Wirtualny atlas roślin: Marzana barwierska / Rubia tinctorum

Marzana barwierska, m. farbiarska (Rubia tinctorum L.) – gatunek rośliny z rodziny marzanowatych (Rubiaceae). W zależności od regionu Polski, marzana barwierska znana jest pod wieloma oryginalnymi nazwami: barwica, brocz, czerwone korzenie, czerwony gryk, knap, krap, marzanka, marzann, marzawu, marzanna, marzka, reta.

Pokrój marzana posiada ok. 1 cm grube i do 1 m długie, poziomo rosnące kłącza barwy czerwonej z licznymi węzłami i międzywęźlami. Łodyga o wysokości 60-100 cm, niewyraźnie czterokanciaaste, pokładające się, gdy brak oparcia. Podparte łodygi osiągają wysokość do 2 m. Liście lancetowate długości 5-8 cm z odgiętymi do tyłu ostrymi, haczykowatymi włoskami na brzegu blaszki i wzdłuż nerwu głównego, zebrane w okółki, u dołu łodygi po 4, wyżej po 6 liści, z tego zawsze 2 wyraźnie większe. Kwiaty promieniste, żółtozielone, zebrane w pseudobaldachy na szczytach pędów. Kielich niewyraźny, korona kwiatu żółta głęboko pocięta na 4 łatki, pręcików 4, słupek 1. Owoc jagodokształtny, wielkości grochu, czerwonobrązowy.

Biologia i występowanie

Marzana barwierska pochodzi z południowo-wschodniej Europy (Jugosławia, europejska część Rosji, Krym) oraz Azji Zachodniej (Cypr, Irak, Iran, Jordania, Liban, Syria, Turcja, Armenia, Gruzja) i Środkowej (Tadżykistan, Turkiestan, Uzbekistan). Rozprzestrzenia się gdzieniegdzie także poza tym obszarem swojego naturalnego występowania. Jest uprawiana w wielu krajach świata. Do początków XX w. była uprawiana na dużych przestrzeniach w wielu krajach europejskich, zwłaszcza we Francji i w Niemczech, do celów farbiarskich i farmaceutycznych. W Polsce jest uprawiana obecnie na plantacjach zielarskich. Bylina, hemikryptofit. Zakwita od czerwca do lipca. Rośnie m.in. nad brzegami rzek, kanałów nawadniających i wśród zarośli.

Roślina lecznicza: Surowiec zielarski: kłącza (Rhizoma Rubiae tinctorum). Skład chemiczny: związki dwu- i trójoksyantrachinonowe w formie glikozydowej (np. kwas ruberytrynowy, alizaryna, kwas purpurynowy, rubiadyna) i związki pokrewne w ilości do 3,8% produkty rozpadu glikozydów garbniki glikozyd asperulozyd pektyny węglowodany (do 15%) kwasy organiczne (np. kwas cytrynowy) sole mineralne Działanie: wyciągi z kłączy marzany ułatwiają rozpuszczanie kamieni fosforanowo-szczawianowych w kamicy moczowej. Preparaty zapobiegają również tworzeniu się kamieni moczowych zawierających wapń; zmniejszają napięcie mięśni gładkich dróg moczowych i nieznacznie wzmagają perystaltykę moczowodów, ułatwiając w ten sposób przesuwanie się złogów kamienia oraz ich rozpad na mniejsze fragmenty, które ulegają częściowemu rozpuszczeniu i wydaleniu. Ponadto wyciągi z marzany działają żółciopędnie, słabo moczopędnie i zwiększają łaknienie. Objaw uboczny w marzanowej kuracji to różowe zabarwienie moczu i potu. Zbiór i suszenie: zbiera się jesienią kłącza roślin 2-, 3-letnich i suszy w suszarniach ogrzewanych w możliwie niskiej temperaturze. Roślina barwierska. Z kłącza otrzymuje się barwnik – alizarynę wraz z pochodnymi, którym dawniej barwiono tkaniny na czerwono, brązowo i fioletowo. Barwnik ten znany był już starożytnym Egipcjanom, Fenicjanom i Żydom. Współcześnie barwnik bywa stosowany do produkcji farb graficznych, olejnych i akwarelowych.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 01:11:05]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986415. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.