Wirtualny atlas roślin: Daglezja zielona / Pseudotsuga menziesii

Daglezja zielona, jedlica zielona, jedlica Douglasa (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. Jest wyjątkowo wysokim, długo żyjącym i szybko rosnącym drzewem iglastym. W optymalnych warunkach przekracza 100 m wysokości i żyje ponad 1300 lat. Występuje w zachodniej części Ameryki Północnej od Kolumbii Brytyjskiej po środkowy Meksyk, na wysokościach od poziomu morza do 3350 m n.p.m. Gatunek geograficznie dzielony jest na dwie odmiany: typową P. menziesii var. menziesii występującą wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego i siną P. menziesii var. glauca rosnącą w głębi lądu. Na większości zasięgu gatunek ten jest kluczowym składnikiem dużych ekosystemów leśnych. Występuje w szerokim zakresie warunków klimatycznych. Chociaż preferuje głębokie, wilgotne, przepuszczalne gleby, może rosnąć na różnych typach gleb. Szybko zasiedla obszary po pożarach lasów lub innych zaburzeniach i w początkowej fazie wzrostu toleruje częściowe zacienienie. Drzewo wytwarza mocne, trwałe drewno bez sęków, a przy jego szybkim tempie wzrostu i znacznym rozmiarze stanowi jedno z najważniejszych ekonomicznie źródeł drewna na świecie, szczególnie w zachodniej części Ameryki Północnej. Od XIX wieku gatunek powszechnie sadzony w Europie, Nowej Zelandii, Australii i Chile. Został introdukowany również w Polsce (ma status zadomowionego antropofita). Drewno jest używane między innymi do produkcji sklejki i konstrukcji budowlanych. Ponadto daglezja zielona jest popularnym drzewem ozdobnym.

Korzenie początkowo tworzy korzeń palowy, który w ciągu pierwszych kilku lat szybko rośnie. Płytkie gleby, wysokie lustro wody lub skaliste podłoże powodują silne rozrastanie się korzeni bocznych. Korzenie boczne mają tendencję do wrastania ukośnie w głębsze warstwy gleby i przyczyniają się do lepszego zakotwiczenia drzewa. Rozmiar systemu korzeniowego jest powiązany z rozmiarem korony, a nie wysokością pnia i stosunek ich wielkości wynosi średnio 1,1 dla stanowisk otwartych i 0,9 dla gęstych stanowisk leśnych. Pokrój drzewo strzeliste, o pojedynczym pniu. Odmiana typowa bardzo dużych rozmiarów, odmiana sina średniej wielkości. Korona młodych drzew wąska do szerokostożkowatej, z wiekiem zwykle staje się spłaszczona lub nieregularna. Gałęzie odchodzą od pnia niemal poziomo, u młodszych okazów typowo rosną od samego dołu, u starszych często dopiero od znacznej wysokości (powyżej 20 m). Liście igły równowąskie o długości 2–3,5 cm, rzadziej do 4,5 cm, i szerokości 1–1,5 mm, miękkie, zaostrzone lub tępe. U odmiany glauca igły są krótsze i grubsze, dorastają do 1,5–3,5 cm długości. Kolor igieł zmienny, zwykle jednolity na gałęzi, ale sąsiednie gałęzie na tym samym drzewie mogą mieć wyraźnie inny kolor. Z wierzchu połyskujące, jasnozielone do ciemnozielonych (odmiana menziesii) lub sinozielone do niebieskozielonych (odmiana glauca), od spodu z dwoma wyraźnymi, białawymi paskami woskowego nalotu. Osadzone na ogonkach ukośnie odstających od gałązek, ułożone na gałązkach spiralnie, niemal promieniście lub czasami w cieniu dwurzędowo. Gałązki wiotkie, z małymi okrągłymi bliznami po igłach. Pąki liściowe jajowate, zaostrzone, o rozmiarach 10 × 5 mm, nieżywiczne. Pień osiąga 75–110 m wysokości i 4–4,5 m średnicy. W Polsce po 30 latach osiąga 15 m, a dorasta do 45–58 m. Generalnie w Europie drzewa tego gatunku osiągają mniejszą wysokość i mają cieńsze pnie niż te rosnące w Ameryce Północnej. Odmiana glauca dorasta tylko do 45 m wysokości, sporadycznie do 48 m. Kora zmienna. U młodych drzew cienka, gładka, szarobrązowa, z żywicznymi naciekami, zaś u starszych drzew korkowata, gruba na 10–30 cm, do czarnej lub czerwonobrązowej i z wiekiem głęboko, podłużnie spękana. Szyszki szyszki męskie nietrwałe, złożone z licznych mikrosporofili, żółte do czerwonych, o długości 1–2 cm, zwisają po spodniej stronie pędów. Szyszki żeńskie początkowo długości 3 cm, koloru od zielonego do czerwonego, jajowate, złożone z licznych łusek nasiennych (makrosporofili). W czasie kwitnienia szyszki są wzniesione, a ich łuski są rozpostarte. Później łuski się stulają, zielenieją, szyszki zaczynają zwisać i dojrzewając drewnieją, z zielonych stają się jasnobrązowe, osiągając długość 5–10 cm i szerokość do 5 cm, u odmiany glauca dorastają tylko do 4–7,5 cm długości. Wiszą na krótkich 5–10 mm szypułkach. Łuski wspierające trójklapowe, znacznie dłuższe od łusek nasiennych, proste i przylegające, skierowane ku szczytowi szyszki (odmiana menziesii) lub silnie odgięte ku nasadzie (odmiana glauca). Opadają w całości. Nasiona o rozmiarach 6–8 × 4–5 mm, jasnobrązowe, z żółto-brązowym skrzydełkiem o długości 9–14 mm.

