Wirtualny atlas roślin: Glorioza wspaniała / Gloriosa superba

Glorioza wspaniała (Gloriosa superba L.) – gatunek pnącza z rodziny zimowitowatych, pochodzący z Afryki i Azji, naturalizowany w Australii i Oceanii, uprawiany w Europie i Ameryce. Glorioza wspaniała znajduje zastosowanie przede wszystkim jako roślina ozdobna i lecznicza. Z uwagi na obecność kolchicyny cała roślina jest śmiertelnie trująca.

Pokrój zielne pnącza osiągające wysokość do 3 metrów. Łodyga pędem podziemnym jest nieregularna (najczęściej przyjmująca kształt litery V), mięsista bulwa pędowa (według niektórych autorów skrócone, bulwiaste kłącze), o średnicy 1 cm i długości nawet 25–30 cm, okryta białożółtą skórką. Pęd naziemny smukły, wzniesiony lub wydłużony i pnący, niekiedy rozgałęziony. Liście ulistnienie skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe. Liście łodygowe, siedzące lub krótko ogonkowe. Blaszki liściowe lancetowate, lancetowato-jajowate lub jajowate, o długości 7–13 cm, wierzchołkowo przechodzące w haptotropiczny wąs czepny. Kwiaty rośliny tworzą kilka dużych, obupłciowych, sześciopręcikowych kwiatów, wyrastających z pachwin górnych liści na szypułkach o długości 10–15 cm, pojedynczo lub kilka zebranych w baldachogrono. Liczba kwiatów odpowiada mniej więcej długości kłącza wyrażonej w centymetrach. Okwiat pojedynczy, sześciolistkowy, rozpostarty do odgiętego. Listki okwiatu równowąsko-odwrotnielancetowate, o długości 4,5–5 cm i szerokości 7–9 mm, żółto-pomarańczowo-czerwone, często z falistymi brzegami. Pręciki umieszczone u nasady listków okwiatu, krótsze od nich. Nitki pręcików nitkowate, o długości 3–4 cm. Główki pręcików równowąsko-podługowate, o długości 1 cm. Zalążnia siedząca, górna, podługowata, trójkomorowa. Szyjka słupka u nasady ostro odgięta, nitkowata, długości 2,5–3,5 cm, wierzchołkowo rozwidlona na trzy szydłowate końcówki, zakończone doosiowo ukośnymi znamionami o długości 6–7 mm. Owoce twarde torebki, jajowate do cylindrycznych, pękające przegrodowo. Zawierają po około 90 nasion, niemal kulistych, gąbczastych, o jasnoczerwonej łupinie. Zarodek bardzo drobny.

Biologia i występowanie

W Afryce glorioza wspaniała występuje naturalnie na obszarze od Gambii i Gwinei Bissau przez Burkina Faso, Niger, Czad do Erytrei na północy po Kraj Przylądkowy na południu, a także na Madagaskarze i Seszelach. W Azji naturalny zasięg występowania tego gatunku obejmuje subkontynent indyjski (z wyjątkiem Bangladeszu), Półwysep Indochiński, południowo-środkowe Chiny, Półwysep Malajski oraz Jawę, Małe Wyspy Sundajskie i Sulawesi. Roślina ta została introdukowana na Florydzie, Malediwach, w Australii (na terytorium Nowej Południowej Walii, Terytorium Północnego i Queensland oraz na Wyspie Norfolk, Lord Howe i Wyspie Bożego Narodzenia), w Polinezji (na Wyspach Cooka, Wyspach Towarzystwa, Wyspach Tuamotu, Archipelagu Tubuai, Sporadach Środkowopolinezyjskich, Wallis i Futuna, Niue i Hawajach), Mikronezji (na Wyspach Marshalla, Wyspach Gilberta i Nauru) oraz Melanezji (na Wyspach Salomona, Fidżi i Nowej Kaledonii). Gatunek ten został uznany za naturalizowany w wielu miejscach introdukcji, między innymi na terytorium Australii oraz niektórych wyspach Oceanii. Poza tym glorioza wspaniała oraz jej kultywary uprawiane są między innymi w Europie i Stanach Zjednoczonych. Siedlisko Gloriozy wspaniałe żyją w stosunkowo suchych regionach, o rocznej ilości opadów nieprzekraczającej 750 mm. Szczególnie często występują na glebach czerwonych, gliniastych. Są bardzo tolerancyjne na gleby ubogie w składniki odżywcze. Występują na granicy lasu i sawanny, na wysokości od poziomu morza do 2500 m n.p.m. Zasiedlają łąki, busz, zarośla i żywopłoty, gdzie wspinają się po innych roślinach, głównie krzewach. Chwast W jednym z miejsc naturalizacji, na australijskiej wyspie Lord Howe, glorioza wspaniała uznana została za szkodliwy chwast, silnie konkurujący z rodzimą florą. Zgodnie z prawem stanu Nowa Południowa Walia zaleca się całkowite zniszczenie stanowisk tego gatunku na tej wyspie. Interakcje międzygatunkowe Glorioza wspaniała jest rośliną żywicielską dla sówkowatych z gatunków Polytela gloriosae i Chrysodeixis chalcites, zwójkowatych z gatunku Archips machlopis oraz piersiodziobych pluskwiaków równoskrzydłych z gatunku Aleurothrixus floccosus. Z gloriozą wspaniałą współżyje jako endofit promieniowca Saccharopolyspora gloriosae. Badania przeprowadzone w rejonie Tamilnadu wykazały silną współzależność siedliskową między gloriozą wspaniałą a roślinami z gatunków: Cocculus hirsutus, Memecylon umbellatum, Scleria lithosperma, Stenosiphonium parviflorum i Maytenus heyneana.

