Wirtualny atlas roślin: Czarcikęs łąkowy / Succisa pratensis

Czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis) – gatunek rośliny należący w zależności od ujęcia do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae lub szczeciowatych Dipsacaceae. Posiada liczne synonimy. Występuje na Syberii, Kaukazie, w zachodniej Azji i w Europie. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem rodzimego występowania. W Polsce jest średnio pospolity.

Łodyga wzniesiona, rozgałęziająca się, o wysokości 15-50 (80) cm. Dołem jest nagą, górą przylegająco owłosiona. Pod ziemią roślina posiada krótkie, ucięte kłącze. Liście ulistnienie nakrzyżległe. Liście eliptyczne lub jajowatolancetowate, dość grube, całobrzegie lub słabo piłkowane. Dolne mają nasadę zwężającą się w ogonek, górne są siedzące. Kwiaty kwiatostan typu koszyczek, z początku półkulisty, potem bardziej płaski, 2-3 cm średnicy. Korona kwiatu niebieskofioletowa. Przysadki w postaci wąskolancetowatych plewinek. Kielich kwiatów złożony z 5 długich ości. Prócz niego występuje miseczkowaty, czterokanciasty kieliszek o 4 jajowatych ząbkach. Korona o długości 4-7 mm jest owłosiona. Kwiaty środkowe tej samej wielkości, co brzeżne. Wewnątrz kwiatów dwukrotny słupek i 4 pręciki. Owoce czterokanciaste, silnie owłosione orzeszki o długości ok. 5 mm.

Biologia i występowanie

Bylina, hemikryptofit. Roślina miododajna, o przedprątnych kwiatach, kwitnie od lipca do września. Rośnie na wilgotnych łąkach, torfowiskach, obrzeżach lasów. Występuje na słabo kwaśnych i wilgotnych glebach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Molinion caeruleae i Ass. Junco-Molinietum (opt.). Jest rośliną żywicielską chronionego motyla przeplatki aurinii.

Roślina nosi w dawnej farmacji nazwę morsus diaboli, dosłownie ukąszenie diabła. Nazwa ta wywodzi się z ludowego podania: „Diabeł zazdrośnie chciał pozbawić ludzi czarcikęsu, będącego lekiem przeciwko zarazie, dlatego podgryzł jego korzenie. Bóg jednak sprawił, że mimo to czarcikęs rósł dalej.” Podobne nazwy: francuska mors du diable, włoska morso del diavolo, angielska devil's bit, duńska djævlebid, czeska čertkus, niemiecka Teufelsabbiß. Kłącze Rhizoma Succisae zawiera alkaloidy, saponiny, kwas kawowy i garbniki. Dawniej było wykorzystywane w lecznictwie.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-07-18 00:29:13]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=64052887. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-08].
Synonimy nazw gatunków. [dostęp 2007-12-03].
Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Succisa (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09].
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.