Szpinak warzywny Spinacia oleracea

Szpinak warzywny (Spinacia oleracea L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae s.l.), ew. z wyodrębnianych osobno komosowatych (Chenopodiaceae). Jest popularną rośliną warzywną, nieznaną współcześnie z naturalnego występowania w przyrodzie. Pochodzi najprawdopodobniej z południowo-zachodniej Azji. Szpinak jest ceniony jako bogate źródło witamin, białka, błonnika, karotenoidów i soli mineralnych. Istotnym walorem tego warzywa są niskie koszty uprawy i jego dostępność niemal przez cały rok, zwłaszcza w okresach niedoboru świeżych warzyw. Ze względu na znaczną zawartość szczawianów przy spożywaniu dużych ilości może być toksyczny z powodu blokowania wchłaniania wapnia. Podobnie związane chemicznie i w ograniczonym stopniu dostępne dla człowieka są zawarte w tej roślinie żelazo i fosfor.

Pokrój roślina zazwyczaj dwupienna, rosnąca do wysokości 30–50 cm (rzadziej do 1 m) o liściach strzałkowatych lub jajowatych. Roślina bardzo zmienna morfologicznie, w wyniku zabiegów hodowlanych stworzono wiele odmian istotnie różniących się wyglądem. Łodyga w początkowym okresie rozwoju rośliny silnie skrócona, osiąga nie więcej jak 7 mm długości. Z czasem wydłuża się i rozgałęzia się. Pęd ma barwę zieloną, czasem u odmian jest purpurowo nabiegły. Liście w początkowym okresie rozwoju są gęsto skupione w przyziemnej rozecie liściowej. Kształt blaszki liściowej jest zmienny – od owalnego po trójkątnie strzałkowaty. Ogonki liściowe także są różnego kształtu i długości. Ich ułożenie w rozecie też jest zmienne w zależności od odmiany, przy czym ze względu na lepszą podatność do zbioru mechanicznego, preferowane są od dawna odmiany o liściach wzniesionych. Wielkość liści zmniejsza się od dołu ku górze łodygi, bliżej wierzchołka liście są owalne do lancetowatych. Pędy kwiatostanowe roślin męskich są słabiej ulistnione niż żeńskich, w górnej części ich liście są drobne lub brak ich zupełnie. Kwiaty zazwyczaj jednopłciowe, skupione po 6–12 w kwiatostanach wyrastających w kątach liści w górnej części pędu. Kwiaty są drobne, niezróżnicowane na kielich i koronę. Kwiaty męskie skupione są w kłosach i składają się z 4–5 drobnych listków okwiatu i takiej samej liczby pręcików. Kwiaty żeńskie wyrastają ciasno skupione po kilka w kątach liści. Ich okwiat składa się z 2 lub 4 listków. Zawierają zalążnię jednokomorową i słupek zakończony 4–6 znamionami. Spotykane czasem kwiaty obupłciowe podobne są do żeńskich, z tym, że w miejscu 1, 2 lub 3 znamion wykształcają się osadzone na zalążni pylniki. Owoce jednonasienne orzeszki barwy szaro-brązowo-żółtej. Okwiat w trakcie owocowania zmienia się w twardą okrywę. U odmian zwanych letnimi są okrągłe, a u odmian zimowych – kolczaste, zaopatrzone w 2–3 wyrostki.