Roślina ozdobna Glorioza wspaniała oraz jej kultywary uprawiane są na kwiat cięty oraz jako rośliny ogrodowe (w krajach o klimacie gorącym) lub pod osłonami (w chłodniejszych rejonach), a także jako rośliny pokojowe. Kwiaty cięte mają trwałość 7–8 dni. Ścina się szczyty pędów lub pojedyncze kwiaty.Roślina lecznicza Roślina ta znajduje różnorodne zastosowania w medycynie tradycyjnej Afryki. Wywar z liści stosowany jest zewnętrznie w postaci płynu do nacierania w celu łagodzenia kaszlu, przeciwbólowo i przeciwobrzękowo oraz w dnie moczanowej. Miazga z liści aplikowana jest w postaci okładów na reumatyzm oraz, na klatkę piersiową, do leczenia astmy. Sok z liści stosowany jest jako krople do nosa w razie zasłabnięcia. Popiół z ziela gloriozy wspaniałej służy jako zasypka na rany w celu przyspieszenia procesu gojenia. Pędy podziemne tej rośliny stosowane są tradycyjnie w niewielkich dawkach wewnętrznie w kuracjach antynowotworowych oraz jako środek przeczyszczający, w postaci okładów w celu łagodzenia nerwobóli oraz miejscowo do łagodzenia reumatyzmu, obrzęków stawów, skręceń i zwichnięć. Wywarowi z bulw przypisywane jest działanie neutralizujące jad węży. Macerat z bulw używany jest w ospie wietrznej, trądzie, wypryskach skórnych, świądzie i grzybicach. Sok z bulw stosowany jest miejscowo w postaci kropli na bóle oczu i zębów. Owoce, liście i bulwy gloriozy wykazują działanie przeciwrobacze i są stosowane w leczeniu drakunkulozy, schistosomatozy, tasiemczycy, filariozy oraz przeciwko nicieniom i motylicy wątrobowej. Sok z liści oraz miazga z niedojrzałych owoców zmieszane z masłem lub miazga z bulw stosowane są również w przypadku wszawicy. Również w Azji glorioza wspaniała znana jest od wieków jako roślina lecznicza. W starożytnym traktacie ajurwedyjskim Ćarakasanhita zalecano stosować świeże lub suszone, sproszkowane listki okwiatu tej rośliny w postaci inhalacji na złagodzenie bóli porodowych oraz wewnętrznie na świąd, choroby skóry i jako środek przeczyszczający. W traktacie Sushrutasamhita glorioza wspaniała opisana była jako lek na zatrzymanie łożyska, otyłość i choroby skóry oraz składnik olejku stosowanego na wrzody. W pracy tej wywar z gloriozy zalecany był do przemywania jako środek antyseptyczny. W innych pracach ajurwedyjskich, takich jak Gadanidraha i Ashtanga Hridaya Samhita, zalecano stosowanie pasty ze sproszkowanych nasion i bulw tej rośliny na hemoroidy i skrofulozę. Obecnie w hinduskiej medycynie ludowej bulwy gloriozy wspaniałej uznawane są za środek przeciwrobaczy, a także stosowany na choroby skórne i problemy żołądkowe. Działanie farmakologiczne gloriozy wspaniałej jest w ostatnich latach przedmiotem badań naukowych. W 1998 roku przeprowadzono badania cytotoksyczności ekstraktów z suszonych bulw tej rośliny na komórki nowotworowe. Wykazano, że dawka skuteczna (ED50) ekstraktu chloroformowego (0,02 μg/ml) jest zbliżona do dawki skutecznej fluorouracylu (0,0189 μg/ml). Wykazano też silną aktywność wyciągu z bulwy gloriozy wobec komórek raka płuc, raka prostaty i raka piersi. Eksperymenty na szczurach potwierdziły silne przeciwzapalne działanie ekstraktów wodnych z bulw tych roślin. Badania przeprowadzone w roku 2008 udowodniły, że wyciąg metanolowy z bulw gloriozy wykazuje silne działanie przeciwgrzybicze przeciwko Candida albicans i Candida glabrata (do 90%), Microsporum canis (80%) i Trichophyton longifusum (78%), oraz łagodne lub umiarkowane działanie antybakteryjne przeciwko gronkowcowi złocistemu (88%). Badania przeprowadzone w 2010 na dżdżownicach z gatunku Pheretima posthuma wykazały znaczną aktywność przeciwrobaczą wyciągów wodnych i alkoholowych z całych roślin, w porównaniu z cytrynianem piperazyny i roztworem soli fizjologicznej. Badania naukowe potwierdziły również właściwości przeciwzakrzepowe wyciągu z liści gloriozy wspaniałej, polegające na hamowaniu trombiny.Roślina magiczna Kwiaty gloriozy wspaniałej używane są w Tamilnadu w Indiach w praktykach religijnych, a w wielu krajach Afryki do celów magicznych Inne zastosowania W Nigerii wyciąg z bulw gloriozy wspaniałej oraz nasion strofantu wdzięcznego służy do zatruwania strzał. W Kenii i Tanzanii oraz Indiach i Mjanmie sproszkowane bulwy używane są często do popełniania samobójstw i zabójstw.