Biologia i występowanie

Daglezja zielona wymaga gleb świeżych, gliniasto-piaszczystych oraz dużej wilgotności powietrza. Odmiana sina jest odporniejsza na mróz i suszę i lepiej znosi gleby z wysoką zawartością wapnia. Odmiana typowa najlepiej rośnie na dobrze napowietrzonych, głębokich glebach o pH od 5 do 5,5–6. Gleby w pasie przybrzeżnym północnej Kalifornii, Oregonu i Waszyngtonu pochodzą głównie z piaskowców i łupków ilastych, z dodatkiem skał magmowych. W łagodnym, wilgotnym klimacie wybrzeża skały te głęboko zwietrzały, tworząc drobnoziarnistą, dobrze przepuszczalną glebę. W południowo-zachodniej Kolumbii Brytyjskiej rośnie na glebach prawie w całości pochodzenia lodowcowego. W głębi lądu w zasięgu odmiany menziesii gleby powstały z różnorodnych materiałów macierzystych pochodzenia osadowego, magmowego i wulkanicznego. Odmiana sina również rośnie na glebach o zróżnicowanym pochodzeniu. W południowo-środkowej Kolumbii Brytyjskiej, wschodnim Waszyngtonie i północnym Idaho występuje na bazaltowych piargach, przez głębokie lessy z popiołem wulkanicznym, po stanowiska z cienką warstwą gleby na skałach granitowych lub osadowych. Materiały macierzyste w Montanie i Wyoming składają się zarówno ze skał magmowych, jak i osadowych, a lokalnie z moren lodowcowych. Gleby te mają zmienną teksturę, są żwirowe i kwaśne. Ponieważ znaczną część skał osadowych stanowią wapienie, powstające gleby są obojętne lub zasadowe, od iłów po muły żwirowe. Gleby w środkowej i południowej części Gór Skalistych powstały z osadów lodowcowych, skał granitowych, zlepieńców, piaskowców, a na południowym zachodzie z wapieni i są to między innymi: szare gleby leśne, gleby brunatne i bielicowe. Obie odmiany mają tendencję do występowania na coraz wyższych wysokościach wraz z przesuwaniem się z północy na południe. Głównymi czynnikami ograniczającymi są temperatura na północy i wilgotność na południu. Barierą dalszego rozprzestrzeniania się na północ jest także niska częstotliwość pożarów, co sprzyja konkurencyjnym gatunkom drzew. W konsekwencji daglezja zielona występuje głównie na południowych stokach w północnej części jej zasięgu oraz na północnych ekspozycjach w części południowej, przy czym na dużych wysokościach w południowych Górach Skalistych rośnie na nasłonecznionych zboczach i suchych skalistych stanowiskach. Daglezja zielona rośnie w różnych warunkach klimatycznych. Odmiana menziesii występuje głównie w klimacie morskim z łagodnymi i wilgotnymi zimami, chłodnymi i stosunkowo suchymi latami, długim okresem wegetacyjnym i wąskim dziennym zakresem temperatur (6–8 °C). Na stanowiskach w Górach Kaskadowych i Sierra Nevada klimat jest nieco ostrzejszy. Zimy są chłodniejsze, z krótszymi okresami bez mrozu, a dobowe wahania temperatury większe (10–16 °C). Spora część opadów występuje w postaci śniegu. Nie toleruje mrozu poniżej -10 °C trwającego dłużej niż tydzień, nawet jeśli grunt jest dobrze zabezpieczony przed zamarzaniem przez warstwę śniegu. Źle też znosi późne przymrozki. Odmiana glauca w północnych Górach Skalistych rośnie w klimacie z wyraźnymi wpływami morskimi, dającymi łagodny klimat kontynentalny we wszystkich porach roku z wyjątkiem środka lata. Opady występują równomiernie przez cały rok z okresem suchym przypadającym w lipcu i sierpniu. W środkowej części Gór Skalistych