Wirtualny atlas roślin: Szczawik żółty / Oxalis stricta

Szczawik żółty (Oxalis stricta L.) – gatunek rośliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Jako gatunek rodzimy występuje w lasach i wąwozach wschodniej Azji i wschodniej części Ameryki Północnej, a jako zawleczony i dziczejący – niemal na całym świecie, jest także pospolity w Polsce. W uprawach jest uciążliwym i trudnym do zwalczenia chwastem. Bywa lub bywał wykorzystywany jako roślina jadalna, lecznicza, magiczna i barwierska.

Pokrój roślina jednoroczna lub krótko żyjąca zielna bylina, osiągająca zwykle 10–30 cm, rzadziej do 40 cm wysokości, z wiekiem pokładająca się (nie korzeni się jednak w węzłach). Roślina z krótkim kłączemi podziemnymi rozłogami. Wszystkie części rośliny w różnym stopniu mogą być owłosione włoskami jednokomórkowymi, a w węzłach także wielokomórkowymi. Włoski najczęściej są przylegające i skierowane ku górze. Łodyga z krótkiego, mięsistego kłącza barwy białej do różowej wyrasta początkowo pojedyncza, prosto wzniesiona łodyga. Z wiekiem łodyg z nasady wyrasta więcej (do trzech) i zaczynają się one pokładać. Łodygi są rozgałęzione, obłe i w górze delikatnie bruzdkowane. Zielone, czasem purpurowo nabiegłe. Liście skrętoległe (czasem skupione i wówczas zdają się być naprzeciwległe lub okółkowe), długoogonkowe (ogonek długości 3–8, rzadko do 12 cm długości), bez przylistków, ewentualnie z przylistkami szczątkowymi, zaokrąglonymi. Blaszka liściowa trójlistkowa, cienka, do 3 cm średnicy. Listki szeroko odwrotnie sercowate z krótkimi ogonkami, osiągają do 1,5 cm długości i 2 cm szerokości. U nasady zwężają się, a na szczycie są szeroko wycięte. Brzeg blaszki liściowej oraz jej spód, zwłaszcza na nerwach, jest owłosiony. Kwiaty kwiaty promieniste o symetrii 5-krotnej. Zebrane po 2–5 w kwiatostany wierzchotkowate wyrastające z pachwin liści w górnej części pędu. Szypuła kwiatostanu jest owłosiona silniej niż łodyga. U nasady z kolankiem stawowo zgrubiałym. Osiąga do 3–9 cm długości. Szypułki kwiatowe osiągają 5-10 mm długości i u ich nasady wyrasta drobna, równowąska przysadka o długości do 2 mm. Pąki kwiatowe zwisają. Działki kielicha wzniesione, trwałe, równowąskie do wąsko eliptycznych o długości 4–7 mm i szerokości 1–2 mm, na brzegu orzęsione. Płatki korony jasnożółte, podługowato, odwrotnie jajowate, dwa razy dłuższe od działek. Pręciki w jednym okółku o nitkach dłuższych i jednym o nitkach krótszych, wszystkie u dołu zrośnięte. Pylniki drobne. Zalążnia podługowatojajowata, zwieńczona 5 owłosionymi szyjkami. Na ich szczycie drobne znamiona. Owoce wydłużone, 5-kanciaste, nagie lub owłosione torebki osiągające do 1,5 cm długości. Torebka jest 5-komorowa i w każdej z komór zawiera po 4–10 nasion. Nasiona jajowate o długości do 1,5 mm i szerokości do 1 mm, brązowe do brązowoczerwonych, z poprzecznymi bruzdami i z jedną bruzdą oraz żebrem podłużnym. Podczas owocowania szypułki odgięte są poziomo lub są wzniesione.

Biologia i występowanie

Szczawik żółty rośnie naturalnie w Azji Wschodniej – w Chinach, Korei, na Dalekim Wschodzie Rosji, na Wyspach Japońskich oraz we wschodniej części Stanów Zjednoczonych. Jako gatunek introdukowany zadomowił się w Europie, pozostałej części Azji i Ameryki Północnej, w Afryce, Australii i Oceanii. W Europie pojawił się w XVII lub XVIII wieku zawleczony jako chwast do ogrodów botanicznych. W Polsce notowany od 1809 roku i współcześnie w pełni zadomowiony. Wkracza do siedlisk półnaturalnych. W naturze rośnie w wąwozach, lasach i nad rzekami. Pospolicie występuje na siedliskach antropogenicznych: na trawnikach, polach, w ogrodach i parkach, na terenach kolejowych i przydrożach, a także na murach. Rośnie w pełnym słońcu i w półcieniu, na bardzo różnych glebach, ale najlepiej na wilgotnych, średnio próchnicznych, obojętnych lub słabo kwaśnych. Preferuje gleby zasobne w wapń i dlatego może pojawić się masowo na polach po ich wapnowaniu. W fitosocjologii uznawany za gatunek charakterystyczny zespołu roślinnego chwastów upraw roślin okopowych – Oxalido-Chenopodietum polyspermi. Może tworzyć mieszańce ze szczawikiem Dillena.

Szczawik żółty jest w całości rośliną jadalną (łodygi w dolnej części bywają włókniste, najlepiej spożywać liście, kwiaty, owoce i łodygę z górnej części pędu), jednak ze względu na zawartość kwasu szczawiowego należy spożywać go ostrożnie, w niewielkich ilościach. Spożyty w nadmiarze kwas szczawiowy blokuje wchłanianie wapnia prowadząc do zaburzeń stanu odżywienia. W szczególności spożywania szczawiku unikać powinni cierpiący na reumatyzm, zapalenie stawów, dnę moczanową, kamicę nerkową lub zgagę. Po obróbce cieplnej działanie szkodliwe rośliny jest mniejsze. Zalecana jest jako dodatek zaostrzający smak potraw, w tym sałatek (dodanie kwiatów służy także do ich ozdoby). Zaleca się pozyskanie roślin do spożycia tuż przed podaniem, ponieważ szybko więdną i po ścięciu lub zerwaniu skulają liście i kwiaty. W razie potrzeby przechowywać roślinę można w szczelnej, wilgotnej torbie w lodówce. Indianie Kiowa żuli liście szczawika żółtego w celu stłumienia pragnienia.
Szczawik żółty bywa też wykorzystywany jako roślina lecznicza i w takim celu wykorzystywany był przez Indian Ameryki Północnej. Przypisywane jest mu działanie ściągające, przeciwgorączkowe i oczyszczające krew. Sok z liści stosowany był na skaleczenia i ukąszenia owadów. Roślina wykorzystywana była jako magiczna, stosowana przeciw złym duchom. Bywa czasem też wysiewana jako ozdobna. W wyniku gotowania całej rośliny uzyskuje się barwnik żółty (taki wytwarzali Menomini) lub pomarańczowy (taki wyrabiali Indianie z plemienia Meskwaki).

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:58:44]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72987679. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.