Glorioza wspaniała została uznana za oficjalny kwiat Zambii, Zimbabwe i Tamilnadu.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-06-06 00:11:27]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=63572753. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

S. Soosairaj (et al.). Habitat similarity and species distribution analysis in tropical forests of eastern ghats, Tamilnadu. „Tropical Ecology”. 46 (2), s. 183–191, 2005. ISSN 0564–3295 (ang.).
John E. Bryan: Bulbs. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 264. ISBN 978-0-88192-529-6. (ang.)
S. Qin, HH. Chen, HP. Klenk, CJ. Kim i inni. Saccharopolyspora gloriosae sp. nov., an endophytic actinomycete isolated from the stem of Gloriosa superba L. „International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology”. 60 (5), s. 1147–51, 2010. DOI: 10.1099/ijs.0.015792-0. PMID: 19666795 (ang.).
H. Khan, MA. Khan, T. Mahmood, MI. Choudhary. Antimicrobial activities of Gloriosa superba Linn (Colchicaceae) extracts.. „Journal of Enzyme Inhibition and Medical Chemistry”. 23 (6), s. 855-9, Dec 2008. DOI: 10.1080/14756360701747409. PMID: 18615278.
Weed Alert: Glory lily (ang.). State of New South Wales: Agriculture. [dostęp 2011-04-16].
Todd M. Gilligan: Tortricidae Resources on the Web: Host Plants (ang.). Colorado State University. [dostęp 2011-04-16].
John Gilbert Baker: Liliaceae. W: William Turner Thiselton-Dyer: Flora of Tropical Africa. T. 7: Hydrocharideae–Liliaceae. Londyn: 1898. (ang.)
Hubert W. B. Clewer, Stanley J. Green i Frank Tutin. The constituents of Gloriosa superba. „Journal of the Chemical Society”. 107, s. 835–846, 1915. DOI: 10.1039/CT9150700835 (ang.).
Vimal Kumar Singh (et al.). Anti-Inflammatory Activity of Gloriosa Superba Linn. „The Pharmacist”. 2 (1), s. 19–20, 2007 (ang.).
Chulabhorn Mahido (et al.). Biodiversity and natural product drug discovery. „Pure & Appl. Chem.”. 70 (11), s. 2065–2072, 1998. DOI: 10.1351/pac199870112065 (ang.).
Y. P. S. Bajaj: Medicinal and aromatic plants. Berlin: Springer-Verlag, 1988, s. 356. ISBN 978-3-540-60597-3. (ang.)
Flora of China. Vol. 24: Liliaceae (ang.). [dostęp 2011-03-27].
PLANTS Profile: Gloriosa superba L. (ang.). United States Deprtament of Agriculture. [dostęp 2011-04-03].
D. Gledhill: The names of plants. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2008, s. 367. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.)
B. Nordenstam: Colchicaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 182. ISBN 3-540-64060-6. (ang.)
D. Gledhill: The names of plants. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2008, s. 180. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.)
Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families (ang.). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-27].
L. M. Gupta i R. Raina. Significance of sequential opening of flowers in Gloriosa superba L. „Current Science”. 80 (10), s. 1266–67, 2001 (ang.).
Seemanti Ghosh (et al.). Polymorphism in Gloriosa superba. „Plant Genetic Resources: Characterization and Utilization”. 7 (1), s. 9–15, 2009. DOI: 10.1017/S1479262108995125.
Gloriosa superba, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
C.P. Khare: Indian herbal remedies: rational Western therapy, ayurvedic, and other traditional usage. Springer, 2004, s. 233. ISBN 978-3-540-01026-5. (ang.)
Jan Tykač: Rośliny pnące. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1992, s. 102-103. ISBN 83-7066-152-1.
O.P. Suri (et al.). A new glycoside, 3-O-demethylcolchicine-3-O-alpha-d-glucopyranoside, from Gloriosa superba seeds. „Natural Products Letters”. 15 (4), s. 217–219, 2001. DOI: 10.1080/10575630108041284. PMID: 11833615 (ang.).
