Wirtualny atlas roślin: Gnieźnik sercowaty / Neottia cordata

Gnieźnik sercowaty, listera sercowata (Neottia cordata) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w strefie umiarkowanej i subarktycznej półkuli północnej. W Polsce rośnie głównie w Karpatach, Sudetach oraz w północnej części kraju, zwłaszcza na wybrzeżu. Rozwija się w bardzo różnych zbiorowiskach leśnych i bagiennych, zawsze jednak na glebach kwaśnych, w miejscach wilgotnych, ocienionych i w towarzystwie mszaków. Ze względu na niewielkie rozmiary gatunek bywa często przeoczany. W wielu krajach gatunek w różnym stopniu zagrożony, przede wszystkim z powodu gospodarki leśnej i niekorzystnych zmian warunków wodnych.

Łodyga z kłącza wyrasta zwykle pojedyncza, prosto wzniesiona łodyga, rzadko dwie lub trzy. Osiąga wysokość od 5 (czasem tylko 3) do 10–15 (rzadko do 33) cm. Jest jasnozielona lub czerwonawa, w dole (poniżej liści) nieco kanciasta, powyżej obła, nad nasadami liści z wyraźnymi, gruczołowatymi włoskami, poza tym naga. Liście u nasady łodygi wykształcone są jako jedna lub dwie błoniaste, brązowe pochwy. Na wysokości 1/3 do 1/2 łodygi kwiatonośnej lub na szczycie wegetatywnej wyrasta para liści, rzadko trzy lub cztery (te dodatkowe zwykle mniejsze). Blaszka jest trójkątnie jajowata do nerkowatej, o długości i szerokości od 1 do 2,5 (4) cm, owłosiona. Wyraźne użyłkowanie liścia, przy czym centralna wiązka przewodząca przedłużona jest na zaostrzonym szczycie liścia. Kwiaty kwiaty zebrane po 3–15 (rzadko nawet do 20) w luźny lub gęsty, wielostronny kwiatostan osiągający do 3, rzadziej 4 cm długości (wyjątkowo do 10 cm) i 1 cm szerokości. Przysadki błonkowate, zielone (czasem z czerwonym nalotem), mają kształt od lancetowatego do trójkątniejajowatego, osiągają do 2–3 mm długości i ok. 1 mm szerokości. Kwiaty drobne (osiągają 3–4 mm średnicy), osadzone są na skręconych szypułkach do 2 (3) mm długości (stąd kwiaty w pełni lub częściowo odwrócone), zwykle żółto-zielone, zielone lub czerwono-purpurowe. Płatki okwiatu szeroko rozpostarte, jajowate, zaostrzone lub tępe, o długości 2–3 mm, żółtawo-zielone, zielone, czerwieniejące w części środkowej i zewnętrznej. Wewnętrzne są węższe i bardziej czerwone, zewnętrzne szersze. Warżka pozbawiona ostrogi ma ok. 4 mm długości (u odmian do 6 mm) i kolor jasnozielony, czerwonawy lub miedziany. Od połowy jest rozcięta na dwie ostro zaostrzone łatki. U jej nasady znajduje się drobny, dyskowaty miodnik oraz dwa ogruczolone wyrostki. Prętosłup poziomy, białawy lub czerwonawy, krótki (do 0,5 mm), łukowato wygięty nad jajowatym pylnikiem. Rostellum liściowato rozszerzone i kapturkowato przykrywające szczyt prętosłupa. Pyłkowiny żółte, sypkie. Znamię nerkowate. Zalążnia jasnozielona o długości ok. 5 mm i średnicy 2,5 mm, z sześcioma wydatnymi żebrami. Owoc beczułkowato rozdęta torebka o długości 3–6 mm, osadzona na szypułce długości 2 mm. Nasiona osiągają ok. 600 μm długości i 165 μm średnicy i w jednej torebce może ich znajdować się do blisko 400.

Biologia i występowanie

Gatunek rośnie na wilgotnych do mokrych, kwaśnych (ph od 2,8 do 5,5) i ubogich glebach próchnicznych lub torfowych. Nie toleruje zasolenia. Bywa spotykany na skałach wapiennych, ale tylko w miejscach, gdzie przykryte są one warstwą próchnicy, mchów i igliwia. Ponieważ rośnie w warstwie mszystej wśród różnych mchów, w tym często torfowców, jest określany mianem gatunku mcholubnego (briofilnego). Na obszarach górskich zasięg pionowy jest bardzo zróżnicowany. W północnej części zasięgu i na obszarach pod wpływem klimatu oceanicznego występuje wzdłuż wybrzeży morskich. Na obszarach górskich rośnie w przedziale od 800 do 2300 m n.p.m. we Francji, od 550 do 1400 m n.p.m. w Czechach, od 1600 do 1900 m n.p.m. w Grecji, od 600 do 1500 w Rosji. W Ameryce Północnej notowany był na wysokości 3500 m n.p.m. W Tatrach występuje od 890 do 1510 m n.p.m., w podmokłych świerczynach i na torfowiskach, dawniej podawany był także z piętra kosówki do 1600 m n.p.m. Gnieźnik sercowaty ma zasięg cyrkumpolarny i jest jednym z nielicznych storczyków rosnących w strefie podbiegunowej, w tundrze (występuje m.in. na Islandii i Grenlandii). W środkowej i południowej części Europy rośnie na obszarach górskich od Pirenejów, poprzez góry na Korsyce, Alpy i północne Apeniny, Karpaty, Rodopy, po Góry Krymskie i zachodni Kaukaz na wschodzie. Zwarty zasięg obejmuje północną Europę od Wysp Brytyjskich, poprzez Skandynawię, północne Niemcy i Polskę, kraje bałtyckie, północną Rosję po Ural. W Azji rośnie na zachodniej Syberii sięgając na południu i wschodzie do Ałtaju i okolic Bajkału. Po dysjunkcji we wschodniej Syberii obecny jest znów na Kamczatce, Sachalinie, Wyspach Kurylskich i Japonii. W Ameryce Północnej podobnie jak w Azji ma przerwę zasięgu w części środkowej kontynentu. Na zachodzie rośnie od Aleutów, przez Alaskę, wzdłuż Gór Skalistych do Nowego Meksyku. Na wschodzie obecny jest od Labradoru poprzez rejon Wielkich Jezior i Appalachy po Karolinę Północną. Występuje także na wybrzeżu atlantyckim od Maine do Karoliny Północnej. Informacje o regionalnych i lokalnych zasobach gatunku uznawane są na ogół za niedoszacowane, bowiem ze względu na niewielkie rozmiary rośliny te łatwo przeoczyć. W Polsce rośnie w Sudetach i Borach Dolnośląskich, w Tatrach i Beskidach Zachodnich, wzdłuż wybrzeża bałtyckiego oraz na rozproszonych stanowiskach w obrębie północnej części Pojezierza Południowobałtyckiego, na Pojezierzu Mazurskim, Litewskim i w Puszczy Białowieskiej, na pojedynczych stanowiskach podany z Bieszczadów (Stebnik), Równiny Łukowskiej i Doliny Dolnej Odry.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2022-02-20 00:12:11]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=66328338. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.