Wirtualny atlas roślin: Len zwyczajny / Linum usitatissimum

Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny lnowatych (Linaceae). Pochodzi z Bliskiego Wschodu, z rejonu Żyznego Półksiężyca. Obecnie w stanie dzikim nie występuje, znany jest tylko z uprawy. W Polsce jest rośliną uprawną, czasami przejściowo dziczejącą (efemerofit).

Łodyga wzniesiona, prosta, cienka, naga, górą rozgałęziająca się. Ma wysokość 30-70 cm. Liście ulistnienie skrętoległe. Liście lancetowate, długo zaostrzone, 3 nerwowe i bez gruczołów u nasady. Kwiaty działki kielicha 3-5 nerwowe, bez gruczołów na brzegach, czasami postrzępione. Mają zaostrzone i delikatnie ząbkowane krawędzie. Kielich 2-3 razy krótszy od korony. Niebieskie (czasami białe) płatki korony o długości ok. 2,5 cm. Owoce torebki nasienne, pięciokomorowe, na szypułkach 2 – 5 razy dłuższych od owocu. Zawierają od 10 do 12 spłaszczonych oleistych nasion (patrz siemię lniane). Nasiono jest spłaszczone, o kształcie podłużnie jajowatym. Łupina nasienia jest ciemna czerwonawobrunatna lub żółta, gładka, błyszcząca. Nasiona mają 4-6 mm długości, 2-3 mm szerokości i 0,5-2 mm grubości; jeden koniec jest zaokrąglony, drugi koniec tworzy skośny szpic.

Biologia i występowanie

Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do lipca. Liczba chromosomów 2n = 30, 32. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez 10 lat. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Lolio-Linion, Ass. Spergulo-Lolietum.

