Wirtualny atlas roślin: Szczawik zajęczy / Oxalis acetosella

Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) – gatunek rośliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występuje niemal w całej Europie, na południe sięga po Hiszpanię, Włochy, Półwysep Bałkański i południową część Rosji. Występuje również na Kaukazie, Syberii, w Japonii oraz w Ameryce Północnej i Południowej. Jest pospolity na terenie całej Polski i w niższych położeniach górskich.

Liście trójlistkowe, cienkie, długoogonkowe, przypominają swym wyglądem liście koniczyny. Wszystkie odziomkowe, odwrotnie sercowate z krótkimi ogonkami. Kwiaty kwiaty promieniste o symetrii 5-krotnej. Pojedyncze, dłuższe od liści, pięciopłatkowe, delikatne, płatki białe, zwykle czerwono żyłkowane z żółtą plamką u nasady. Trafiają się okazy o różowych kwiatach. Działki kielicha krótkie, zrośnięte nieco u nasady, pojedynczy słupek z główkowatym znamieniem i 10 pręcików. Pokrój drobna bylina, osiągająca 8-15 cm wysokości. Łodyga cienka, pełzająca, posiada łuskowate i cienkie rozłogi. Owoce wydłużona, naga, 5-kanciasta torebka. Nasiona jajowate o zaostrzonych końcach.

Biologia i występowanie

Bylina, geofit i hemikryptofit. Występuje w cienistych lasach liściastych i szpilkowych oraz w zaroślach. Jest rośliną kwasolubną, cieniolubną i przystosowaną do środowiska wilgotnego. Kwitnie od kwietnia do maja, czasem jesienią. Roślina miododajna, nektar znajduje się we wgłębieniu u podstawy płatków. Zwabione do niego muchy i chrząszcze przy okazji dokonują zapylenia krzyżowego. W lecie roślina wytwarza także inne, niepozorne kwiaty klejstogamiczne, które są samopylne.
Nasiona wyrzucane są z pękającej torebki na odległość do 2,3 m. Łupina tej torebki jest dwuwarstwowa – od wewnątrz twarda, od zewnątrz mięsista. Komórki warstwy zewnętrznej pęcznieją tak, że ciśnienie w ich wnętrzu osiąga 17-18 atmosfer. W efekcie działania takich sił łupina torebki gwałtownie się rozrywa, a wywijając się wyrzuca nasiona.
Listki szczawika w nocy i przy niepogodzie stulają się. Zjawisko to zwane jest "snem roślin" i przyczynia się do regulacji wyparowywania wody przez roślinę.

Roślina leczniczaSurowiec zielarski: liście i kwiatostan
Działanie: właściwości moczopędne, a także źródło witaminy C.
Stosowanie: przykładać stłuczone liście na rany. W stanach zapalnych dziąseł żuć świeże liście. Napój ze świeżych liści obniża gorączkę i działa moczopędnie oraz uzupełnia niedobór witaminy C.
Używany był dawniej w lecznictwie jako odtrutka przy zatruciach arsenem i rtęcią, przy zaburzeniach menstruacji u kobiet oraz do leczenia krzywicy i miażdżycy.
Zbiór i suszenie: liście zbiera się na wiosnę i wczesnym latem. Suszy się w warunkach naturalnych.
Przeciwwskazania
Nie należy szczawika spożywać przy chorobach nerek, dróg moczowych i gruźlicy. Duże dawki mogą mieć działanie toksyczne.
Inne zastosowania
Dawniej używany był do farbowania tkanin, jako środek czyszczący, a także wytwarzano z niego kwas mrówkowy.
Z liści przyrządzano dawniej sałatki, zupy i napoje orzeźwiające.

Ze względu na stosunkowo wysoką zawartość szczawianów, roślina ta powinna być spożywana z umiarem. Zawartość szczawianów w szczawiku zajęczym jest podobna jak w szpinaku, lecz większa niż w kapuście czy sałacie.
Wykazano, że liście szczawika są bogatym źródłem antyoksydantów, których zawartość zależy od wieku rośliny. 100 g surowych liści zawiera m.
in:

ok. 6-12 mg β-karotenu
ok. 55-70 mg kwasu askorbinowego
od 2 mg (w świeżych liściach) do 23 mg (w starych liściach) tokoferoli
ok. 12-14 mg ksantofili
ok. 90-120 mg rutyny (jej zawartość jest porównywalna z zawartością w kaszy gryczanej, jednego z głównych źródeł rutyny)
ok. 130-180 mg flawonoidów

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2019-02-03 00:18:53]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=55770046. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-12-19].
Roswitha Siener, Ruth Hönow, Ana Seidler, Susanne Voss i inni. Oxalate contents of species of the Polygonaceae, Amaranthaceae and Chenopodiaceae families. „Food Chemistry”. 98 (2), s. 220–224, 2006. DOI: 10.1016/j.foodchem.2005.05.059. ISSN 03088146.
Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 480. ISBN 83-02-04299-4.
Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
Helena Šircelj, Maja Mikulič-Petkovšek, Franc Batič. Antioxidants in spring leaves of Oxalis acetosella L.. „Food Chemistry”. 123 (2), s. 351–357, 2010. DOI: 10.1016/j.foodchem.2010.04.042. ISSN 03088146.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

	ogólne	roślina trująca
	ogólne	roślina lecznicza
	ogólne	roślina miododajna
	ogólne	roślina użytkowa
	ogólne	bylina
	barwa kwiatów	płatki białe
	barwa kwiatów	płatki różowe
	barwa kwiatów	płatki czerwone
	barwa kwiatów	płatki żółte
	korona kwiatu i typ kwiatostanu	główka
	liczba płatków	płatków pięć
	symetria kwiatu	kwiat promienisty
	kształt blaszki	liście sercowate
	kształt blaszki	liście odwrotnie sercowate
	ulistnienie	ogonek liściowy obecny
	ulistnienie	u dołu łodygi lub odziomkowe
	rodzaj owoców	torebki
	rodzaj owoców	kuliste
	powierzchnia owocu	kanciasta
	wygląd łodygi	łodyga pełzająca
	szacowana wysokość łodygi	do kostki (0 < x < 15 cm)
	pora kwitnienia	kwiecień
	pora kwitnienia	maj