Wirtualny atlas roślin: Różanecznik żółty / Rhododendron luteum

Różanecznik żółty, azalia pontyjska, zielina, azalia żółta (Rhododendron luteum) – gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje na Kaukazie i w Azji Mniejszej, poza tym na izolowanych obszarach na Ukrainie, Białorusi, w Słowenii i Grecji. W Polsce gatunek znany z jednego stanowiska uznawanego za naturalne, stąd objęty jest ochroną ścisłą. Roślina trująca, ale ze względu na efektowne kwitnienie i jesienne przebarwianie się liści oraz silny aromat – rozpowszechniona jest w uprawie jako roślina ozdobna. Zalecana jest także do sadzenia na skarpach w celu ochrony ich przed erozją. W Turcji, w miejscach masowego występowania w lasach, roślina ta bywa zwalczana.

Pokrój krzew do 2,5, 3, rzadko nawet do 4 m wysokości, gęsto rozgałęziony. Stare krzewy są rozłożyste – osiągają szerokość większą od wysokości. Pędy są cienkie (maksymalnie do 2–5 cm średnicy), elastyczne, za młodu okryte lepkimi włoskami gruczołowymi. Starsze pędy okryte są gładką korą, początkowo jasnoszarą, później ciemniejszą. System korzeniowy płytki, płaski, silnie rozwinięty. Na korzeniach łatwo tworzą się odrosty korzeniowe. Liście opadające zimą, skrętoległe. Krótkoogonkowe (ogonek 0,5–0,7 cm długości), o blaszce cienkiej, wąskoeliptycznej, na brzegach falistej, orzęsionej, z obu stron szaro owłosionej, poza tym żywozielonej. Liście mają długość od (3) 6 do 12 cm i szerokość od (1) 2 do 4 cm. Na wierzchołku są zaostrzone lub zaokrąglone. Podobnie jak młode pędy – młode liście i pączki pokryte są tarczowatymi, gruczołowymi, lepkimi włoskami. Jesienią przebarwiają się na żółto, pomarańczowo i czerwono. Kwiaty wyrastają na wierzchołkach pędów zebrane zwykle po 7-12 (maksymalnie do 24) w krótkie, groniaste kwiatostany. Kwiaty osadzone są na szypułkach długości 1–2 cm. Kielich składa się z 5 krótkich (do 0,3–0,5 cm długości), ostro lancetowatych działek, owłosionych, rozciętych niemal do nasady. Korona kwiatu nieco grzbiecista, u nasady o rurce wąskiej, dalej dzwonkowatej lub rurkowato-lejkowatej, tworzonej przez 5 (rzadko 6 lub 7) płatków silnie odwiniętych na zewnątrz. Płatki żółte lub złocistożółte, lepkie, o długości 3,2–4,5 cm. Średnica korony wynosi 3,8–5 cm. Pręcików jest 5 i są one dłuższe od płatków – osiągają do 4–6 cm długości. Początkowo skierowane w dół, dalej odginają się ku górze. Pylniki drobne, otwierające się porami. Jeszcze dłuższy jest pojedynczy słupek z owłosioną, podługowatą zalążnią o długości 1,5–2,2 cm. U jej nasady znajduje się tarczka tworzona przez 5 jajowatych miodników. Owoc elipsoidalna, owłosiona torebka o długości od 1,5 do 3 cm zawierająca liczne nasiona. Nasiona osiągają 3,7 mm długości i 0,9 mm szerokości, mają kształt okrągłojajowaty lub eliptyczny, są złocistożółte i na brzegu otoczone błoniastym skrzydełkiem.

