Glorioza wspaniała Gloriosa superba

Glorioza wspaniała (Gloriosa superba L.) – gatunek pnącza z rodziny zimowitowatych, pochodzący z Afryki i Azji, naturalizowany w Australii i Oceanii, uprawiany w Europie i Ameryce. Glorioza wspaniała znajduje zastosowanie przede wszystkim jako roślina ozdobna i lecznicza. Z uwagi na obecność kolchicyny cała roślina jest śmiertelnie trująca.

Pokrój zielne pnącza osiągające wysokość do 3 metrów. Łodyga pędem podziemnym jest nieregularna (najczęściej przyjmująca kształt litery V), mięsista bulwa pędowa (według niektórych autorów skrócone, bulwiaste kłącze), o średnicy 1 cm i długości nawet 25–30 cm, okryta białożółtą skórką. Pęd naziemny smukły, wzniesiony lub wydłużony i pnący, niekiedy rozgałęziony. Liście ulistnienie skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe. Liście łodygowe, siedzące lub krótko ogonkowe. Blaszki liściowe lancetowate, lancetowato-jajowate lub jajowate, o długości 7–13 cm, wierzchołkowo przechodzące w haptotropiczny wąs czepny. Kwiaty rośliny tworzą kilka dużych, obupłciowych, sześciopręcikowych kwiatów, wyrastających z pachwin górnych liści na szypułkach o długości 10–15 cm, pojedynczo lub kilka zebranych w baldachogrono. Liczba kwiatów odpowiada mniej więcej długości kłącza wyrażonej w centymetrach. Okwiat pojedynczy, sześciolistkowy, rozpostarty do odgiętego. Listki okwiatu równowąsko-odwrotnielancetowate, o długości 4,5–5 cm i szerokości 7–9 mm, żółto-pomarańczowo-czerwone, często z falistymi brzegami. Pręciki umieszczone u nasady listków okwiatu, krótsze od nich. Nitki pręcików nitkowate, o długości 3–4 cm. Główki pręcików równowąsko-podługowate, o długości 1 cm. Zalążnia siedząca, górna, podługowata, trójkomorowa. Szyjka słupka u nasady ostro odgięta, nitkowata, długości 2,5–3,5 cm, wierzchołkowo rozwidlona na trzy szydłowate końcówki, zakończone doosiowo ukośnymi znamionami o długości 6–7 mm. Owoce twarde torebki, jajowate do cylindrycznych, pękające przegrodowo. Zawierają po około 90 nasion, niemal kulistych, gąbczastych, o jasnoczerwonej łupinie. Zarodek bardzo drobny.

Biologia i występowanie

W Afryce glorioza wspaniała występuje naturalnie na obszarze od Gambii i Gwinei Bissau przez Burkina Faso, Niger, Czad do Erytrei na północy po Kraj Przylądkowy na południu, a także na Madagaskarze i Seszelach. W Azji naturalny zasięg występowania tego gatunku obejmuje subkontynent indyjski (z wyjątkiem Bangladeszu), Półwysep Indochiński, południowo-środkowe Chiny, Półwysep Malajski oraz Jawę, Małe Wyspy Sundajskie i Sulawesi. Roślina ta została introdukowana na Florydzie, Malediwach, w Australii (na terytorium Nowej Południowej Walii, Terytorium Północnego i Queensland oraz na Wyspie Norfolk, Lord Howe i Wyspie Bożego Narodzenia), w Polinezji (na Wyspach Cooka, Wyspach Towarzystwa, Wyspach Tuamotu, Archipelagu Tubuai, Sporadach Środkowopolinezyjskich, Wallis i Futuna, Niue i Hawajach), Mikronezji (na Wyspach Marshalla, Wyspach Gilberta i Nauru) oraz Melanezji (na Wyspach Salomona, Fidżi i Nowej Kaledonii). Gatunek ten został uznany za naturalizowany w wielu miejscach introdukcji, między innymi na terytorium Australii oraz niektórych wyspach Oceanii. Poza tym glorioza wspaniała oraz jej kultywary uprawiane są między innymi w Europie i Stanach Zjednoczonych. Siedlisko Gloriozy wspaniałe żyją w stosunkowo