Wirtualny atlas roślin: Szczawik zajęczy / Oxalis acetosella

Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) – gatunek rośliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występuje w strefie umiarkowanej Europy i Azji. W Polsce pospolity gatunek rodzimy.

Pokrój niewielka roślina zielna osiągająca 8-15 cm wysokości. Łodyga cienka, pełzająca, wykształca cienkie rozłogi. Liście trójlistkowe, przypominają swym wyglądem liście koniczyny. Wszystkie odziomkowe. Listki odwrotnie sercowate z krótkimi ogonkami. Kwiaty kwiaty promieniste, 5-krotne. Tworzą się pojedynczo na długich szypułkach, dłuższych od liści, w których górnej części występują dwa drobne listki (przykwiatki). Płatków korony jest 5, barwy białej, rzadziej mniej lub bardziej różowej, z fioletowymi żyłkami, z żółtą plamką u nasady. Działki kielicha krótkie, zrośnięte nieco u nasady. Pręcików jest 10, zrośniętych u nasady. Słupek z 5-komorową zalążnią i 5 szyjkami. Owoce wydłużone, 5-kanciaste torebki. Nasiona jajowate o zaostrzonych końcach.

Biologia i występowanie

Zasięg gatunku obejmuje niemal całą Europę z wyjątkiem jej południowych krańców (na północy sięga po Islandię i północną Rosję). W Azji rośnie w północnej i środkowej części kontynentu, na południu na obszarach górskich (Kaukaz, Himalaje), na wschodzie sięga po Japonię i Kamczatkę. W Polsce jest to roślina pospolita w całym kraju. Bylina, geofit i hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do maja. Rośliny te wydzielają nektar we wgłębieniu u podstawy płatków. Zwabione do niego muchy i chrząszcze dokonują zapylenia krzyżowego. Rośliny te wytwarzają także niepozorne kwiaty klejstogamiczne, które są samopylne. Nasiona wyrzucane są z pękającej torebki na odległość do 2,3 m. Łupina tej torebki jest dwuwarstwowa – od wewnątrz twarda, od zewnątrz mięsista. Komórki warstwy zewnętrznej pęcznieją tak, że ciśnienie w ich wnętrzu osiąga 17-18 atmosfer. W efekcie działania takich sił łupina torebki gwałtownie się rozrywa, a wywijając się wyrzuca nasiona. Listki szczawika w czasie zmroku i przy niepogodzie stulają się i zwieszają. Zjawisko to zwane jest "snem roślin" i przyczynia się do regulacji wyparowywania wody przez roślinę. Rośliny tego gatunku występują w cienistych lasach liściastych, mieszanych i borach iglastych. Są to rośliny kwasolubne i cieniolubne, preferujące dość żyzne siedliska.

Roślina lecznicza Surowiec zielarski: liście i kwiaty Działanie: właściwości moczopędne, a także źródło witaminy C. Stosowanie: przykładać stłuczone liście na rany. W stanach zapalnych dziąseł żuć świeże liście. Napój ze świeżych liści obniża gorączkę i działa moczopędnie oraz uzupełnia niedobór witaminy C. Używany był dawniej w lecznictwie jako odtrutka przy zatruciach arsenem i rtęcią, przy zaburzeniach menstruacji u kobiet oraz do leczenia krzywicy i miażdżycy. Zbiór i suszenie: liście zbiera się na wiosnę i wczesnym latem. Suszy się w warunkach naturalnych. Przeciwwskazania Nie należy szczawika spożywać przy chorobach nerek, dróg moczowych i gruźlicy. Duże dawki mogą mieć działanie toksyczne. Inne zastosowaniaDawniej używany był do farbowania tkanin, jako środek czyszczący, a także wytwarzano z niego kwas mrówkowy. Z liści przyrządzano dawniej sałatki, zupy i napoje orzeźwiające.

Ze względu na stosunkowo wysoką zawartość szczawianów, roślina ta powinna być spożywana z umiarem. Zawartość szczawianów w szczawiku zajęczym jest podobna jak w szpinaku, lecz większa niż w kapuście czy sałacie.
Wykazano, że liście szczawika są bogatym źródłem antyoksydantów, których zawartość zależy od wieku rośliny. 100 g surowych liści zawiera m.in.:

ok. 6-12 mg β-karotenu
ok. 55-70 mg kwasu askorbinowego
od 2 mg (w świeżych liściach) do 23 mg (w starych liściach) tokoferoli
ok. 12-14 mg ksantofili
ok. 90-120 mg rutyny (jej zawartość jest porównywalna z zawartością w kaszy gryczanej, jednego z głównych źródeł rutyny)
ok. 130-180 mg flawonoidów

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2025-05-23 12:43:27]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=76405435. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.