Wirtualny atlas roślin: Rdest ziemnowodny / Persicaria amphibia

Rdest ziemnowodny (Persicaria amphibia (L.) Delarbre) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje na wszystkich kontynentach półkuli północnej, rozprzestrzenił się także na niektóre obszary półkuli południowej. W Polsce dość pospolity na niżu i pogórzu. Rośliny tego gatunku występują w środowisku wodnym oraz na lądzie, tworząc w zależności od siedliska tak różne morfologicznie formy, że łatwo mogą być brane przez niezorientowanych za dwa różne gatunki. Jest sadzony jako roślina ozdobna w oczkach wodnych, poza tym lokalnie był wykorzystywany jako tradycyjna roślina jadalna i lecznicza. Bywa uciążliwym chwastem na wilgotnych polach.

Łodyga dęta i dość gruba. U formy wodnej zwykle do 3 m długości, pływająca, słabo rozgałęziona, naga, tylko szypuła pod kwiatostanem bywa rzadko owłosiona. Międzywęźla o długości od 5 do 40 cm długości. Z węzłów wyrastają pierścienie korzeni przybyszowych oraz liście. U formy lądowej łodyga pełzająca lub prosto wzniesiona jest owłosiona, w górnej części ogruczolona, osiąga od 0,4 do 1 m wysokości. Rozgałęzia się w dolnej części, w górnej rzadko. Ma międzywęźla długości od 1 do 4 cm, węzły zgrubiałe. Liście skrętoległe. U formy wodnej blaszka liściowa pływająca, osadzona jest na giętkich ogonkach długości 2-8 cm. Blaszka jest gładka, woskowana, o długości 4-10 cm i szerokości 2-4 cm. Ma kształt lancetowaty lub owalny, jest całobrzega lub drobno ząbkowana. Nasada blaszki liściowej jest zaokrąglona lub słabo sercowata. U formy lądowej ogonki liściowe są sztywne i krótkie – osiągają 0,5-1,5 cm. Blaszka liściowa ma długość 4-14 cm i szerokość od 1 do 3 cm, jest sztywna, skórzasta, lancetowata, na brzegu z krótkimi szczecinami, u nasady klinowata. Gatka jest przylegająca do łodygi, całobrzega, u formy wodnej błoniasta, u lądowej zielona, z włoskami na brzegu. Kwiaty zebrane w gęste, kwiatostany szczytowe, rzadziej wyrastające w kątach liści. Osadzone są na szypułach długości od 2 do 7 cm. Kwiatostany mają od 1,5 do 6 cm długości i 1 cm szerokości. Składają się z 30 do 150 kwiatów skupionych po 1-3 na szypułkach o długości 2-5 mm. Okwiat składa się z pięciu listków zrośniętych do połowy, jest biały, różowy lub krwisto czerwony. Na poszczególnych roślinach występują kwiaty różnosłupkowe obupłciowe (z wystającymi pręcikami i krótką szyjką słupka), albo żeńskie (ze zredukowanymi pręcikami i długą szyjką). Te pierwsze mają okwiat dzwonkowaty, długości 4 mm. Pręcików 5 (rzadko 4 lub 8), długości 4-6,5 mm, wyrastających u nasady listków okwiatu przemiennie z pomarańczowymi miodnikami. Pylniki długości 1-2 mm. Zalążnia jednokomorowa, długości 1 mm. Szyjki słupka dwie, długości 3-4 mm, od 1/4 długości zrośnięte, wyżej rozwidlone i zakończone główkowatymi znamionami. Kwiaty żeńskie są rurkowate, mają okwiat o długości 3-4 mm i szerokości 2-3 mm. Słupek ma długość 4-5,5 mm. Owoce brązowe, soczewkowate orzeszki dwustronnie wypukłe o długości 2-2,5 mm, z zachowanym u nasady trwałym okwiatem. Masa owocu wynosi ok. 0,4 mg. W jednym owocostanie powstać może teoretycznie 150 owoców, ale w praktyce rzadko bywa więcej niż 75, a często nie powstaje żaden.