suchych regionach, o rocznej ilości opadów nieprzekraczającej 750 mm. Szczególnie często występują na glebach czerwonych, gliniastych. Są bardzo tolerancyjne na gleby ubogie w składniki odżywcze. Występują na granicy lasu i sawanny, na wysokości od poziomu morza do 2500 m n.p.m. Zasiedlają łąki, busz, zarośla i żywopłoty, gdzie wspinają się po innych roślinach, głównie krzewach. Chwast W jednym z miejsc naturalizacji, na australijskiej wyspie Lord Howe, glorioza wspaniała uznana została za szkodliwy chwast, silnie konkurujący z rodzimą florą. Zgodnie z prawem stanu Nowa Południowa Walia zaleca się całkowite zniszczenie stanowisk tego gatunku na tej wyspie. Interakcje międzygatunkowe Glorioza wspaniała jest rośliną żywicielską dla sówkowatych z gatunków Polytela gloriosae i Chrysodeixis chalcites, zwójkowatych z gatunku Archips machlopis oraz piersiodziobych pluskwiaków równoskrzydłych z gatunku Aleurothrixus floccosus. Z gloriozą wspaniałą współżyje jako endofit promieniowca Saccharopolyspora gloriosae. Badania przeprowadzone w rejonie Tamilnadu wykazały silną współzależność siedliskową między gloriozą wspaniałą a roślinami z gatunków: Cocculus hirsutus, Memecylon umbellatum, Scleria lithosperma, Stenosiphonium parviflorum i Maytenus heyneana.

Roślina ozdobna Glorioza wspaniała oraz jej kultywary uprawiane są na kwiat cięty oraz jako rośliny ogrodowe (w krajach o klimacie gorącym) lub pod osłonami (w chłodniejszych rejonach), a także jako rośliny pokojowe. Kwiaty cięte mają trwałość 7–8 dni. Ścina się szczyty pędów lub pojedyncze kwiaty.Roślina lecznicza Roślina ta znajduje różnorodne zastosowania w medycynie tradycyjnej Afryki. Wywar z liści stosowany jest zewnętrznie w postaci płynu do nacierania w celu łagodzenia kaszlu, przeciwbólowo i przeciwobrzękowo oraz w dnie moczanowej. Miazga z liści aplikowana jest w postaci okładów na reumatyzm oraz, na klatkę piersiową, do leczenia astmy. Sok z liści stosowany jest jako krople do nosa w razie zasłabnięcia. Popiół z ziela gloriozy wspaniałej służy jako zasypka na rany w celu przyspieszenia procesu gojenia. Pędy podziemne tej rośliny stosowane są tradycyjnie w niewielkich dawkach wewnętrznie w kuracjach antynowotworowych oraz jako środek przeczyszczający, w postaci okładów w celu łagodzenia nerwobóli oraz miejscowo do łagodzenia reumatyzmu, obrzęków stawów, skręceń i zwichnięć. Wywarowi z bulw przypisywane jest działanie neutralizujące jad węży. Macerat z bulw używany jest w ospie wietrznej, trądzie, wypryskach skórnych, świądzie i grzybicach. Sok z bulw stosowany jest miejscowo w postaci kropli na bóle oczu i zębów. Owoce, liście i bulwy gloriozy wykazują działanie przeciwrobacze i są stosowane w leczeniu drakunkulozy, schistosomatozy, tasiemczycy, filariozy oraz przeciwko nicieniom i motylicy wątrobowej. Sok z liści oraz miazga z niedojrzałych owoców zmieszane z masłem lub miazga z bulw stosowane są również w przypadku wszawicy. Również w Azji glorioza wspaniała znana jest od wieków jako roślina lecznicza. W starożytnym traktacie ajurwedyjskim Ćarakasanhita zalecano stosować świeże lub suszone, sproszkowane listki okwiatu tej rośliny w postaci inhalacji na złagodzenie bóli porodowych oraz wewnętrznie na świąd, choroby skóry i jako środek przeczyszczający. W traktacie Sushrutasamhita glorioza wspaniała opisana była jako lek na