panuje klimat kontynentalny z długimi i surowymi zimami, gorącym latem, bardzo suchym w niektórych częściach regionu, z opadami głównie w postaci śniegu. Na stanowiskach w południowych Górach Skalistych opady są niskie w zimie, ale wysokie w sezonie wegetacyjnym. Wierzchołkowe pożary lasu niszczą drzewostany daglezji zielonej w każdym wieku. Starsze daglezje, w wieku od ok. 40 lat, dzięki grubej korkowatej korze są dość odporne na pożary przyziemne. Odmiana typowa jest bardziej odporna niż inne towarzyszące jej gatunki drzew i może przeżyć pożary o średniej intensywności, w czym starszym okazom sprzyja także wyżej posadowiona, trudniej dostępna dla ognia korona. Temperatury powyżej 60 °C niszczą nasiona, zatem te leżące na ziemi nie przeżywają pożarów. Podczas pożaru wierzchołkowego z reguły niszczone są nasiona dojrzewające w zielonych szyszkach, ale część może przetrwać i dojrzeć po pożarze, nawet w przypadku obumarcia macierzystego drzewa. Siewki są najbardziej podatne na uszkodzenia od ognia, ale mogą przeżyć w temperaturze 50 °C przez jedną godzinę, 60 °C przez jedną minutę i 70 °C przez jedną sekundę. Sadzonki są często zabijane przez pożary przyziemne, ponieważ ich cienka kora zapewnia niewielką ochronę. Silne wiatry występujące na północno-zachodnim wybrzeżu po ulewnych deszczach czasami powodują duże miejscowe wiatrołomy. Burze śnieżne wraz z obfitymi opadami śniegu okresowo doprowadzają do śniegołomów, szczególnie w gęstych młodych drzewostanach. Daglezja zielona pochodzi z zachodniej części Ameryki Północnej, gdzie jej naturalny zasięg rozciąga się od Kolumbii Brytyjskiej na północy (55°N) do Puebla w środkowym Meksyku na południu (19°N). Rośnie wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego (odmiana menziesii) i w głąb kontynentu w Górach Skalistych (odmiana glauca), na terenie Kanady (Alberta, Kolumbia Brytyjska), Stanów Zjednoczonych (Arizona, Kalifornia, Kolorado, Idaho, Minnesota, Montana, Nevada, Nowy Meksyk, Oregon, Teksas, Utah, Waszyngton, Wyoming) i Meksyku (Chihuahua, Coahuila, Colima, Durango, Hidalgo, Nuevo León, Oaxaca, Puebla, Sinaloa, Sonora, Zacatecas). Subpopulacje meksykańskie są często niewielkie i izolowane. Zasięg odmiany typowej rozciąga się na dystansie około 2,2 tysiąca kilometrów, zaś odmiany sinej blisko 4,5 tys. km. W Stanach Zjednoczonych daglezja zielona zajmowała w 1989 r. obszar 14,4 mln ha, a w Kanadzie 4,5 mln ha. Gatunek w obrębie naturalnego zasięgu występuje na wysokościach od 0 m do 3350 m n.p.m. Przy tym, odmiana menziesii rośnie od poziomu morza do 1000–2300 m n.p.m., a w miarę przesuwania się w głąb lądu i na południe odmiana glauca rośnie na terenach górzystych, na wysokości od 600 do 2900–3350 m n.p.m. Do Wielkiej Brytanii gatunek został introdukowany w 1827 r. Od połowy XIX w. wprowadzany był na świecie do uprawy leśnej i parkowej, a w XX w. rozpowszechniony został w strefie klimatu umiarkowanego na obydwu półkulach. Występuje w stanach Alaska, Nowy Jork, Polsce, Holandii, Wielkiej Brytanii i innych krajach Europy, w Australii, Nowej Zelandii, Chile i Chinach. Odmiana menziesii naturalizowała się na wielu obszarach, w Nowej Zelandii do tego stopnia, że jest uważana za inwazyjną, zagrażającą rodzimym lasom. W Polsce uważana za zadomowiony gatunek obcy, ale nie określono jej jako inwazyjnej.