Biologia i występowanie

W zależności od warunków ekologicznych rośnie jako roślina ziemnowodna – amfifit (hemikryptofit) lub zakorzeniona w dnie roślina wodna – nymfeid (hydrofit). Występuje na bardzo zróżnicowanych siedliskach. Wymaga tylko stanowisk nasłonecznionych lub położonych w półcieniu. Forma pływająca rośnie w wodach słodkich i słonawych, stojących i wolno płynących. Najintensywniej rozrasta się w zbiornikach o głębokości 30-45 cm, ale zazwyczaj występuje na głębokościach od 0,3 do 2 m. Preferuje wody stojące i spokojne – nie narażone na silne falowanie. Dobrze też znosi zmętnienie oraz spiętrzenie wód. Przy podniesieniu poziomu wody potrafi wydłużyć pędy co najmniej do 5 m. Preferuje zbiorniki eutroficzne i mezotroficzne z podłożem piaszczystym i mulisto-piaszczystym. Lokalnie odgrywa istotną rolę w zarastaniu jezior. Forma ziemna rośnie w szuwarach, na wilgotnych łąkach (gdzie bywa dominantem w lokalnych obniżeniach zalewanych w okresie zimowym) i polach jako chwast, na siedliskach ruderalnych. Rośnie na różnych glebach nizinnych: bagiennych i aluwialnych, torfiastych, piaszczystych i gliniastych. Odczyn gleby na stanowiskach waha się od 3 do 8 pH. Podczas długotrwałej suszy rośliny tworzą niekwitnące formy kseromorficzne (mają one wolny wzrost, pędy leżące, krótkie międzywęźla, liście wąskie i pofalowane). Gatunek utrzymuje się na stanowiskach przy mrozach do -20 °C, jednak pędy nadziemne giną podczas przymrozków. Rdest ziemnowodny należy do makrofitów najbardziej odpornych na zanieczyszczenia wód, zarówno powodowane eutrofizacją jak i skażeniem metalami ciężkimi, w tym ołowiem i rtęcią. W jeziorach środkowej i zachodniej Europy występuje w wodach o różnym stanie ekologicznym, ale jest jednym z gatunków najczęściej spotykanych w wodach o słabszym stanie. Zasięg naturalny rdestu ziemnowodnego obejmuje strefę klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Europie gatunek jest szeroko rozpowszechniony. Rzadziej spotykany jest tylko w północnej części Półwyspu Skandynawskiego, brak go na Islandii. Najbardziej rozpowszechniony jest w środkowej części kontynentu, im dalej na południe tym bardziej rozproszone są jego stanowiska; bardzo rzadko rośnie na południowych krańcach Półwyspu Iberyjskiego, Apenińskiego i Bałkańskiego. Na pojedynczych stanowiskach odnotowany był w Afryce północnej. W Azji zasięg zwarty ciągnie się od Uralu poprzez południową Syberię oraz obejmuje rejon Kaukazu. Na północy Azji i na dalekowschodnich krańcach tego kontynentu ma rozproszone stanowiska. Podobnie lokalnie tylko notowany jest na rozległych obszarach Bliskiego Wschodu, Azji Środkowej i południowej, sięgając na południu po okolice Himalajów. W Ameryce Północnej zwarty zasięg obejmuje północną część Stanów Zjednoczonych, poza tym rośnie w Kanadzie i na Alasce oraz wzdłuż Kordylierów sięgając na południu po Meksyk. Jako gatunek zawleczony rośnie w Etiopii, Afryce południowej i w Ameryce Południowej. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na terenie całego kraju, nieco rzadziej spotykany jest tylko w północno-wschodniej części kraju i brak go w wyższych partiach gór. Najwyższe stanowiska w Polsce znajdują się w Tatrach na wysokości 930 m n.p.m. W Europie najwyżej rośnie w Tyrolu, gdzie sięga do 1200 m n.p.m. W górach Atlas rośnie na 2100 m n.p.m., a w Bhutanie nawet na 3950 m n.p.m. Jest rośliną pokarmową wielu gatunków zwierząt. Bydło domowe zjada liście formy pływającej, konie i owce żywią się roślinami formy lądowej. Rdest ziemnowodny zjadają, choć niezbyt chętnie nutrie i amury, poza tym leszcze i karpie. Żerują na tym gatunku ślimaki: zatoczek rogowy (Planorbarius corneus), błotniarka stawowa (Lymnaea stagnalis), błotniarka uszata (Radix auricularia) i jajowata (Radix balthica); chrząszcze: szarynka grzybieniówka (Galerucella nymphaeae), ziołomirek szczawiowiec (Phytonomus rumicis), różne gatunki z rodzaju Rhinoncus; muchówki: Cricotopus trifasciatus, Pegomyia hyosciami, Pegomyia nigritarsis. Żywią się tym gatunkiem także liczne kaczkowate z rodzaju Anas oraz Aythya (choć niezbyt chętnie) oraz bóbr europejski (Castor fiber), piżmak (Ondatra zibethicus), karczownik ziemnowodny (Arvicola amphibius), desman ukraiński (Desmana moschata). Pyłek i nektar powstający w kwiatach długo kwitnących rdestów stanowi istotne źródło pokarmu dla wielu owadów, na siedliskach mokradłowych okresowo będąc jedynym źródłem takiego pożywienia. Poza tym unoszące się na wodzie liście i sterczące kwiatostany są siedliskiem bytowania wielu bezkręgowców (w środkowej Anglii naliczono 50 gatunków samych owadów związanych w różny sposób z tym gatunkiem). Na martwych pędach stwierdzono kilka gatunków saprotroficznych mikrogrzybów. Na żywych roślinach występuje specyficzna dla tego gatunku rdza Puccinia polygoni-amphibii Pers. oraz rozwijające się na różnych rdestach Ustilago bistortarum (DC.) Körn. i Erysiphe polygoni DC.

