Cis pospolity (Taxus baccata L.) – gatunek wiecznie zielonego iglastego drzewa lub dużego krzewu z rodziny cisowatych. Występuje naturalnie w Europie, w Azji zachodniej (sięgając aż po Iran) oraz w północnej Afryce. Jest to roślina wolno rosnąca, długowieczna (osiąga ponad tysiąc lat), rosnąca na różnych glebach i w różnych warunkach nasłonecznienia. Po okresie ograniczania zasobów związanych z nadmierną eksploatacją i niszczeniem siedlisk, obecnie gatunek jest w ekspansji. Jest wszechstronnie wykorzystywany – jako roślina ozdobna, lecznicza i dostarczająca wartościowego drewna.
Cis pospolity najlepiej rośnie w łagodnym klimacie oceanicznym, cechującym się łagodnymi zimami, dużą wilgotnością i częstymi opadami. Niskie temperatury ograniczają zasięg tego gatunku na północy i w Europie wschodniej. Z kolei susze i wysokie temperatury determinują zasięg cisa w zachodniej Azji i w północnej Afryce. Na obszarach górskich rośnie pod okapem drzewostanów liściastych i mieszanych na cienistych stokach, zwłaszcza północno-zachodnich i północno-wschodnich. Najlepiej rośnie na glebach o odczynie od umiarkowanie kwaśnego do zasadowego. Preferuje stanowiska w cieniu. Najczęściej rośnie - pojedynczo lub grupowo - jako domieszka w podszyciu lasów liściastych lub mieszanych z udziałem buka, jodły, świerku, dębu, grabu i lipy. W południowej części zasięgu rośnie w lasach górskich. W północnej Afryce na wysokościach od 2000 do 2500 m n.p.m. W Kaukazie sięga do 2050 m n.p.m., w Karpatach do 1660 m n.p.m., w Alpach do 1400 m. W polskich górach najczęściej rośnie do granicy regla dolnego, rzadziej w piętrze kosodrzewiny na wapiennym podłożu. W 1971 r. na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego stwierdzono 14 stanowisk cisa, głównie w obrębie regli. Zasięg gatunku obejmuje niemal całą Europę z wyjątkiem jej północnej i wschodniej części. Na rozległych obszarach ma rozproszone stanowiska, częściej występując na obszarach górskich. Ze względu na popularność uprawy i rozsiewanie się z upraw – dla wielu stanowisk trudno określić na ile są one naturalne. Na północy gatunek osiąga 63°N w Norwegii i Szwecji – brak go na Wyspach Owczych i Islandii oraz w północnej Skandynawii. Na wschodzie rośnie w krajach nadbałtyckich, w Polsce, w Karpatach, na Krymie, licznie w rejonie Kaukazu sięgając po północny Iran. Południowa granica obejmuje europejską część Turcji, Grecję, Włochy i Półwysep Iberyjski. Nieliczne stanowiska ma cis na wyspach śródziemnomorskich. Rośnie też w górach Algierii i Maroka. Na Azorach znajduje się na krawędzi wymarcia. W Polsce najczęściej jest spotykany w zachodniej, północnej i południowej części kraju. Cis dostarcza pokarmu 24 gatunkom ptaków (m.in. kowalik, rudzik) i 8 gatunkom ssaków (m.in. sarna, wiewiórka, zając).
Surowiec drzewny Drewno cisa było cenne – w średniowieczu stanowiło kosztowny towar eksportowy, importowany głównie przez Anglię i Holandię. Drewno cisowe jest twarde i trwałe, wąskosłoiste, z wąskim, żółtym bielem i ciemnobrunatną twardziel. Jest odporne na gnicie. Jest najbardziej zbite, najbardziej sprężyste i najtrudniej łupiące się ze wszystkich europejskich gatunków drewna. Nie posiada kanalików żywicznych. Ze względu na twardość nazywano je „żelaznym”. Przy tym jest mało podatne na próchnicę, działanie pleśni, grzybów i szkodników owadzich. Drewno cisa od najdawniejszych czasów było stosowane do wyrobu broni. Najstarszym przedmiotem z drewna cisowego jest włócznia, licząca ok. 45 tys. lat. Zmarły 3300 lat p.n.e. Ötzi miał przy sobie toporek o miedzianym ostrzu, osadzonym w cisowym toporzysku. Ze względu na dużą giętkość i wytrzymałość drewna cisu wykonywane były w średniowieczu łuki i kusze. Cis wykorzystywany był również w meblarstwie i rzemiośle artystycznym. Słynnym wyrobem z drewna cisowego były tzw. „meble gdańskie” i „meble kolbuszowskie”. Jako podatne na precyzyjną obróbkę drewno to było stosowane także do produkcji elementów mechanizmów, m.in. kół zębatych. Roślina ozdobna Cis jest często sadzony w ogrodach i parkach. Jest stosunkowo odporny na zanieczyszczenia powietrza. Wyhodowano przy tym wiele odmian uprawnych o zróżnicowanym pokroju, wzroście i ubarwieniu (od ciemnej zieleni igieł po złoty). Roślina lecznicza Hildegarda z Bingen, XII-wieczna mniszka (benedyktynka) i mistyczka była zdania, że wdychanie dymu z palonego drewna cisowego leczy zaflegmione płuca. Odwar z igieł był kiedyś stosowany przy niedociśnieniu krwi. Z cisu izolowane są substancje, z których produkuje się lek przeciwnowotworowy docetaksel używany najczęściej w leczeniu raka piersi, płuc, prostaty, żołądka i nowotworów głowy i szyi. Roślina jadalna Czerwone osnówki są jadalne i mają słodki smak. Znajdujące się w nich nasiona są trujące.
Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2025-03-31 12:37:51]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=76150899. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.