Junji Amano (et al.). Morphological characterization of three intergeneric hybrids among Gloriosa superba „Lutea”, Littonia modesta, and Sandersonia aurantiaca (Colchicaceae). „Horticultural Science”. 43 (1), s. 115–118, 2008 (ang.).
Poisons Information Monographs: Gloriosa superba L. (ang.). International Programme on Chemical Safety. [dostęp 2011-04-16].
Gregory A. Evans: Host plant list of the whiteflies (Aleyrodidae) of the world (ang.). USDA: Animal Plant Health Inspection Service (APHIS), 2007-06-11. [dostęp 2011-04-16].
Joan Clifton: Climbing gardens: adding height and structure to your garden. London: Frances Lincoln, 2005, s. 135. ISBN 978-0-7112-2520-6.
Pacific Island Ecosystems at Risk (PIER) (ang.). Institute of Pacific Islands Forestry. [dostęp 2011-04-03].
David W. Nellis: Poisonous plants and animals of Florida and the Caribbean. Sarasota: Pineapple Press, 1997, s. 207–209. ISBN 978-1-56164-111-6. (ang.)
David F. Cutler, Christiaan E.J. Botha, Dennis Wm. Stevenson: Plant anatomy: an applied approach. Malden, MA: Blackwell Pub., 2008, s. 199. ISBN 978-1-4051-2679-3.
Gabriëlla H. Schmelzer, Ameenah Gurib-Fakim: Plant resources of tropical Africa. T. 11: Medicinal plants. PROTA, 2008, s. 309–313. ISBN 978-90-5782-204-9. (ang.)
Tropicos (ang.). Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-04-03].
Susan Scott, Craig Thomas: Poisonous plants of paradise: first aid and medical treatment of injuries from Hawaií's plants. Honolulu: University of Hawaií Press, 2000, s. 73. ISBN 978-0-8248-2251-4. (ang.)
K. Rajamani (et al.). Gloriosa taxonomy, pharmacology and crop husbandry. „International Journal of Agriculture Environment & Biotechnology”. 2 (4), s. 341–354, 2009. ISSN 0974-1712 (ang.).
A.K. Singh: Flower Crops: Cultivation and Management. New India Publishing, 2006, s. 167–175. ISBN 978-81-89422-35-6. (ang.)
Dietrich von Denffer (et al.): Botanika. Wyd. 3. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 512. (pol.)
Peter Hanelt, R. Büttner, Rudolf Mansfeld: Vorläufiges Verzeichnis landwirtschaftlich oder gärtnerisch kultivierter Pflanzenarten (mit Ausschluss von Zierpflanzen). Berlin: Springer, 2001, s. 2285. ISBN 978-3-540-41017-1.
M.A. Hyde i B. Wursten: Flora of Zimbabwe: Genus page: Gloriosa (ang.). 2011. [dostęp 2011-03-28].
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-03-27] (ang.).
Bhushan M. Pawar (et al.). Anthelmintic Activity of Gloriosa superba Linn (Liliaceae). „International Journal of PharmTech Research”. 2 (2), s. 1483–1487, 2010. ISSN 0974-4304 (ang.).
Gloriosa Superba Linn. (ang.). Tamil Nadu State Medicinal Plant Board. [dostęp 2011-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-24)].
Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach: moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 199. ISBN 83-7066-343-5. (pol.)
Peter Hanelt, R. Büttner, Rudolf Mansfeld: Mansfeld's encyclopedia of agricultural and horticultural crops (except ornamentals). New York: Springer, 2001, s. 2285–6. ISBN 978-3-540-41017-1. (ang.)
Dębska Aleksandra (red.): Kwiaty cięte uprawiane pod szkłem i folią. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985, s. 126–131. ISBN 83-09-00840-6. (pol.)
Nalise Low Ah Kee (et al.). Antithrombotic/anticoagulant and anticancer activities of selected medicinal plants from South Africa. „African Journal of Biotechnology”. 7 (3), s. 217–223, 2008 (ang.).
Margot Schubert i Rob Herwig: Mieszkamy wśród kwiatów. Wyd. 3. 1988, s. 222–223. ISBN 83-09-00563-6. (pol.)
Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 528–529. (pol.)