Wirtualny atlas roślin: Zerwa kłosowa / Phyteuma spicatum

Zerwa kłosowa (Phyteuma spicatum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny dzwonkowatych. Rośnie na terenach nizinnych głównie w lasach liściastych, a w górach często także w mieszanych i iglastych oraz na łąkach i w traworoślach. Występuje w Europie z wyjątkiem części południowej i wschodniej oraz północnych krańców kontynentu. W Polsce jest dość rozpowszechniony na przeważającej części kraju. Przynajmniej w niektórych krajach Europy Zachodniej wyraźnie traci stanowiska. Bywa uprawiany w ogrodach jako roślina rabatowa, często w takim przypadku w formie o kwiatach niebieskich. Grube korzenie są jadalne.

Łodyga prosto wzniesiona, pusta, delikatnie żeberkowana, zwłaszcza w górze z wąskimi listewkami. Liście pojedyncze, zróżnicowane w zależności od miejsca wyrastania (heterofilia). Najniższe liście w liczbie od 2 do 6 tworzą trwałą (do czasu kwitnienia), przyziemną rozetę. Ich blaszka liściowa osadzona jest na długim 4–15 cm ogonku. Ma kształt jajowato-sercowaty i osiąga szerokość 2,5–4 cm i długość 5–8 cm. Na brzegu jest pojedynczo lub podwójnie karbowano-piłkowana. Liście łodygowe w liczbie zazwyczaj od 4 do 10, wyrastają skrętoległe. Dolne są podobne do tych z przyziemnej rozety. U wyższych liści ich nasada staje się zaokrąglona i zbiegająca, a ogonek krótszy. Blaszka liściowa im wyżej tym jest coraz węższa i mniejsza. W końcu najwyższe liście są drobne, lancetowate i siedzące. Kwiaty zebrane w liczbie od 30 do około 100 w szczytowy, gęsty kwiatostan kłosowaty, o wysokości od 5 do 10 cm. Na początku kwitnienia kwiatostan jest niemal kulisty, z czasem się wydłuża, staje się wąskojajowaty i w końcu walcowaty. U podstawy kwiatostanu wyrastają wąskolancetowate liście okrywy. Kwiaty siedzące wsparte są równowąskimi przysadkami. Kielich składa się z 5 działek, a korona z 5 płatków połączonych u nasady w nieco zgiętą rurkę kwiatową. U formy typowej płatki są białe, jasnożółte do kremowych, z zielonkawymi końcami. Po rozpostarciu wstęgowate płatki mają do 10–15 mm długości. Pręcików jest 5, wolnych, ale przytulonych do szyjki słupka. Słupek pojedynczy, z zalążnią 2–3 komorową i odpowiednio zakończony 2 lub 3 łatkami znamienia. W każdej komorze znajduje się wiele zalążków (od 32 do 73). Nektar wydzielany jest przez miodnik występujący w postaci zielonego dysku na dnie rurki kwiatowej. Owoce jajowate torebki o długości ok. 5 mm z nielicznymi nasionami (średnio 17), zebrane w walcowaty „owocostan” (powstaje w nim w sumie od 525 do 1750 nasion). Torebki otwierają się po dojrzeniu dwoma lub trzema bocznymi pęknięciami, po czym wysypują się z nich owalne, gładkie i spłaszczone nasiona o długości 1 mm i szerokości 0,6 mm, barwy brązowej.

Biologia i występowanie

Zerwa kłosowa występuje w lasach liściastych (głównie w buczynach i w grądach), na ich obrzeżach i w zaroślach na siedliskach świeżych i wilgotnych, często na stokach o nachyleniu do 40 stopni. W górach rośnie także borach mieszanych jodłowo-świerkowych i w dolnoreglowych świerczynach. Przywiązana jest do starych lasów i jest ich gatunkiem wskaźnikowym. Poza tym rośnie na łąkach (w górach na łąkach konietlicowych spotykana jest coraz częściej wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza). Zasiedla także miejsca otwarte, silnie nasłonecznione, na południowych stokach. Opisywana jako gatunek niewrażliwy na warunki świetlne, rozwija się i zakwita zarówno w cienistych lasach, jak i w pełnym słońcu. Rośnie na glebach o różnym pochodzeniu i o różnym odczynie. Spotykana jest zarówno na glebach bardzo żyznych, jak i ubogich, choć najczęściej jednak na głębokich i zasobnych. Na glebach bardziej kwaśnych korzeń pierwotny rośnie bardziej poziomo, na obojętnych – pionowo. Unika miejsc bardzo wilgotnych i bardzo suchych. W przypadku trwałego zwiększenia wilgotności lub podtopienia – roślina zamiera po paru tygodniach. Nie ustalono, jaki jest próg wrażliwości gatunku na mróz, w każdym razie rośnie bez problemów na subalpejskich łąkach. W Karpatach i Sudetach zerwa spotykana jest do piętra alpejskiego. W Tatrach osiąga wysokość 2019 m n.p.m., w Bieszczadach 1348 m n.p.m. W Alpach sięga do wysokości 2110 m n.p.m., a w Pirenejach 2400 m n.p.m. Gatunek występuje tylko w Europie. Na północy sięga południowej Norwegii oraz Estonii. Zasięg obejmuje niemal całą Europę środkową i atlantycką po północną Hiszpanię na południu, środkowe Włochy, Słowenię, Serbię, Rumunię, zachodnią Ukrainę, na wschodzie sięgając Białorusi i zachodniej Rosji. Na Wyspach Brytyjskich zerwa ta rośnie dziko tylko w południowo-wschodniej Anglii. Gatunek jest wymieniany jako zawleczony w północnej Norwegii, gdzie introdukowany został najprawdopodobniej z paszą dla koni dla jednostek niemieckich podczas II wojny światowej. Poza tym trafił do Szwecji jeszcze przed końcem XIX wieku, jednak i tutaj nie jest określany mianem inwazyjnego. Pojedyncze stanowiska antropogeniczne stwierdzane były także w różnych częściach Wielkiej Brytanii, w południowej Finlandii oraz w Danii. W Polsce gatunek jest rozpowszechniony w górach (jednak tylko do regla dolnego, powyżej rośnie sporadycznie), na wyżynach oraz na Pojezierzu Zachodnio- i Południowopomorskim. Poza tym na nizinach dość rzadki, zwłaszcza w obrębie Kotliny Sandomierskiej, Niziny Północnomazowieckiej i Północnopodlaskiej. W różnych badaniach stwierdzano w różnym stopniu występującą mikoryzę u zerwy kłosowej. Organy podziemne są chętnie zjadane przez wiele gatunków ssaków, a pędami nadziemnymi żywią się ślimaki nagie, zwierzyna płowa i zajęczaki. Na liściach żerują larwy muchówek Amauromyza gyrans i Ophiomyia heringi oraz chrząszcza Miarus campanulae. Także na liściach stwierdzany jest grzyb niedoskonały Ramularia hyphomycetous.

Gatunek bywa uprawiany jako roślina ozdobna na rabatach. Grube korzenie zerwy są jadalne i dawniej były w Europie spożywane po przegotowaniu lub na surowo. Zalecano ich wykopywanie przed rozwinięciem pędów kwiatostanowych.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 00:13:27]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986286. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.