Surowiec zielarski Nasienie lnu Semen Lini, popularnie nazywane siemieniem lnianym, oraz otrzymywany z nich olej lniany Oleum Lini. Nasiona zawierają 6% śluzu roślinnego, 30-40% oleju roślinnego, 20% białek, glikozydy cyjanogenne, enzymy, fitosterole, fenylokwasy. Spośród witamin najwięcej zawiera niacyny (1,4 mg na 100 g). Nasienie lnu jest bogatym źródłem fosforu i innych mikro i makroelementów. Skład aminokwasów przedstawia się następująco:Izoleucyna - 1180 mg Leucyna - 1617 mg Lizyna - 932 mg Metionina – 489 mg Cystyna - 472 mg Fenyloalanina - 1262 mg Tyrozyna - 711 mg Treonina - 1026 mg Tryptofan - 395 mg Walina - 1438 mg Arginina - 2326 mg Histydyna - 510 mg Alanina - 1255 mgKwas asparaginowy - 2302 mg Kwas glutaminowy - 4913 mg Glicyna - 1416 mg Prolina - 996 mg Seryna - 1260 mgDziałanie Ze względu na to, że śluz znajduje się w skórce, surowiec jest używany w stanie nie rozdrobnionym w postaci maceratów wodnych jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego (głównie żołądka). Ma właściwości lekko przeczyszczające na skutek pęcznienia w jelitach. Wykazuje też podobne jak tran działanie: wzmacnia kości, poprawia widzenie, regeneruje spojówkę i reguluje ciśnienie wewnątrzgałkowe. Zewnętrznie odwary lub wyciągi są stosowane w postaci okładów i kataplazmów jako środek przeciwzapalny przy ropniach, wypryskach, wrzodach, stanach zapalnych skóry, przy trądziku pospolitym, wysypce alergicznej, świądzie skóry i odleżynach. Zbiór i suszenie Surowiec pochodzi z upraw i jest zbierany jako produkt uboczny przy uprawach lnu przemysłowego. Wysuszony przechowuje się w szczelnych, zamkniętych opakowaniach w suchym i chłodnym miejscu.
Jest to roślina, której wszystkie części wykorzystuje się w przemyśle, a jedynym odpadem są pyły produkcyjne powstające w procesie jej przerobu. Roślina oleista. Dostarcza cennego oleju jadalnego i przemysłowego. W przemyśle olej ten wykorzystywany jest do produkcji pokostu, farb, lakierów, kitu, żywic artystycznych, linoleum, cerat i in. Wytłoki (makuchy) powstałe przy produkcji oleju z nasion, podobnie jak torebki nasienne (plewy), przerabiane są na pasze. Paździerze – powstałe w procesie pozyskiwania włókna, z połamanej, zdrewniałej części łodyg. Dawniej wykonywano z nich sznury, oraz płótno na worki, lub wykorzystywano jako materiał uszczelniający. Są też surowcem do produkcji płyt paździerzowych o podobnych właściwościach jak płyty wiórowe. Odpady roszarnicze – krótkie włókna z przyklejonymi paździerzami, których nie udało się oddzielić przy pozyskiwaniu włókna, są surowcem do produkcji wysokiej jakości papieru. Dawniej stosowane również jako materiał termoizolacyjny. Kosmetyka. W kosmetyce olej lniany używany jest jako środek przeciwłupieżowy i zapobiegający wypadaniu włosów. Jest składnikiem mydeł. kremów i maseczek. Dzięki temu, że zmiękcza skórę, oczyszcza i ma działanie przeciwzapalne, jest używany do pielęgnacji skóry suchej, zniszczonej i łuszczącej się.Historia Len zwyczajny jest jedną z najdawniej uprawianych roślin włóknistych. Uprawiano go już w neolicie przedceramicznym, czyli ok. 8500 lat p.n.e. Tkaniny wykonane z lnu znaleziono w grobowcach babilońskich pochodzących z okresu ok. 3000 lat p.n.e. W pochodzącym z X wieku p.n.e. kalendarzu z Gezer jeden z miesięcy nazywa się „miesiącem międlenia lnu”. W Biblii len wymieniony jest wielokrotnie, po raz pierwszy w Księdze Wyjścia (9,23-25,31), gdzie jest werset: „Len i jęczmień zostały zniszczone, ponieważ jęczmień miał już kłosy, a len kwiecie”. Przetwarzaniem lnu w czasach biblijnych zajmowały się kobiety, o czym świadczy werset z Księgi Przysłów (31,10-31): „O len się stara i wełnę ... sporządza sobie okrycia, ... płótno wyrabia, sprzedaje”. Rękopisy z Qumran owinięte były w lniane płótna, jego wiek ustalony w badaniach laboratoryjnych to około 70 r. n. e. Został on rozpowszechniony na terenie Basenu Śródziemnomorskiego za sprawą kupców fenickich. Następnie rozpowszechniony został w Europie, gdzie powstały jego uprawy i przemysł lniarski. Jego nasiona znaleziono w wykopaliskach w Biskupinie. Od roku 1794, gdy Whitney skonstruował mechaniczną odziarniarkę, zastosowanie tejże maszyny spowodowało spadek cen tkanin bawełnianych, co przyczyniło się do spadku produkcji lnu. Mimo konkurencji bawełny i tworzyw sztucznych tkaniny lniane są nadal cenione. Z powodu występowania włókien na całej długości, łodygi lnu są wyrywane z korzeniami, a nie ścinane w czasie zbiorów. Włókna o różnej charakterystyce i zastosowaniach otrzymuje się z różnych części łodygi: z części środkowej łodygi otrzymuje się włókno długie, nadające się do produkcji wysokiej jakości przędz czesankowych, osnowowych i dalej tkanin, z części wierzchołkowej i korzeniowej powstaje włókno krótkie, nadające się do produkcji przędz zgrzebnych wątkowych.

W niedojrzałych nasionach występuje toksyczny aminokwas – linatyna, który w przewodzie pokarmowym ulega rozkładowi m.in. na silnie trujący kwas cyjanowodorowy. Gdy spożywa się całe nasiona powstają go bardzo niewielkie, śladowe ilości. Jednak przy spożywaniu nasion rozdrobnionych kwasu tego powstaje znacznie więcej, wówczas bowiem limaryna trawiona jest znacznie łatwiej. Dlatego też zmielonego siemienia lnianego nie należy jednorazowo spożywać więcej niż dwie łyżki. U ludzi zatrucia siemieniem lnianym zdarzają się rzadko, zdarzały się czasami dawniej, gdy dzieciom dawano większe ilości cukierków „oszukanych”, w których zamiast prawdziwego sezamu używano tańszego siemienia lnianego. Obserwowano jednak zatrucia cyjanowodorem u koni wypasanych wytłokami lnianymi.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:18:21]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986037. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.