Czworolist pospolity (Paris quadrifolia L.) – gatunek rośliny zaliczany w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny trójlistowatych lub liliowatych, ostatnio włączany do rodziny melantkowatych (system APG III z 2009). Czworolist pospolity jest byliną z całorocznym kłączem podziemnym, żyjącym nawet ponad 200 lat. Cechuje się znaczną zmiennością fenotypową, jednak niegdyś wyróżniane formy współcześnie nie mają znaczenia taksonomicznego. Występuje w żyznych i wilgotnych lasach na terenie niemal całej Europy oraz w syberyjskiej części Azji. Jest gatunkiem rozpowszechnionym na terenie niemal całej Polski. Dawniej był wykorzystywany jako roślina lecznicza, współcześnie tylko w homeopatii, a poza tym sadzony bywa jako roślina ozdobna. Cała roślina jest trująca.
Gatunek preferuje żyzne, zasobne w azot, wilgotne (aluwialne) gleby wapienne o pH w przedziale 5,3 do 8,2. Wymaga gleb próchnicznych, wyłącznie z próchnicą typu mull. Nie występuje na glebach zasolonych. Rośnie niemal wyłącznie w lasach, w miejscach średnio do silnie zacienionych. Na stanowiskach bardziej wilgotnych i żyznych liczba rozgałęzień i długość kłączy jest mniejsza, niżeli w miejscach bardziej suchych i na glebach uboższych. W typologii siedlisk leśnych uważany za gatunek typowy dla lasu wilgotnego (Lw) oraz świeżego (Lśw). Gatunek występuje w Europie i w Azji, na Półwyspie Skandynawskim i Islandii, brak go na arktycznych krańcach Rosji. Występuje w Wielkiej Brytanii, ale brak go w Irlandii. Na południu kontynentu sięga po północną Portugalię, Hiszpanię i Włochy. Dalej na wschód południowa granica biegnie przez środkową Ukrainę, sięgając po Ural i dalej po rozległe obszary Syberii. Izolowane stanowiska znajdują się w rejonie Kaukazu. W północnej części zasięgu (na Półwyspie Skandynawskim) sięga do 650 m n.p.m., w Europie Środkowej występuje do wysokości 1500 m n.p.m., a w Alpach do 1800 m n.p.m. W Polsce gatunek rozprzestrzeniony w całym kraju, lokalnie (np. w Borach Dolnośląskich, w Kotlinie Sandomierskiej i na Nizinie Północnomazowieckiej) rzadki. Roślina mikoryzowa, rzadko stwierdzane są okazy bez komponentu grzybowego. Ze względu na właściwości toksyczne czworolist w zasadzie nie jest zjadany przez zwierzęta. Wyjątkiem bywają organy generatywne spożywane przez ślimaki, owoce wraz z nasionami zjadane są także przez ssaki. Dziki powodować mogą straty w populacjach tego gatunku, gdy podczas buchtowania wykopują i przewracają rośliny. Liście czworolistu są minowane przez larwy dwóch gatunków muchówek Parallelomma paridis i Parallelomma vittatum (kłośnicowate). Na pędach czworolistu obserwowano Puccinia sessilis (rdzawnikowce).
Historia i stosowanie w lecznictwie ludowym W lecznictwie ludowym świeże ziele po rozdrobnieniu stosuje się do leczenia ran i owrzodzeń, czyraków i stanów zapalnych. W przeszłości stosowany był także jako antidotum w przypadku zatrucia arszenikiem i rtęcią. Sok z owoców stosowano także przy stanach zapalnych oczu. W małych dawkach stosowano czworolist w leczeniu zapalenia oskrzeli, kaszlu i kokluszu, w łagodzeniu skurczy i kolki. Nasiona i owoce stosowane były w roli afrodyzjaku, leku uspokajającego i narkotycznego oraz stosowano je do leczenia padaczki. W Rosji liśćmi czworolistu leczono zaburzenia psychiczne. Kłącza używano jako lek wymiotny i przeczyszczający. Surowiec Fructus, Folia, Rhizoma Paridis quadrifoliae. Działanie Ziele czworolistu wskazywane jest jako surowiec kardenolidowy tj. działający farmakologicznie poprzez zwiększanie siły skurczu mięśnia sercowego i zmniejszenie ciśnienia żylnego (efekt inotropowy). Stwierdzono także działanie cytotoksyczne i przeciwnowotworowe saponin zawartych w czworoliście. W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że indukują one apoptozę komórek nowotworowych i hamują przerzuty nowotworów. Gatunek jest wykorzystywany w homeopatii, gdzie stosuje się esencję ze świeżych roślin pozyskiwanych po dojrzeniu owoców.
Czworolist pospolity używany jest jako roślina okrywowa w założeniach o charakterze leśnym w ogrodach naturalistycznych oraz w ogrodach skalnych.
Okazy czworolistu, również w postaci rozwiniętych i owocujących okazów z charakterystyczną, dużą jagodą pośrodku czterech liści występują kilkakrotnie w tle malarskim scen w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie. W jednym przypadku roślina ta występuje tam w formie wyrzeźbionej.
Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 00:01:51]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985733. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.