Wirtualny atlas roślin: Lilia złotogłów / Lilium martagon

Lilia złotogłów (Lilium martagon L.) – gatunek byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Występuje w Europie i Azji. W Polsce jest rośliną dość rzadką i objęta jest ochroną prawną. Uznawana jest za „jedną z najpiękniejszych roślin” we florze polskiej. Uprawiana jest też jako ozdobna, poza tym wykorzystywana jest jako roślina lecznicza.

Łodyga nierozgałęziona, sztywna, naga lub owłosiona, wysoka od 40 do 150 cm. Zielona, często purpurowo nakrapiana, czasem czerwono nabiegła, w dole bezlistna. Liście liście siedzące, środkowe zebrane po 4–8 w nibyokółki, górne skrętoległe. Blaszka eliptycznie lancetowata, całobrzega, na szczycie zaostrzona szeroka na 2–5 cm, długa zwykle 8 do 12 cm, czasem do 16 cm. Wiązki przewodzące wyraźnie widoczne w liczbie od 7 do 11. Kwiaty kwiatostan na szczycie łodygi stanowi luźne grono składające się z 3–10, rzadko do 20 kwiatów. Kwiaty na długich (od 2,5 do 4 cm, rzadziej do 6 cm), łukowato wygiętych ku dołowi szypułkach (w czasie owocowania odstających lub podnoszących się). Okwiat nie zróżnicowany na kielich i koronę, sześciolistkowy, o średnicy 3–6 cm. Jego listki najczęściej mają barwę brudnoróżowoczerwoną i są ciemnopurpurowo nakrapiane. Osiągają do 3 do 4,5 cm długości, są mięsiste i odwinięte ku górze. Ze środka wystaje słupek o trójkanciastym znamieniu otoczony przez sześć pręcików o dużych, purpurowoczerwonych lub żółtych pylnikach, przyrośniętych środkiem do nitki. Nitki o długości 1,8 do 3 cm. W miarę dojrzewania listki okwiatu odginają się coraz mocniej na zewnątrz, aż zawinięte dotkną nasady kwiatu. Środkiem każdego płatka biegnie rynienka, wypełniona nektarem. Owoce duże (do 3 cm długości i ponad 2 cm szerokości), trójkątnokuliste torebki pękające trzema szparami. Zawierają płaskie, ciemnożółte, szeroko oskrzydlone nasiona o szerokości 4,2 do 5,3 mm.

Biologia i występowanie

Gatunek występujący na przeważającej części Europy z wyjątkiem Półwyspu Skandynawskiego i Wysp Brytyjskich – od południowej Hiszpanii po Kaukaz i Ural. Północna granica zasięgu przechodzi przez Polskę. Granica południowa biegnie przez Korsykę, Apeniny i góry Półwyspu Bałkańskiego. W Azji zasięg występowania ciągnie się przez centralną część kontynentu przez wschodnią i zachodnią Syberię po północną Mongolię i prowincję Sinciang w Chinach oraz okolice jeziora Bajkał i Jakucka na Syberii. Gatunek introdukowano we wschodnich prowincjach Kanady. W Polsce spotykana często w Sudetach i Karpatach, na niżu bardzo rzadka, zwłaszcza w części północno-zachodniej. Rozwój Bylina. Geofit cebulowy. Roślina kwitnie od końca czerwca do lipca lub połowy sierpnia. Kolorowe plamki na listkach okwiatu spełniają funkcję wskaźników, które nakierowują owady w odpowiednie miejsce, w fazie czynności prowadzących do zapylenia kwiatu. Roślina wabi owady nie tylko dużymi i barwnymi kwiatami, ale również zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i nocą. Dostęp do nektaru mają tylko owady długotrąbkowe, dlatego kwiaty lilii zapylane są tylko przez motyle dzienne i nocne, głównie z rodziny zawisakowatych, m.in. przez fruczaka gołąbka. Ponieważ okwiat jest gładki i śliski kwiaty zapylane są głównie przez owady w locie. Jeśli jednak z jakichś powodów (np. długotrwała zła pogoda) nie dojdzie do zapylenia krzyżowego, roślina dość łatwo może zapylić się własnym pyłkiem (słupek może zmienić położenie w kwiecie i tak zbliżyć znamię do pręcików, że dojdzie do autogamii) i również wytworzyć nasiona, jednak gorszej jakości. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Kiełkowanie jest hipogeiczne, powolne. Jesienią siewka formuje podziemną, drobną cebulę. W kolejnym roku młoda roślina rozwija nad powierzchnią tylko pojedynczy liść. Gatunek rozmnaża się także wegetatywnie za pomocą cebulek powstających u nasady starej cebuli, a w ogrodnictwie często także z sadzonek łuskowych (łusek cebulowych). Rozmnażanie wegetatywne odgrywa mniejszą rolę w uprawie tego gatunku niż siew nasion. Siedlisko Rośnie w miejscach półcienistych, na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeżych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne, o zróżnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę ciężką, o odczynie obojętnym lub zasadowym. Spotykana w rzadkich, widnych lasach, głównie grądach (zwłaszcza subkontynentalnym) i buczynach, zwłaszcza nawapiennych, storczykowych, poza tym w dąbrowach świetlistych, kwaśnych dąbrowach podgórskich i borach mieszanych, a poza lasami w zaroślach, wśród ziołorośli i traworośli. W górach w wyższych położeniach w zaroślach kosodrzewiny oraz na halach, na trawiastych miejscach wśród skał. W Alpach dochodzi do wysokości 2650 m n.p.m. W typologii siedlisk leśnych uznawana jest za charakterystyczną dla lasu mieszanego górskiego świeżego (LMGśw) i lasu mieszanego świeżego (LMśw). Fitosocjologia W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia. Genetyka Liczba chromosomów 2n=24.

Już wiele wieków przed naszą erą starogrecki Hezjod, a po nim i inni, podawali, że mielone cebule lilii mieszano z mąką stosowaną do wypieku chleba. Cebule zawierają sporą ilość skrobi, dlatego dawniej uchodziły za przysmak w każdej postaci: surowej, gotowanej i pieczonej. W postaci suszonej i mielonej wraz z pałką szerokolistną i korzeniami łącznia baldaszkowatego uchodziły za swego rodzaju mąkę. Leonhart Fuchs już w XVI w. pisał o leczniczych właściwościach kwiatów i liści lilii złotogłów. W Niemczech uprawiana ona była jako roślina lecznicza. W Rosji stosowana ją w leczeniu zapalenia wątroby.

Zgodnie ze starymi wierzeniami lilia złotogłów była rośliną magiczną. Miała moc otwierania wszystkich zamków, była używana jako ochrona przed demonami. Znajdowała zastosowanie do wyrobu napojów miłosnych. Jest częstym motywem dekoracyjnym w sztuce ludowej Podhala określanym mianem leluja. Znaczenie kulturowe lilii – symboliczne, mistyczne i religijne odnoszone jest zazwyczaj ogólnie do rodzaju lub gatunków uprawianych, pochodzących z obszaru śródziemnomorskiego. Także wierzenia i zastosowania w zakresie leczniczego działania lilii dotyczą na ogół lilii uprawianych od wieków w ogrodach (tj. innych gatunków i mieszańców). Lilia złotogłów pojawia się w literaturze m.in. w powieści Doroty Bałuszyńskiej-Srebro „Imir” jako królowa roślin leczniczych.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:17:12]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985384. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.