zatrzymanie łożyska, otyłość i choroby skóry oraz składnik olejku stosowanego na wrzody. W pracy tej wywar z gloriozy zalecany był do przemywania jako środek antyseptyczny. W innych pracach ajurwedyjskich, takich jak Gadanidraha i Ashtanga Hridaya Samhita, zalecano stosowanie pasty ze sproszkowanych nasion i bulw tej rośliny na hemoroidy i skrofulozę. Obecnie w hinduskiej medycynie ludowej bulwy gloriozy wspaniałej uznawane są za środek przeciwrobaczy, a także stosowany na choroby skórne i problemy żołądkowe. Działanie farmakologiczne gloriozy wspaniałej jest w ostatnich latach przedmiotem badań naukowych. W 1998 roku przeprowadzono badania cytotoksyczności ekstraktów z suszonych bulw tej rośliny na komórki nowotworowe. Wykazano, że dawka skuteczna (ED50) ekstraktu chloroformowego (0,02 μg/ml) jest zbliżona do dawki skutecznej fluorouracylu (0,0189 μg/ml). Wykazano też silną aktywność wyciągu z bulwy gloriozy wobec komórek raka płuc, raka prostaty i raka piersi. Eksperymenty na szczurach potwierdziły silne przeciwzapalne działanie ekstraktów wodnych z bulw tych roślin. Badania przeprowadzone w roku 2008 udowodniły, że wyciąg metanolowy z bulw gloriozy wykazuje silne działanie przeciwgrzybicze przeciwko Candida albicans i Candida glabrata (do 90%), Microsporum canis (80%) i Trichophyton longifusum (78%), oraz łagodne lub umiarkowane działanie antybakteryjne przeciwko gronkowcowi złocistemu (88%). Badania przeprowadzone w 2010 na dżdżownicach z gatunku Pheretima posthuma wykazały znaczną aktywność przeciwrobaczą wyciągów wodnych i alkoholowych z całych roślin, w porównaniu z cytrynianem piperazyny i roztworem soli fizjologicznej. Badania naukowe potwierdziły również właściwości przeciwzakrzepowe wyciągu z liści gloriozy wspaniałej, polegające na hamowaniu trombiny.Roślina magiczna Kwiaty gloriozy wspaniałej używane są w Tamilnadu w Indiach w praktykach religijnych, a w wielu krajach Afryki do celów magicznych Inne zastosowania W Nigerii wyciąg z bulw gloriozy wspaniałej oraz nasion strofantu wdzięcznego służy do zatruwania strzał. W Kenii i Tanzanii oraz Indiach i Mjanmie sproszkowane bulwy używane są często do popełniania samobójstw i zabójstw.

Glorioza wspaniała została uznana za oficjalny kwiat Zambii, Zimbabwe i Tamilnadu.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-06-06 00:11:27]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=63572753. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • S. Soosairaj (et al.). Habitat similarity and species distribution analysis in tropical forests of eastern ghats, Tamilnadu. „Tropical Ecology”. 46 (2), s. 183–191, 2005. ISSN 0564–3295 (ang.). 
  • John E. Bryan: Bulbs. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 264. ISBN 978-0-88192-529-6. (ang.)
  • S. Qin, HH. Chen, HP. Klenk, CJ. Kim i inni. Saccharopolyspora gloriosae sp. nov., an endophytic actinomycete isolated from the stem of Gloriosa superba L. „International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology”. 60 (5), s. 1147–51, 2010. DOI: 10.1099/ijs.0.015792-0. PMID: 19666795 (ang.). 
  • H. Khan, MA. Khan, T. Mahmood, MI. Choudhary. Antimicrobial activities of Gloriosa superba Linn (Colchicaceae) extracts.. „Journal of Enzyme Inhibition and Medical Chemistry”. 23 (6), s. 855-9, Dec 2008. DOI: 10.1080/14756360701747409. PMID: 18615278. 
