Wirtualny atlas roślin: Pachnotka bazyliowata / Perilla frutescens

Pachnotka bazyliowata, p. krzewiasta, p. zwyczajna (Perilla frutescens (L.) Britton) – gatunek roślin z rodziny jasnotowatych, reprezentant monotypowego rodzaju pachnotka Perilla. Współcześnie gatunek rozpowszechniony jest w Azji na obszarze od Himalajów po Japonię, ale pochodzi prawdopodobnie z cienistych siedlisk leśnych u podnóża Himalajów rozciągających się od Pakistanu na wschód. Roślina rozprzestrzeniana jest jako uprawna, popularna zwłaszcza w Azji Wschodniej, Europie południowo-wschodniej i na południu USA. Jako dziczejący gatunek introdukowany występuje m.in. na Ukrainie. Uprawiana jest jako roślina olejodajna, a także jako ozdobna.

Pokrój aromatyczna roślina jednoroczna osiągająca od 0,3 do 2 m wysokości, zielona do purpurowo nabiegłej (u odmian formy różnie ubarwione), owłosiona w różnym stopniu do szczeciniastej. Silnie rozgałęziona, stąd pokrój krzaczasty. Liście naprzemianległe, pojedyncze, na ogonkach do 5 cm długości. Blaszka szerokojajowata do okrągławej, u nasady zaokrąglona, na szczycie krótko zaostrzona lub tępa, na brzegu gęsto lub niewyraźnie piłkowana. Blaszka osiąga od ok. 4 do 13 cm długości i od ok. 3 do 10 cm szerokości. Z wierzchu zwykle szczeciniaste, od spodu przylegająco owłosione. Zielone, ale często też purpurowo nabiegłe i z purpurowoczarnymi plamami. Kwiaty zebrane po dwa (rzadziej cztery) w luźno lub gęsto rozmieszczone okółki w szczytowej części pędu i w gronach wyrastających z kątów górnych liści. Kwiaty szypułkowe, wsparte szerokojajowatymi lub zaokrąglonymi przysadkami. Kielich zrosłodziałkowy, dziesięciożyłkowy, dzwonkowaty, dwuwargowy, w czasie kwitnienia do 3 mm długości, ale w czasie owocowania powiększa się i rozszerza jednostronnie. Górna warga kielicha z trzema lancetowatymi ząbkami, z których środkowy jest najmniejszy, dolna warga z dwoma ząbkami. Korona pięciopłatkowa, zrośnięta u nasady w dzwonkowatą rurkę, nieco tylko dłuższa od kielicha, słabo grzbiecista osiąga do 4 mm długości. Płatki białe do czerwonofioletowych, w dolnej wardze trzy łatki, z których środkowa jest nieco większa, a boczne podobne wielkością do dwóch łatek wargi górnej. Cztery pręciki, z których czasem dwa górne są nieco dłuższe, krótsze od korony. Szyjka słupka krótka, z dwudzielnym znamieniem o równych ramionach. Owoce czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery kulistawe, gładkie rozłupki o średnicy do 1,5 mm.

Owoce zawierają od 25 do 53% oleju. W Azji od dawna pachnotka uprawiana jest jako roślina olejodajna. Jej szybko schnący olej (yegoma) wykorzystywany jest do wyrobu werniksów, chińskiej i japońskiej laki, lakierów, gum i linoleum. Olej ten stosuje się także do wyrobu odzieży wodoodpornej, parasoli, nasącza się nim papier do zapewnienia mu wodoodporności, a także dodaje do farb i atramentów. Zarówno olej jak i olejek eteryczny wykorzystuje się w lecznictwie, zwłaszcza w medycynie chińskiej. W Japonii antyseptycznie działający olejek dodawany jest do proszków do mycia zębów. Wytłoki wykorzystywane są jako pasza. Pomimo że dziko rosnące rośliny zawierają toksyczne ketony, w Japonii z odmiany P. frutescens var. crispa pozyskuje się z liści barwnik zwany sizo do barwienia potraw. Olejek z tej odmiany stosowany jest do aromatyzowania potraw, zwłaszcza sosów i słodyczy. W Japonii wytwarza się z niego także substancję słodzącą do 8 razy słodszą od sacharyny i do kilku tysięcy razy od sacharozy, wykorzystywaną do słodzenia tytoniu. W Indiach olej wykorzystuje się jako jadalny. Roślina uprawiana jest także jako ozdobna, zwłaszcza w klombach dywanowych. Uprawia się różne odmiany o barwnych i różnokształtnych liściach, w tym kędzierzawych i purpurowo nabiegłych.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 00:03:52]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72334081. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.