Roślina ozdobna Rdest ziemnowodny jest uprawiany jako roślina ozdobna nadająca się na obsadzania oczek wodnych oraz ich brzegów. Ze względu na ekspansywność formy lądowej roślina zalecana jest do utrzymywania w uprawie w postaci wodnej (zakorzenionej w dnie). Roślina lecznicza Gatunkowi temu Krzysztof Kluk przypisywał podobne właściwości lecznicze jak rdestowi wężownikowi (działanie ściągające, przeciwbiegunkowe i przeciwkrwotoczne). W Ameryce Północnej rdzenni mieszkańcy z plemienia Lisów, Odżibwejów i Potawatomi używali całych roślin lub tylko korzenia (Potawatomi) do leczenia różnych chorób i dolegliwości (m.in. przy przeziębieniach, owrzodzeniu jamy gębowej, bólach brzucha). W Chinach sok wyciśnięty z kłączy i łodyg stosowano jako środek przeciwbólowy i przeciwreumatyczny. Potencjał farmakologiczny tego gatunku pozostaje jednak nieznany. Roślina jadalna i paszowa Rdzenni mieszkańcy północnej Ameryki z plemion Lakota i Siuks spożywali rośliny tego gatunku. Jadalne są surowe i gotowane młode pędy, mające łagodny smak, starsze rośliny mają smak cierpki i kwaśny. Ziele tego gatunku nie powoduje podrażnień skóry i przewodu pokarmowego, zdarzających się w przypadku niektórych innych przedstawicieli rodzaju Persicaria. Formy pływające jako makrofity rosnące na płytkich wodach należą do roślin o wysokiej produktywności i szybkości wzrostu. Ze względu na najwyższy udział składników odżywczych w biomasie tuż przed kwitnieniem – właśnie wówczas zaleca się zbierać rośliny z przeznaczeniem na paszę dla zwierząt. Inne zastosowania Kwiaty tego gatunku używane były jako przynęta na pstrągi przez Indian w południowej części Kolumbii Brytyjskiej.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-10-08 00:17:41]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=71445448. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.