  • Weed Alert: Glory lily (ang.). State of New South Wales: Agriculture. [dostęp 2011-04-16].
  • Todd M. Gilligan: Tortricidae Resources on the Web: Host Plants (ang.). Colorado State University. [dostęp 2011-04-16].
  • John Gilbert Baker: Liliaceae. W: William Turner Thiselton-Dyer: Flora of Tropical Africa. T. 7: Hydrocharideae–Liliaceae. Londyn: 1898. (ang.)
  • Hubert W. B. Clewer, Stanley J. Green i Frank Tutin. The constituents of Gloriosa superba. „Journal of the Chemical Society”. 107, s. 835–846, 1915. DOI: 10.1039/CT9150700835 (ang.). 
  • Vimal Kumar Singh (et al.). Anti-Inflammatory Activity of Gloriosa Superba Linn. „The Pharmacist”. 2 (1), s. 19–20, 2007 (ang.). 
  • Chulabhorn Mahido (et al.). Biodiversity and natural product drug discovery. „Pure & Appl. Chem.”. 70 (11), s. 2065–2072, 1998. DOI: 10.1351/pac199870112065 (ang.). 
  • Y. P. S. Bajaj: Medicinal and aromatic plants. Berlin: Springer-Verlag, 1988, s. 356. ISBN 978-3-540-60597-3. (ang.)
  • Flora of China. Vol. 24: Liliaceae (ang.). [dostęp 2011-03-27].
  • PLANTS Profile: Gloriosa superba L. (ang.). United States Deprtament of Agriculture. [dostęp 2011-04-03].
  • D. Gledhill: The names of plants. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2008, s. 367. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.)
  • B. Nordenstam: Colchicaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 182. ISBN 3-540-64060-6. (ang.)
  • D. Gledhill: The names of plants. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2008, s. 180. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.)
  • Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families (ang.). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-27].
  • L. M. Gupta i R. Raina. Significance of sequential opening of flowers in Gloriosa superba L. „Current Science”. 80 (10), s. 1266–67, 2001 (ang.). 
  • Seemanti Ghosh (et al.). Polymorphism in Gloriosa superba. „Plant Genetic Resources: Characterization and Utilization”. 7 (1), s. 9–15, 2009. DOI: 10.1017/S1479262108995125. 
  • Gloriosa superba, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online]  (ang.).
  • C.P. Khare: Indian herbal remedies: rational Western therapy, ayurvedic, and other traditional usage. Springer, 2004, s. 233. ISBN 978-3-540-01026-5. (ang.)
  • Jan Tykač: Rośliny pnące. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1992, s. 102-103. ISBN 83-7066-152-1.
  • O.P. Suri (et al.). A new glycoside, 3-O-demethylcolchicine-3-O-alpha-d-glucopyranoside, from Gloriosa superba seeds. „Natural Products Letters”. 15 (4), s. 217–219, 2001. DOI: 10.1080/10575630108041284. PMID: 11833615 (ang.). 
  • Junji Amano (et al.). Morphological characterization of three intergeneric hybrids among Gloriosa superba „Lutea”, Littonia modesta, and Sandersonia aurantiaca (Colchicaceae). „Horticultural Science”. 43 (1), s. 115–118, 2008 (ang.). 
  • Poisons Information Monographs: Gloriosa superba L. (ang.). International Programme on Chemical Safety. [dostęp 2011-04-16].
  • Gregory A. Evans: Host plant list of the whiteflies (Aleyrodidae) of the world (ang.). USDA: Animal Plant Health Inspection Service (APHIS), 2007-06-11. [dostęp 2011-04-16].
  • Joan Clifton: Climbing gardens: adding height and structure to your garden. London: Frances Lincoln, 2005, s. 135. ISBN 978-0-7112-2520-6.
  • Pacific Island Ecosystems at Risk (PIER) (ang.). Institute of Pacific Islands Forestry. [dostęp 2011-04-03].
  • David W. Nellis: Poisonous plants and animals of Florida and the Caribbean. Sarasota: Pineapple Press, 1997, s. 207–209. ISBN 978-1-56164-111-6. (ang.)
