Wirtualny atlas roślin: Nostrzyk biały / Melilotus albus

Nostrzyk biały (Melilotus albus) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae), zwanej również roślinami motylkowymi.

Liście o trzech listkach rombowatojajowatych (dolne) lub lancetowatych (górne), nieregularnie ząbkowanych. Posiadają szczeciniaste, całobrzegie przylistki. Kwiaty zebrane w grono o długości 8–10 cm, złożone z 20–80 kwiatów o długości do 5 mm. Kielich dzwonkowaty, nagi lub rzadko owłosiony, z ząbkami krótszymi od rurki. Kwiaty motylkowe, białe. Ich skrzydełka mają tę samą długość co łódeczka, lub są nieco tylko dłuższe, żagielek dłuższy od łódeczki. W słupku 2–4 zalążki i 10 pręcików, w tym jeden wolny i 9 o nitkach zrosłych w rurkę. Łodyga wzniesiona, naga w górze lekko owłosiona. Wysokość 30–150 cm. Owoce siatkowato-żyłkowany strąk jedno-dwunasienny, po dojrzeniu czarniawy. Ma długość 3–3,5 mm. Nasiona jajowate z wyraźnie widocznym, odstającym korzonkiem. Barwy zielonkawej lub żółtawobrunatnej, z wiekiem ciemniejące. Powierzchnia gładka, bez połysku. Długość 2–2,5 mm, szerokość 1,5–2 mm, grubość 1 mm. Pachną kumaryną.

Biologia i występowanie

Rodzimym obszarem jego występowania jest Afryka Północna (Egipt, Libia), znaczna część Azji oraz wschodnia, południowa i środkowa Europa. Rozprzestrzenił się i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. W Ameryce Północnej, Europie i Azji jest bardzo szeroko rozprzestrzeniony. W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich. We florze Polski jest archeofitem.
Rozwój
Roślina dwuletnia. Cała roślina wydziela zapach kumaryny. Kwitnie od lipca do października. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez 10-12 lat. Kiełkują nierównocześnie. Roślina jest odporna na mróz i suszę.
Siedlisko
Roślina segetalna i światłolubna. Porasta słoneczne zbocza, zarośla, rowy, przydroża, aluwia, tereny kolejowe. Preferuje gleby suche i żyzne. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia, Ass. Echio-Meliloteum
Cechy fitochemiczne
Jest rośliną trującą. Zawiera m.in. takie trujące związki chemiczne, jak: kumaryna, kwas kumarowy, melilotol i glikozydy. Notowano przypadki zatrucia bydła zjadającego źle ususzone, sfermentowane siano nostrzyka. Siano takie zawiera dikumarol.
Genetyka i zmienność
Liczba chromosomów 2n = 16. Tworzy mieszańce z nostrzykiem żółtym (Melilotus officinalis).
Korelacje międzygatunkowe
Na pędach pasożytują niektóre gatunki grzybów: Erysiphe trifolii wywołujący mączniaka prawdziwego koniczyny, Stagonospora meliloti i Ascochyta caulicola. Na pędach żerują larwy chrząszczy Sitona cylindricollis i Tychius crassirostris, a w nasionach larwa chrząszcza Stenopterapion meliloti (Stenopterapion meliloti). Silny zapach kumaryny powoduje, że większe zwierzęta omijają nostrzyka białego, lub zjadają go niechętnie. Ze zwierząt domowych chętnie jedzą go tylko konie i owce.

Roślina uprawna: Bywa czasami uprawiany jako pasza dla zwierząt. Na paszę i na kiszonkę nadają się tylko młode rośliny przed rozwinięciem pąków kwiatowych, od okresu kwitnienie bowiem wybitnie wzrasta w nich zawartość trujących substancji (głównie kumaryny). Nostrzyk biały jest chętnie zjadany przez owce i konie, inne zwierzęta domowe jedzą go niechętnie, dopiero po przyzwyczajeniu się do nich. Starsze rośliny ulegają silnemu zdrewnieniu i nadają się tylko do przyorania jako nawóz zielony. Nie wolno karmić zwierząt mieszanką nostrzyka białego (szczególnie jego strąków i nasion) i tomki wonnej, powoduje ona zaburzenia trawienia, osłabienie i krwotoki wewnętrzne. Nostrzyk biały ma jako pasza niewielkie znaczenie gospodarcze, ale może być uprawiany na glebach zdegradowanych, kamienistych i piaszczystych, lub w miejscach, w których inne cenne rośliny paszowe mogą przemarzać.
Ze sfermentowanych roślin nostrzyka uzyskuje się dikumarol, używany w trutkach na gryzonie. Powoduje on krwotoki wewnętrzne.
Roślina miododajna: Należy do najlepszych roślin miododajnych w naszym klimacie. Bywa bardzo licznie odwiedzany przez pszczoły miodne. Wydajność miodowa z 1 ha wynosi 300–600 kg, wydajność pyłkowa 40-90 kg/ha. Miód nostrzykowy jest jasny, lekko słodki, z delikatnym aromatem wanilii. Po skrystalizowaniu jest biały lub żółty.
Niewielkie ilości liści można zjadać na surowo, w większych ilościach jest to roślina trująca. Lepiej zjadać je po ugotowaniu. Z całych roślin można robić herbatę, lub dodawać do ciast, rośliny muszą być jednak dobrze ugotowane i nie sfermentowane. Jadalne są gotowane nasiona nostrzyka. Sporządzona z nich zupa jest w smaku podobna do grochówki.

Jest rośliną trującą. Zawiera m.in. takie trujące związki chemiczne, jak: kumaryna, kwas kumarowy, melilotol i glikozydy. Notowano przypadki zatrucia bydła zjadającego źle ususzone, sfermentowane siano nostrzyka. Siano takie zawiera dikumarol.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2019-09-01 22:12:20]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=54932277. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

The International Plant Names Index. [dostęp 2017-01-24].
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-17].
Portal pszczelarski. Nostrzyk biały – roślina miododajna. [dostęp 2018-03-19].
Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website/Fabaceae (ang.). 2001–. [dostęp 2009-09-23].
Danuta Młodzianowska: Nasionoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1961.
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Malcolm Storey: Melilotus albus Medik. (White Melilot). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-18].
Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-22].
Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.