Zawarte w szpinaku liczne witaminy, mikroelementy i niektóre inne składniki oddziałują korzystnie na organizm człowieka. Jako warzywo bogate w luteinę ogranicza wpływ procesów starzenia wzroku. Zabezpieczając organizm przed działaniem rodników działa korzystnie w profilaktyce przeciwnowotworowej.
Szpinak jest wartościową rośliną warzywną, łatwą w uprawie i posiadającą krótki okres wegetacji. Częścią użytkową są liście spożywane najczęściej po ugotowaniu. W ofercie handlowej znajduje się szpinak świeży, konserwowy i mrożony. W postaci świeżej oferowane są liście pojedyncze lub w rozetkach, ale pozbawione pędu kwiatonośnego i korzeni. W przypadku młodych roślin dopuszcza się do obrotu całe rozetki z korzeniami. Szpinak konserwowy otrzymuje się ze świeżych, przetartych liści z dodatkiem soli kuchennej. Utrwalany jest termicznie w hermetycznych opakowaniach. W takiej postaci pozostaje gotowy do spożycia przez rok o ile jest przechowywany w temperaturze od 2 do 15 °C i bez dostępu bezpośrednich promieni słonecznych. Dla uzyskania mrożonek liście szpinaku mrozi się w całości, siekane lub przetarte.Walory kulinarne Szpinak jest warzywem stanowiącym cenne źródło soli mineralnych, zwłaszcza magnezu i fosforu, oraz witamin, zwłaszcza A, E i C, wyróżnia się także na tle innych warzyw dużą zawartością białek. Pozostałe składniki występują w przeciętnych lub niewielkich ilościach, ewentualnie, tak jak w przypadku żelaza i wapnia, są związane chemicznie i nie są wchłaniane w organizmie człowieka. Atutem szpinaku jest niski koszt produkcji i dostępność niemal przez cały rok. W postaci mrożonej nie traci właściwości odżywczych, które ulegają szybkiemu zmniejszaniu w miarę przedłużania się przechowywania szpinaku świeżego. Warzywo ma smak opisywany jako przyjemny i kwaskowaty. Sposoby przyrządzania Szpinak może być spożywany surowy lub gotowany. Dodawany jest do zup, sufletów, makaronów, podawany jest razem z jajkami sadzonymi lub jajecznicą. Duszone liście szpinaku można podawać z serem, śmietaną, jogurtem, szynką, bekonem i anchois. Świeże liście mogą być dodawane do sałatek zastępując częściowo lub całkowicie sałatę. Może być dodatkiem do risotto, rozdrobniony dodawany może być do wielu innych potraw. Smak szpinaku wydobywa dodanie do dania gałki muszkatołowej, pieprzu lub cukru. Przeciwwskazania Szpinak ze względu na znaczną zawartość kwasu szczawiowego powinien być spożywany w niewielkich ilościach. Warzywo to nie jest zalecane w diecie, zwłaszcza osób ze skłonnością do reumatyzmu, zapalenia stawów, dny moczanowej, kamicy nerkowej lub nadkwaśności, ponieważ może pogorszyć ich stan zdrowia. Szpinak nie powinien być spożywany także przez osoby mające problemy z tarczycą, ponieważ zawiera goitrogeny utrudniające przyswajanie jodu i przez to zaburzające funkcje tego gruczołu. Warzywo to jest też jednym z najczęstszych alergenów pokarmowych. Jak inne warzywa liściowe, szpinak (zwłaszcza z intensywnych upraw) zawiera dużo azotanów, które w dużych dawkach są szkodliwe dla układu krążenia. W hermetycznych opakowaniach zawierających zwłaszcza posiekane liście szpinaku azotany zmieniają się w azotyny, które upośledzając zdolność do przenoszenia tlenu przez hemoglobinę powodować mogą methemoglobinemię. By uniknąć takich skutków spożywania szpinaku nie należy powtórnie podgrzewać potraw ze szpinakiem. Badania prowadzone w USA wykazały także, że szpinak w obrębie produktów warzywno-owocowych należy do grupy najbardziej zanieczyszczonych pestycydami. W kraju tym w porcjach surowych liści wykrywano także bakterie salmonelli (w 2007 wycofano ze sprzedaży 8 tys. kartonów ze skażonej partii warzyw) i pałeczki okrężnicy (w 2006 skażonym szpinakiem zatruło się 199 osób w 26 stanach, 3 osoby zmarły).
Ponieważ wysuszony papier, wcześniej nasączony wodą po gotowaniu szpinaku dobrze się tli, wywar ze szpinaku używany był do wyrobu drasek, a w XVIII i XIX wieku także do wyrobu ogni sztucznych.