  • David F. Cutler, Christiaan E.J. Botha, Dennis Wm. Stevenson: Plant anatomy: an applied approach. Malden, MA: Blackwell Pub., 2008, s. 199. ISBN 978-1-4051-2679-3.
  • Gabriëlla H. Schmelzer, Ameenah Gurib-Fakim: Plant resources of tropical Africa. T. 11: Medicinal plants. PROTA, 2008, s. 309–313. ISBN 978-90-5782-204-9. (ang.)
  • Tropicos (ang.). Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-04-03].
  • Susan Scott, Craig Thomas: Poisonous plants of paradise: first aid and medical treatment of injuries from Hawaií's plants. Honolulu: University of Hawaií Press, 2000, s. 73. ISBN 978-0-8248-2251-4. (ang.)
  • K. Rajamani (et al.). Gloriosa taxonomy, pharmacology and crop husbandry. „International Journal of Agriculture Environment & Biotechnology”. 2 (4), s. 341–354, 2009. ISSN 0974-1712 (ang.). 
  • A.K. Singh: Flower Crops: Cultivation and Management. New India Publishing, 2006, s. 167–175. ISBN 978-81-89422-35-6. (ang.)
  • Dietrich von Denffer (et al.): Botanika. Wyd. 3. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 512. (pol.)
  • Peter Hanelt, R. Büttner, Rudolf Mansfeld: Vorläufiges Verzeichnis landwirtschaftlich oder gärtnerisch kultivierter Pflanzenarten (mit Ausschluss von Zierpflanzen). Berlin: Springer, 2001, s. 2285. ISBN 978-3-540-41017-1.
  • M.A. Hyde i B. Wursten: Flora of Zimbabwe: Genus page: Gloriosa (ang.). 2011. [dostęp 2011-03-28].
  • Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-03-27]  (ang.).
  • Bhushan M. Pawar (et al.). Anthelmintic Activity of Gloriosa superba Linn (Liliaceae). „International Journal of PharmTech Research”. 2 (2), s. 1483–1487, 2010. ISSN 0974-4304 (ang.). 
  • Gloriosa Superba Linn. (ang.). Tamil Nadu State Medicinal Plant Board. [dostęp 2011-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-24)].
  • Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach: moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 199. ISBN 83-7066-343-5. (pol.)
  • Peter Hanelt, R. Büttner, Rudolf Mansfeld: Mansfeld's encyclopedia of agricultural and horticultural crops (except ornamentals). New York: Springer, 2001, s. 2285–6. ISBN 978-3-540-41017-1. (ang.)
  • Dębska Aleksandra (red.): Kwiaty cięte uprawiane pod szkłem i folią. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985, s. 126–131. ISBN 83-09-00840-6. (pol.)
  • Nalise Low Ah Kee (et al.). Antithrombotic/anticoagulant and anticancer activities of selected medicinal plants from South Africa. „African Journal of Biotechnology”. 7 (3), s. 217–223, 2008 (ang.). 
  • Margot Schubert i Rob Herwig: Mieszkamy wśród kwiatów. Wyd. 3. 1988, s. 222–223. ISBN 83-09-00563-6. (pol.)
  • Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 528–529. (pol.)
  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • wyższa od człowieka (> 200 cm)
    • wygląd łodygi
      • łodyga gałęzista
  • cechy kwiatów
    • barwa kwiatów
      • płatki czerwone
      • płatki żółte
      • płatki pomarańczowe
    • kwiatostan
      • groniasty
        • prosty
          • główka
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście jajowate
      • liście lancetowate
    • ustawienie liści
      • naprzeciwległe
      • okółkowe
  • cechy owoców
    • rodzaj owoców
      • suche
        • torebki
    • kolor owoców
      • czerwone
  • ogólne
    • roślina trująca
    • roślina lecznicza
    • pnącze
    • roślina ozdobna
    • roślina użytkowa
    • bylina
    • roślina żywicielska
    • geofit
    • typ nomenklatoryczny
    • roślina ogrodowa
    • kultywar
    • tworzy mieszańce
  • siedlisko
    • łąki
    • zarośla