Zimoziół północny Linnaea borealis

Zimoziół północny, linnaea północna (Linnaea borealis) – gatunek rośliny z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju zimoziół (Linnaea). Ulubiona roślina Karola Linneusza otrzymała nazwę naukową na jego cześć na jego własne życzenie. Zimoziół rośnie licznie w tundrze i tajdze, dalej na południu jako relikt glacjalny jest coraz rzadziej spotykany, na wielu obszarach przy południowej granicy zasięgu zagrożony, w niektórych krajach objęty jest ochroną prawną – w tym także w Polsce. Gatunek jest charakterystyczny ze względu na swe efektowne, delikatne kwiaty i bywa czasem uprawiany jako roślina ozdobna.

Korzenie korzeń główny jest krótkotrwały. Z węzłów płożących pędów wyrastają korzenie przybyszowe sięgające na ok. 20 cm w głąb ziemi. Pokrój pełzająca krzewinka o wzroście klonalnym, z zimotrwałymi liśćmi i charakterystycznymi lejkowatymi kwiatami rosnącymi w parach. Łodyga cienkie, nitkowate (do 2–3 mm średnicy) pędy czołgające się po ziemi są ogruczolone i delikatnie owłosione. Osiągają zwykle do 1 m długości, wyjątkowo do 3–6 m. Z płożących pędów wyrastają łodygi wzniesione dwojakiego rodzaju – asymilacyjne i kwiatowe. Ulistnione łodygi asymilacyjne osiągają 4–6 cm wysokości. Łodygi kwiatonośne w dolnej części są ulistnione, w górnej na długiej szypule unoszą kwiaty na wysokość do 15 cm. Łodygi kwiatowe rozwijają się na około 1–2% ramet. Liście ulistnienie naprzeciwległe. Liście są zimotrwałe, okrągłe lub jajowate o długości 5-15 mm. Blaszka na brzegu w górnej części jest karbowana lub płytko ząbkowana, a na dole nagle ściągnięta w orzęsiony ogonek o długości 2-3 mm. Liście na górnej stronie są ciemnozielone, a na dolnej niebieskawozielone, nagie lub z pojedynczymi włoskami. Kwiaty zwisające, zebrane po 2, rzadziej pojedyncze lub w skupieniach po 3-4, wyrastają na wzniesionej, słabo owłosionej i ogruczolonej szypułce o długości 4–8 cm. Okwiat zróżnicowany jest na kielich i koronę. Wolne działki kielicha w liczbie 5 mają lancetowaty kształt, długość do 2 mm i są owłosione. Lejkowata korona ma długość 7-10 mm. Utworzona jest z 5 zrośniętych płatków, z zewnątrz nagich, o barwie od białej do jasnoróżowej, wewnątrz czerwono żyłkowanych i omszonych. Pojedynczy, krótszy od korony słupek ma nitkowatą szyjkę i główkowate, trójłatkowe znamię. Zalążnia jest dolna, 3-komorowa, przy czym tylko jedna komora z pojedynczym zalążkiem rozwija się w owoc. Zawarte w pozostałych komorach zalążki w liczbie od 2 do 7 nigdy się nie rozwijają. Cztery pręciki są dwusilne, z czego dwa dolne są dłuższe, ale wszystkie są krótsze od słupka. Owoc powstaje rzadko w postaci zwieszonej, jednonasiennej niełupki. Jest kulisty, żółty, o długości ok. 3 mm, wsparty dwoma ogruczolonymi podkwiatkami. Nasiono ma kształt jajowaty i długość ok. 1,5 mm.

