośnie w lasach i zaroślach, ale na obszarach introdukcji jest przede wszystkim chwastem w uprawach i gatunkiem siedlisk ruderalnych. Jest gospodarzem dla szeregu wirusów, grzybów i bezkręgowców powodujących choroby roślin uprawnych. W ograniczonym zakresie wykorzystywana jest lub była jako roślina jadalna, lecznicza, miododajna i do pozbywania się moli.

Pokrój roślina zielna osiągająca wysokość zwykle 10–25 cm, rzadko do 40 cm, o pędzie od nasady rozgałęzionym, wzniesionym lub rozesłanym i podnoszącym się łukowato ku górze, dołem zielonym, górą często zabarwionym na fioletowo. Łodyga czterokanciasta naga lub owłosiona na krawędziach. Włoski proste lub rozgałęzione, między nimi obecne są bardzo krótkie włoski gruczołowate. Liście ulistnienie nakrzyżległe, liście ogonkowe, przy czym dolne na ogonkach dłuższych, osiągających od 1,5 do 3,5 cm, górne o ogonkach krótkich – o długości do 5 mm, czasem niemal siedzące. Blaszki u nasady nie zbiegają po ogonku. Blaszka sercowatojajowata lub okrągława, karbowana, z ząbkami wciętymi nie głębiej niż na 2 mm, po obu stronach w różnym stopniu owłosiona. Osiąga od 0,5 do 3,5 cm długości (rzadko do 6 cm) i od 0,5 do 3 cm szerokości (rzadko do 4 cm). Kwiaty obupłciowe, wyrastają skupione po 4–18 w nibyokółkach, przy czym nibyokółki są gęsto skupione w górze łodygi. U nasady kwiatu wyrastają przysadki i podkwiatki o długości kilku mm. Kielich jest trwały, ma długość do ok. 10 mm, z czego w dolnej połowie działki są zrośnięte w rurkę, a w górnej wyciągnięte w szydlaste ząbki o zbliżonej długości do rurki. Kielich często jest fioletowo nabiegły, nagi lub słabo owłosiony. Korona jasnoróżowa do ciemnopurpurowej, rzadko biała, wyraźnie grzbiecista, dwuwargowa, o długości do 2 cm (zwykle 7–17 mm). Rurka korony prosta i cienka, zwykle nie dłuższa od ząbków kielicha, wewnątrz ma pierścień włosków. Dolna warga z ciemniejszymi plamami, trójłatkowa, z łatką środkową zwężoną u nasady, a na szczycie wyciętą, z bocznymi łatkami szerszymi niż dłuższymi. Górna warga hełmiasto sklepiona i od zewnątrz owłosiona. Pręciki cztery o nitkach nagich lub w górze owłosionych, z pylnikami fioletowymi lub czerwonymi, biało omszonymi. Szyjka słupka naga, długości korony. Owoce cztery szare rozłupki o odwrotnie jajowatym, trójgraniastym kształcie, o długości ok. 2,5 mm, gładkie lub pomarszczone. Dojrzewają w rozszerzającym się w czasie owocowania kielichu. U nasady nasion znajduje się drobny elajosom.

Biologia i występowanie

W obszarze śródziemnomorskim gatunek zasiedla świetliste lasy i zarośla, także tereny skaliste w górach. Dalej na północy rośnie na siedliskach ruderalnych (przydrożach, przytorzach, przychaciach i terenach przemysłowych), na trawnikach, odłogach, polach i w ogrodach, najchętniej na glebach żyznych, próchnicznych, dość wilgotnych i przepuszczalnych. W miejscach suchych osiąga mniejsze rozmiary, często poniżej 7 cm wysokości. Roślina azotolubna, preferuje też gleby zasobne w węglan wapnia, gliniaste i piaszczysto-gliniaste. Jest światłolubna, źle rośnie w cieniu. Jest rośliną ruderalną i jednym z chwastów w uprawach rolniczych, szczególnie w uprawach warzyw. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla All. Polygono-Chenopodion. W obszarze śródziemnomorskim odmiana typowa sięga do 1800 m n.p.m. w Turcji, var. ehrenbergii do 2300 m n.p.m. Zwarty obszar współczesnego zasięgu gatunku obejmuje niemal całą Europę bez Islandii oraz zachodnią Azję po zachodnią Syberię, Ałtaj, rejon Kaukazu, Turcji, Syrii, poza tym rośnie w Arabii Saudyjskiej i w północno-zachodniej Afryce (Algieria, Maroko, Madera, Wyspy Kanaryjskie). Gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony poza tym obszarem w strefach umiarkowanych w Ameryce Północnej i Południowej, we wschodniej Azji w Japonii, Korei i w Nowej Zelandii (w dwóch ostatnich lokalizacjach podawany jest var. hybridum = L. hybridum). Gatunek pochodzi z północno-wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, skąd rozprzestrzenił się wraz z uprawami, w okresie neolitu rozprzestrzeniając się w Europie. W Polsce jest rośliną pospolitą na całym terenie kraju, zarówno na niżu, jak i w niższych partiach gór, nieco tylko rzadszy w północno-wschodnich krańcach kraju. Jest archeofitem – występuje tu co najmniej od średniowiecza. Roślina bywa porażana przez mączniaka Neoerysiphe galeopsidis pokrywającego białą grzybnią liście po obu stronach oraz Peronospora lamii. Z grzybów anamorficznych na liściach białoszare plamki tworzy Ramularia lamii, a brązowe punktowe pyknidia – Septoria lamiicola. Jest chętnie zgryzana przez ślinika luzytańskiego. Jasnota purpurowa jest rośliną pokarmową dla takich gatunków owadów jak: Macrolabis lamii i Hydrellia griseola (muchówki), ziemik przytuliowy Legnotus limbosus (pluskwiaki), Cryptomyzus galeopsidis, Aphis beccabungae, A. frangulae, A. lamiorum (mszycowate), niedźwiedziówka kaja Arctia caja, misiówka gołotka Diaphora mendica, krasopani hera Euplagia quadripunctaria, osmaganek plamek Pseudopanthera macularia, niesobka chmielanka Hepialus humuli, Hepialus lupulinus, rolnica aksamitka Noctua fimbriata, rolnica szerokopaska N. janthina, błyszczka dwukropka Autographa jota, błyszczka zdobnica A. pulchrina, błyszczka spiżówka Diachrysia chrysitis i Coleophora lineolea (motyle).

Roślina ma nieprzyjemny zapach. Pęd nadziemny zawiera olejek eteryczny, w którego składzie dominują: germakren D (średnio 35,4% udziału), α-pinen i β-pinen (oba razem w liściach mają 35,7% udziału, ale w kwiecie już 75,3%), 1-octen-3-ol i β-elemen. Istotnym węglowodanem jest w tym gatunku manninotrioza.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:07:17]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985892. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.