Wirtualny atlas roślin: Pajęcznica liliowata / Anthericum liliago

Pajęcznica liliowata (Anthericum liliago L.) – gatunek rośliny z rodziny szparagowatych (Asparagaceae) i podrodziny agawowych (Agavoideae). Występuje w południowej i środkowej Europie. W Polsce rośnie współcześnie tylko w rejonie doliny dolnej Odry i dolnej Warty. W wielu krajach jest to gatunek rzadki i zagrożony, także w Polsce, gdzie utracił wiele stanowisk i podlega ścisłej ochronie prawnej. Występuje na słonecznych murawach i w świetlistych lasach. Bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Jest rośliną miododajną i dawniej wykorzystywany bywał także w ziołolecznictwie.

Pokrój roślina zielna naga, z krótkim, skośnym kłączem i włóknistymi, dość grubymi korzeniami (osiągają ok. 40 cm długości i 2–4 mm średnicy). Tworzy niewielkie kępy. Łodyga kwiatonośna prosto wzniesiona, o wysokości od 30 do 60 cm, rzadko do 80 cm. Łodyga ma średnicę 1–2 mm, jest pełna i okrągła na przekroju. Liście tylko odziomkowe, równowąskie, wzniesione ku górze, osiągają do 40 (50) cm długości i od 0,3 do 0,7 cm szerokości. Są rynienkowate, na wierzchołku stopniowo zaostrzone, u nasady pochwiaste. Kolor mają od żywo- do niebieskawozielonego i zwykle są matowe. Kwiaty zebrane w groniasty, zwykle nierozgałęziony kwiatostan, rzadko z pojedynczymi, wątłymi i krótkimi odgałęzieniami w dolnej części (odgałęzienia powstają czasem u roślin rosnących w bardzo żyznej glebie lub nawożonych). W kwiatostanie zebranych jest od 6 do 20, rzadziej do 30 kwiatów. Rozwijają się one na szypułkach skośnie odstających, o długości od 10 do 15 mm, w dole z kolankiem. Wsparte są zielonymi, trwałymi, lancetowatymi i zaostrzonymi przysadkami. Kwiaty są białe, o średnicy 3,5–4 cm. Listki okwiatu są zrośnięte u nasady, osiągają od 15 do 22 mm długości, są równowąskoeliptyczne. Trzy listki zewnętrznego okółka są nieco węższe (3–5 mm szerokości) od wewnętrznych (4–6 mm szerokości). Pręciki, których jest 6, są równej długości, dwa razy krótsze od okwiatu. Nitki pręcików są nagie, kremowe, długości 6–10 mm. Pylniki równowąskopodługowate, 2,5–4 mm długości, pomarańczowe. Zalążnia jajowata, do 3 mm długości, jest trójkomorowa, zwieńczona łukowato wygiętą ku górze szyjką słupka, także krótszą od okwiatu, na szczycie z drobnym znamieniem. Owoce jajowate, nieco trójbocznie spłaszczone torebki długości 9–15 mm, na wierzchołku tępo zaostrzone. Osadzone są na szypułkach, które w czasie owocowania wydłużają się nieznacznie (do 11–20, rzadziej 25 mm) i wznoszą silniej ku górze. W każdej z trzech komór (rzadko zdarzają się okazy z torebkami dwukomorowymi) rozwija się do 2–8 czarnych nasion mających kształt szerokojajowaty, tępo trójkanciasty i długość do 3 mm.

Biologia i występowanie

Pajęcznica liliowata rośnie w miejscach nasłonecznionych, zwykle na zboczach (czasem też stromych obrywach), na glebie piaszczystej do gliniastej, obojętnej do zasadowej, często szkieletowej. Zwykle w miejscach ubogich w materię organiczną, azot i potas, średnio zasobnych w magnez, z udziałem węglanu wapnia dochodzącym do 8%, zwłaszcza w głębszych warstwach profilu. Gatunek ten rośnie w murawach kserotermicznych, rzadziej także w świetlistych zaroślach, dąbrowach i borach oraz na ich obrzeżach i polanach śródleśnych. W południowej części zasięgu często na obszarach górskich, na zboczach, w miejscach skalistych. Zwarty zasięg tego gatunku obejmuje południową i środkową Europę – od środkowej części Półwyspu Iberyjskiego za zachodzie i południowej oraz środkowej Francji, na północy po środkowe Niemcy, Czechy i Słowację, obejmuje region alpejski i Apeniny oraz zachodnią część Półwyspu Bałkańskiego. Rozproszone stanowiska ma w północnych Niemczech, w Danii i w południowej Szwecji, w Polsce, Rumunii, w północnej Turcji, południowej Grecji i na Korsyce. Jako gatunek introdukowany występuje na Ukrainie i w środkowej części europejskiej Rosji. Na obszarach górskich nie przekracza zwykle rzędnej 1200 m n.p.m., ale w południowej części zasięgu sięga do ok. 1700 m n.p.m. W Polsce wszystkie stanowiska tego gatunku znajdują się w zachodniej części kraju, gdzie skupiają się w dolinach dolnej Odry i dolnej Warty. Jeszcze w XIX wieku spotykany był także na nielicznych stanowiskach w Wielkopolsce i na Nizinie Śląskiej. W ciągu ostatnich dwustu lat gatunek wyginął na około 1/3 części stanowisk.

Pajęcznica liliowata uprawiana bywa jako roślina ozdobna w ogrodach naturalistycznych, w grupach bylin i na rabatach. Zalecana jest także jako składnik tzw. łąk kwietnych i większych ogrodów skalnych. Kwiatostany mogą być wykorzystywane jako kwiaty cięte w świeżych kompozycjach. W uprawie rośliny o większych kwiatach wyróżniane są jako odmiana 'Grandiflora' lub 'Major'. Pajęcznica liliowata jest rośliną miododajną, dającą pożytek zarówno w postaci nektaru, jak i pyłku (ze względu na rzadkość występowania w zestawieniach roślin miododajnych w Polsce jest pomijana, w przeciwieństwie do częstszej, wyposażonej w takie same nektarniki przegrodowe pajęcznicy gałęzistej). Dawniej roślina miała być także wykorzystywana w ziołolecznictwie ludowym (z substancji czynnych zawiera, jak inne pajęcznice, alkaloidy pokrewne kolchicynie).

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-01-22 00:18:44]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=69351390. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.