Biologia i występowanie

Największy zwarty obszar występowania gatunku obejmuje Kaukaz (od Noworosyjska nad Morzem Czarnym na zachodzie po Dagestan na wschodzie, najliczniej rośnie w rejonie Niziny Kolchidzkiej) oraz Azję Mniejszą (na północy Góry Pontyjskie i obszar na południe od Morza Marmara, poza tym góry Taurus na południowym wschodzie). Najdalej na zachód wysunięte stanowisko związane z tym obszarem zasięgowym znajduje się w zachodniej części greckiej wyspy Lesbos na Morzu Egejskim. Kolejny obszar licznego występowania gatunku to Polesie i wschodni Wołyń na Ukrainie (obwód rówieński i żytomierski). Gatunek ma tu siedliska na obszarze ok. 15 tys. km². W sąsiedztwie – w obwodzie homelskim na Białorusi rośnie na sześciu stanowiskach. Oddalone od tej wyspy zasięgowej stanowisko uznawane za naturalne znajduje się w Polsce – w Woli Zarczyckiej koło Nowej Sarzyny, powiat leżajski. Poza tym gatunek rośnie na izolowanym obszarze na południowo-wschodnim przedpolu Alp w Słowenii (w dorzeczu Sawy, trzy populacje w okolicach miejscowości: Velike Brusnice, Boštanj i Topolovec, liczące ponad 100 roślin każda). Silnie porozrywany zasięg współczesny jest uważany za pozostałość po szerszym zasięgu w okresie poprzedzającym plejstocen. Izolowane stanowiska są pozostałością po refugiach w czasie zlodowaceń. Dawne szersze rozprzestrzenienie gatunku potwierdzają paleobotaniczne ślady jego obecności w pliocenie w Karpatach Zachodnich w okolicach Czorsztyna, poza tym w Alpach i na Bałkanach. Jako gatunek introdukowany podawany jest z nielicznych stanowisk w południowej Austrii. W Wielkiej Brytanii rośnie zdziczały na rozproszonych stanowiskach, w Irlandii jest rzadki. Introdukowany został także w słowackie Tatry, a jako dziczejący w okolicach parków i ogrodów, gdzie jest uprawiany, podawany jest także z Niemiec. Różanecznik żółty z nasion pochodzących z Wołynia rozpowszechniany był też w lasach w Polsce – jego stanowisko koło Złotego Potoku chronione jest w rezerwacie Parkowe, koło Tomaszowa Mazowieckiego w rezerwatach Niebieskie Źródła i Małecz. Jedyne stanowisko w Polsce uznawane za naturalne, znajdujące się koło wsi Wola Zarczycka w Kotlinie Sandomierskiej, chronione jest w rezerwacie przyrody Kołacznia. W XXI wieku udokumentowano okazy tego gatunku także kilkaset metrów na zachód od rezerwatu. Różanecznik żółty rośnie na glebach bielicoziemnych, gliniastych i piaszczysto-gliniastych, zawsze w miejscach silnie zakwaszonych (zwykle poniżej 4 pH, w Słowenii na stanowiskach jest ok. 5,5 pH). Silnie kwitnie tylko w miejscach nasłonecznionych, rosnąc w cieniu kwitnie słabo lub wcale, pędy w takich miejscach pokładają się na powierzchni gruntu i łatwo korzenią. Starsze rośliny są bardziej mrozoodporne od siewek i młodych okazów. W rejonie Kaukazu różanecznik żółty stwierdzony został w kilkunastu zespołach leśnych z dominacją dębów, buka wschodniego, kasztana jadalnego i grabów (Quercetum-Fagetum rhododendroso-pteridiosum, Querceto rhododendroso-aegopodiosum, Quercetum coryloso-rhododendroso-herbosum, Quercetum-Carpinetum rhododendroso-convallariosum, Querceto-Abieto-Fagetum rhododendroso-herbosum, Querceto-Castaneto-Fagetum rhododendroso-herbosum, Carpineto-Betulosum-rhododendroso-herbosum, Fagetum rhododendroso-asperuiosum, Carpineto-Quercetum-rhododendroso-graminosum, Querceto-Tremuletum rhododendroso-pterdiosum, Querceto-Carpineto-Aceretum coryloso-rhododendroso-herbosum). Rośnie tam poza tym na łąkach, w zaroślach i skrajach lasów sięgając po piętro subalpejskie. W wołyńskiej wyspie zasięgowej gatunek rośnie głównie w wilgotnych partiach borów mieszanych Querco roboris-Pinetum z sosną zwyczajną i dębem szypułkowym (gdzie miejscami podszyt tego gatunku ma 100% pokrycia) oraz na siedliskach boru bagiennego, chociaż na tym siedlisku rośnie mniej obficie. Rzadko obecny jest także w grądzie subkontynentalnym Tilio-Carpinetum betuli. W zbiorowiskach tych występuje zarówno pod okapem drzewostanów, przy czym zwykle o zwarciu rozluźnionym i rzadszym, jak i w lukach i na porębach, poza tym na przydrożach śródleśnych i na skrajach lasów. W Grecji różanecznik żółty tworzy podszyt w lasach z sosną czarną i kalabryjską wzdłuż brzegów strumieni, na glebie tworzącej się na skałach wulkanicznych. Tworzy także zbiorowiska zaroślowe wspólnie z chruściną jagodną. W Słowenii rośnie w kwaśnych lasach z dębem, bukiem i grabem w zespołach kwaśnej buczyny (Luzulo luzuloides-Fagetum) oraz w zespole lasu bukowego z kasztanem jadalnym Castaneo sativae-Fagetum sylvaticae. W Polsce na jedynym stanowisku naturalnym różanecznik żółty rośnie na szczycie i wschodnim stoku piaszczystej wydmy, tworząc zarośla wspólnie z leszczyną pospolitą, kruszyną pospolitą, śliwą tarniną, jarzębem pospolitym i dębem szypułkowym. Jako gatunek introdukowany w Wielkiej Brytanii rośnie na wybrzeżu atlantyckim, na wrzosowiskach, wydmach, mokradłach i w widnych lasach. Nie jest uważany za tak uciążliwy gatunek jak różanecznik pontyjski, jednak zmniejsza różnorodność gatunkową ekosystemów i utrudnia odnawianie lasów. W górach sięga do 2000 m n.p.m. w rejonie Kaukazu, a na pogórzu Alp Julijskich w Słowenii rośnie do 400 m n.p.m. Liście atakowane bywają przez patogeny grzybowe. W Polsce i Słowenii zidentyfikowano Erysiphe azaleae wywołującego chorobę – mączniaka prawdziwego azalii. Poza tym na gatunku stwierdzono z mączniakowatych także Erysiphe polygoni i Erysiphe penicillata, a z innych patogenów grzybowych: Exobasidium dubium, Exobasidium horvathianum, Exobasidium vaccinii, Pucciniastrum vaccinii, Colletotrichum gloeosporioides, Melanomma rhododendri i Phyllosticta berolinensis. Na różaneczniku tym często pasożytuje opieńka miodowa Armillaria mellea. Różanecznik żółty okazał się jednym z żywicieli dla inwazyjnego w Europie (pochodzącego z Ameryki Północnej) owada z rodziny pilarzowatych – Nematus lipovskyi.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 01:04:40]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72695603. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.