Daglezja zielona jest słabym źródłem paszy dla zwierząt hodowlanych, które najczęściej jej unikają. Młode pędy odmiany typowej bywają zjadane przez owce domowe wypasane wiosną, tuż po pęknięciu pąków, ale stanowią nie więcej niż 3% ich diety.
Odmiana typowa jest sadzona na zniszczonych stanowiskach w celu kontroli erozji, szczególnie po pożarze. Jest również chętnie wykorzystywana jako świąteczna choinka. Z żywicy daglezji zielonej wyrabiano balsam (tzw. Oregon balsam) wykorzystywany w mikroskopii do sporządzania preparatów. Jego walorem było to, że po stwardnieniu materiał ten przepuszcza światło podobnie jak szkło, nie powodując jego dyfrakcji. Indianie używali smoły do uszczelniania spoin, canoe i naczyń, jako maści leczniczej na rany. Żywicę wykorzystywano jako gumę do żucia, liście jako substytut kawy, zbierano też i wykorzystywano słodkie soki tego gatunku.Stosowana w kształtowaniu architektury krajobrazu. Sadzi się ją jako solitery lub w licznych grupach. Wykorzystywana do zazieleniania miast, zwłaszcza gdy oczekiwane jest szybkie uzyskanie wysokiej zieleni. W Polsce odmiana glauca jest często sadzona w parkach. Znanych jest wiele kultywarów stosowanych w ogrodnictwie, nadaje się także do formowania drzewek bonsai. Niektóre z odmian ozdobnych:'Albospica' – odmiana karłowa, tempo wzrostu 2,5–15 cm na rok, dorasta do 1,5 m wysokości w ciągu 10 lat, strefa mrozoodporności 6; 'Appressa' – odmiana średniego rozmiaru, w ciągu 10 lat osiąga 3 m wysokości, strefa mrozoodporności 4; 'Argentea' – odmiana o igłach srebrzystobiałych, wysoka, dorasta do 4 m w ciągu 10 lat, strefa mrozoodporności 4; 'Blue Wonder' – odmiana karłowa, dorasta do 1,5 m wysokości w ciągu 10 lat, strefa mrozoodporności 4; 'Cedar Ridge Gold' – odmiana wysoka o żółtych igłach wiosną i latem, tempo wzrostu duże, powyżej 30 cm rocznie, strefa mrozoodporności 5; 'Fastigiata' – odmiana średnia o niebieskozielonych igłach, w ciągu 10 lat osiąga 3 m wysokości, strefa mrozoodporności 6; korona węższa i bardziej zagęszczona niż u typu, konary wzniesione ku górze; 'Fletcheri' – odmiana karłowa, dorasta do 1–3 m wysokości, pokrój ma kulistawy, nieregularny, igły niebiesko-zielone, strefa mrozoodporności 5; 'Graceful Grace' – odmiana duża, o długich, niebieskozielonych igłach, rosnąca 30 cm i więcej na rok, o nieregularnej, wąskiej i płaczącej koronie; 'Pendula' – odmiana z gałęziami zwisającymi, wysoka, dorastająca do 4 m w 10 lat, strefa mrozoodporności 6; 'Pumila' – odmiana karłowa o igłach jasnozielonych i przysadzistym, stożkowatym pokroju, strefa mrozoodporności 6; 'Skyline' – mocna, szybko rosnąca odmiana z rozgałęzieniami przypominającymi węże i atrakcyjnymi igłami w kolorze pudrowo-niebieskim. Po 10 latach wzrostu osiąga 3–5 m wysokości; 'Trunky' – odmiana miniaturowa, osiągająca mniej niż 30 cm wysokości w 10 lat, strefa mrozoodporności 5.

Najdłuższa deska na świecie, wpisana do Księgi rekordów Guinnessa, pochodzi z daglezji zielonej. Po raz pierwszy deska wycięta z polskiej daglezji pobiła rekord 12 czerwca 2002 r. osiągając długość 36,83 m. Wycięto ją ze 120-letniego okazu o wysokości 51,2 m. Obecnie znajduje się w Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku. Rekord ten pobito w 2009 r. deską mierzącą 40,815 m, również wyciętą z polskiej daglezji rosnącej w Nadleśnictwie Lębork. Deska obecnie znajduje się w Wilkowie Nowowiejskim. W czerwcu 2012 r. rekord został ponownie pobity w Szymbarku, kiedy wycięto deskę o długości 46,53 m ze 120-letniego okazu daglezji. Prowincja Kolumbia Brytyjska podarował na 200-lecie Kew Gardens maszt flagowy o wysokości 67,6 m wykonany z pnia 370-letniej daglezji. Daglezja zielona jest jednym z symboli stanu Oregon.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-05-28 00:18:47]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=70458361. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.