Zawartość suchej masy w roślinach szpinaku waha się znacznie w granicach od 5 do 18% w zależności od odmiany, warunków uprawy i okresu wzrostu. Przeciętnie wynosi ok. 7–8%. Roślina zawiera ok. 0,6 do 1% węglowodanów, ok. 3% białek, poza tym błonnik, sole mineralne i witaminy. Zawartość żelaza wynosi od 400 do 600 mg na 1 kg suchej masy liści. Żelazo zawarte w szpinaku jest silnie związane z heksafosforanem inozytolu i nie dysocjuje w przewodzie pokarmowym człowieka. Szpinak zawiera także sporo fosforu – zwykle ok. 50–80 mg na 1 kg suchej masy oraz wapnia – odpowiednio 80–100 mg. Podobnie jak w przypadku żelaza, wapń zawarty w tej roślinie, także niemal nie jest przyswajany w układzie pokarmowym. W tym przypadku wchłanianie go blokuje znaczna zawartość kwasu szczawiowego, którego jest od 500 do 1400 mg na 1 kg suchej masy. W efekcie tylko ok. 5% wapnia zawartego w szpinaku absorbowanych jest przez organizm człowieka, co oznacza, że w porównaniu do mleka porcja szpinaku dostarcza 16-krotnie mniej tego pierwiastka.
Odmiany jesienne szpinaku cechują się istotnie odmiennym składem chemicznym zważywszy na walory odżywcze. W stosunku do roślin uprawianych wiosną zawierają więcej suchej masy, węglowodanów, wapnia, żelaza, witaminy C, podczas gdy udział szczawianów jest zwykle niższy. Zawartość szczawianów zmniejsza też blanszowanie i inna obróbka cieplna.
Popularnie powtarzaną informacją w różnych mediach, w tym także w poważnych publikacjach, jest doniesienie o tym, że szpinak zasłynął jako bogate źródło żelaza po opublikowaniu wyników badań przez Niemca, doktora Eryka von Wolfa w 1870. Przez dziesięciolecia jego wyniki pozostawać miały niezweryfikowane, aż do 1937, kiedy to okazało się, że zawartość żelaza w szpinaku jest 10-krotnie mniejsza niż powszechnie sądzono. Według licznych źródeł w wynikach badań Wolfa omyłkowo przestawiony został w prawo przecinek w liczbie dziesiętnej określającej zawartość żelaza. W 2010 roku ukazała się praca podająca w wątpliwość wiarygodność tej historii.

Szpinak został rozsławiony przez Popeye’a – bohatera komiksu „Thimble Theatre” od 1929, a od 1933 także filmu animowanego pt. „Popeye the Sailor”. Jako postać komiksowa cechował się ogromną siłą, co zawdzięczał regularnemu spożywaniu szpinaku. W filmie animowanym Popeye zyskiwał ogromną siłę każdorazowo i natychmiast po spożyciu szpinaku. Popularności tej postaci przypisywany jest wzrost sprzedaży tego warzywa w Stanach Zjednoczonych w latach 30. XX wieku o 33%. Marka „Popeye” należy do liderów sprzedaży tego warzywa na rynku amerykańskim.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 02:12:29]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986873. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście okrągłe
      • liście lancetowate
      • liście najszersze przy nasadzie
      • liście trójkątne
      • liście strzałkowate
  • cechy kwiatów
    • kwiatostan
      • groniasty
        • prosty
          • kłos
  • cechy łodygi
    • wygląd łodygi
      • łodyga gałęzista
  • cechy owoców
    • rodzaj owoców
      • suche
        • orzechy
    • kolor owoców
      • żółte
      • brązowe
      • szare
    • powierzchnia owocu
      • kolczasta
  • ogólne
    • roślina trująca
    • roślina lecznicza
    • roślina jadalna
    • roślina użytkowa
    • roślina jednoroczna
    • roślina uprawiana
    • zdziczała
    • warzywo