Biologia i występowanie

Na dalekiej północy rośnie w tundrze oraz w borealnych lasach iglastych. Szczególnie licznie występuje w mszystych borach iglastych, rzadziej lasach mieszanych. Preferuje luźne drzewostany – rośnie przeważnie w miejscach lekko tylko zacienionych. W miejscach silniej nasłonecznionych poszczególne ramety są krótsze (krótsze są międzywęźla) i mają gęściej wyrastające wzniesione pędy asymilacyjne, podczas gdy w miejscach ocienionych pędy są bardziej wydłużone – międzywęźla są wydłużone i pędy asymilacyjne wyrastają rzadziej. Preferuje gleby piaszczyste lub silnie spiaszczone, ubogie i kwaśne (roślina kwasolubna). Nie toleruje obecności wapnia w glebie. Często porasta martwe, leżące pnie i porośnięte mchami skały. Populacje charakteryzują się dobrą żywotnością, podczas suchych lat liczebność populacji drastycznie zmniejsza się, podczas lat wilgotnych zwiększa się. Najwyższe jego stanowisko w Polsce opisano na Kobylarzu w Tatrach Zachodnich (1450 m n.p.m.) W górach Azji rośnie na wysokościach 700-2300 m n.p.m. Zimoziół jest rośliną pospolitą w strefie arktycznej i subarktycznej. Dalej na południe występuje jako relikt glacjalny. Najbardziej na południe wysunięte stanowiska znajdują się w górach. Zwarty zasięg obejmuje północną część Ameryki Północnej z Grenlandią, północną Europę i północną Azję, po Kamczatkę i Japonię. Na oderwanych od głównego zasięgu obszarach występuje na Kaukazie oraz na nielicznych stanowiskach w Alpach, Sudetach i Karpatach. Do parametrów klimatycznych ograniczających zasięg należy średnia maksymalna temperatura roczna wynosząca do 32 °C oraz średnia temperatura najzimniejszego miesiąca w roku wynosząca do -1 °C. W Polsce zimoziół spotykany jest rzadko – przez kraj przebiega południowa granica zwartego zasięgu. Na obszarach nizinnych w północnej części kraju opisano ok. 150 jego stanowisk. Tam też lokalnie jego zasoby są znaczne i np. w Wolińskim Parku Narodowym uznany został za gatunek ekspansywny. Na południu sięga po okolice Głogowa, Opola, Góry Świętokrzyskie i Leżajsk. Znajdowany jest co jakiś czas na nowych, wtórnych stanowiskach, bowiem rozprzestrzenianiu tego gatunku sprzyjało masowe wprowadzanie sosny do lasów, także na siedliskach żyźniejszych. W efekcie bywa określany mianem „reliktu wędrującego”. W górach jest znacznie rzadszy, stwierdzono jego występowanie w Tatrach, w Sudetach i na Babiej Górze. W Tatrach podano jego występowanie tylko na Kobylarzu oraz poniżej Morskiego Oka, na Babiej Górze na Kościółkach. Zimoziół północny jest na dalekiej północy rośliną pokarmową dla owcy kanadyjskiej i reniferów, choć raczej incydentalną. W przypadku wapiti stanowi blisko 10% jego diety w okresie zimowym. Zjadany bywa też przez cieciorniki. Na roślinach żerują larwy i postaci dorosłe pluskwiaka różnoskrzydłego z podgatunku Metatropis rufescens ssp. linnaeae (rodzina smukleńcowate Berytidae). W poszukiwaniu nektaru kwiaty odwiedzają i dokonują zapylenia liczne gatunki owadów, m.in. bzygowate (Syrphidae) i trzmiele (Bombus), muchowate (Muscidae), wujkowate (Empididae), motyle z rodziny miernikowcowatych (Geometridae). Niewielkie, koliste i pojedyncze plamki na liściach zimoziołu tworzy grzyb z rzędu Mycosphaerellales – Septoria linnaeae, bywają one też porażane przez Metacoleroa dickiei z rzędu Pleosporales. Na roślinach z tego gatunku w XXI wieku odkryto nowy gatunek workowca z rodziny twardnicowatych (Sclerotiniaceae) – Kohninia linnaeicola.

Ze względu na efektowny wygląd podczas kwitnienia gatunek bywa uprawiany. Dłuższe korony kwiatów podgatunku północnoamerykańskiego (L. borealis L. subsp. americana (Forbes) Hultén) i silniejszy wzrost sprawiają, że często to właśnie te rośliny są rozpowszechniane jako rośliny ozdobne (przynajmniej na Wyspach Brytyjskich). W odpowiednich warunkach gęsto rosnące pędy sprawiają, że gatunek ten pełnić może funkcję rośliny okrywowej. Dawniej roślina była stosowana do sporządzania napojów wzmacniających podczas ciąży oraz łagodzących ból podczas bolesnych mestruacji. Roztarte rośliny stosowane były także w formie okładu na obolałe kończyny lub przy bólach głowy.

Zimoziół jest w Szwecji jednym z ulubionych motywów roślinnych służącym do zdobienia porcelany i obrusów, stanowi częsty motyw malarski. Gatunek ten jest też symbolem roślinnym Smalandii w Szwecji. Była to też ulubiona roślina Karola Linneusza (pochodzącego z tej prowincji) i przedstawiona została na wielu portretach tego naukowca. W Szwecji i Norwegii od nazwy rodzajowej wywodzi się imię ”Linnéa” lub ”Linnea”, należące do najbardziej popularnych w tych krajach imion żeńskich.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:17:39]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986086. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • do kostki (0 < x < 15 cm)
    • wygląd łodygi
      • łodyga pełzająca
      • łodyga owłosiona
  • cechy kwiatów
    • barwa kwiatów
      • płatki białe
      • płatki różowe
      • płatki czerwone
    • kwiatostan
      • groniasty
        • prosty
          • główka
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście jajowate
      • liście okrągłe
    • ustawienie liści
      • naprzeciwległe
  • cechy owoców
    • kolor owoców
      • żółte
  • ogólne
    • drzewo
    • krzew
    • krzewinka
    • roślina ozdobna
    • roślina ekspansywna
    • roślina chroniona
    • roślina użytkowa
    • ścisła ochrona gatunkowa
    • południowa granica zasięgu
    • roślina pospolita
    • roślina okrywowa
    • dwa podgatunki
    • roślina kwasolubna
  • siedlisko
    • Buczyny
    • lasy mieszane
    • zarośla
    • Tatry
    • Sudety