Kąkol polny Agrostemma githago

Kąkol polny (Agrostemma githago L.) – gatunek rośliny z rodziny goździkowatych. Pochodzi z zachodniej i środkowej Azji, południowej Europy i północnej Afryki. Został szeroko rozprzestrzeniony wraz z uprawami zbóż, w których rośnie jako chwast. W przeszłości był pospolity, stwarzał problemy jako roślina trująca (powodował masowe zatrucia). Współcześnie staje się coraz rzadszy i wymaga ochrony dla zachowania. Bywa uprawiany jako roślina ozdobna. W przeszłości wykorzystywany był także w ziołolecznictwie ludowym i odgrywał pewną rolę w obrzędowości ludowej.

Pokrój roślina zielna o łodydze prosto wzniesionej, mocnej, pojedynczej lub rozgałęziającej się, osiągającej od 5 do 150 cm wysokości (najczęściej 30–80 cm). Cała roślina jest przylegająco i miękko owłosiona długimi i krótkimi, białymi włoskami. Z powodu owłosienia ma szarozielony kolor. Korzeń jest wrzecionowaty, silnie rozgałęziony i osiąga podobną długość jak pęd nadziemny. Liście ulistnienie naprzeciwległe, liście bez przylistków, zrośnięte nasadami, równowąskolancetowate i na końcach zaostrzone. Osiągają 5–13 cm długości i 0,2–1 cm szerokości. Mają wyraźną centralną wiązkę przewodzącą. Liście odchylone są od łodygi pod kątem ostrym, małym zwłaszcza w przypadku roślin rosnących w dużych zagęszczeniach, przez co upodabniają się bardzo do zbóż. Kwiaty wyrastają pojedynczo tylko na szczytach łodyg i z kątów liści na szypułkach o długości zwykle 3–10 cm. W sumie na jednej roślinie zwykle jest ich od 1 do 10, najczęściej 2–3, ale czasem nawet ponad 50. Kielich trwały, owłosiony, 10-nerwowy, składający się z walcowato-jajowatej rurki o długości ok. 2 cm i 5 zielonych, trójkątnych ząbków o długości do 3–5 cm (dłuższych od płatków). Ząbki kielicha wydłużają się jeszcze podczas owocowania. Koronę tworzy 5 wolnych płatków o barwie od czerwonej do purpurowoliliowej (fioletoworóżowej), u nasady białych z długim paznokciem, bez przykoronka. Paznokieć w dole wzmocniony jest dwoma podłużnymi listewkami. Płatki korony są krótsze od działek kielicha, osiągają 2–3,5 cm długości. Pręcików jest 10, o długości ok. 1 cm. Zalążnia jest jednokomorowa. Szyjek słupków jest 5 o długości 1 cm. Owoce torebki o długości 1,2–1,8 cm, jajowate, okryte rurką kielicha, otwierające się 5 klapami. Zawierają do 60 nasion, które są ciemnobrunatne (nie w pełni dojrzałe) do czarnych (po dojrzeniu) o długości 2,5–3,5 mm i grubości 2,2 mm. Mają one kształt trójkątnie nerkowaty do prawie czworościennego, są słabo kanciaste. Matowa łupina pokryta jest koncentrycznymi szeregami ostrych brodawek. Przy zwężonym szczycie nasiona znajduje się wgłębienie ze znaczkiem (hilum) i wystającym końcem korzenia pierwotnego. Od znaczka wzdłuż boków nasiona biegną dwie bruzdy.

Biologia i występowanie

Chwast segetalny – gatunek występujący niemal wyłącznie w uprawach rolnych. Dawniej był pospolitym chwastem, głównie zbóż, najczęściej pszenicy i żyta, zwłaszcza w oziminach. Często rośnie też w uprawach wyki kosmatej (ozimej). Rzadko rośnie w uprawach innych roślin strączkowych i okopowych. Nigdzie już nie spotyka się go w środowisku naturalnym. Rzadko spotykany w sąsiedztwie pól – na przydrożach, w żywopłotach. W Szwecji obserwowany był na stromym, piaszczystym i erodującym stoku. Rośnie na wszelkich glebach, na których uprawiane są rośliny, którym towarzyszy. Mogą to być gleby piaszczyste, ilaste, gliniaste (według niektórych źródeł – te preferuje), wapienne i dobrze przewietrzone. Należy do gatunków obojętnych w stosunku do odczynu gleby i zawartości azotu, ale preferuje gleby słabsze, słabo próchniczne i nienawożone mineralnie. Nie rośnie na glebach zbitych, na których stagnuje woda. Siewki dobrze rozwinięte potrafią znieść mrozy do -15 °C, ale słabsze giną. Siewki kiełkujące na powierzchni gleby są wrażliwe na wysychanie. Gatunek rośnie na terenach nizinnych. Najwyższe stanowiska w Alpach miał na 1140 m n.p.m. W Wielkiej Brytanii nie był notowany powyżej 600 m n.p.m. W Polsce na Gubałówce sięgał 1025 m n.p.m., poza tym w Karkonoszach do 650, w Tatrach do 930, a w Bieszczadach Zachodnich do 460 m n.p.m. Roślina nie występuje współcześnie nigdzie w naturze, ale przypisuje się jej pochodzenie z basenu Morza Śródziemnego i Azji. Jako gatunek rodzimy kąkol podawany jest z północnej Afryki (od Libii po Maroko), zachodniej i środkowej Azji (od Bliskiego Wschodu po Syberię, zachodnie Chiny i Afganistan) oraz południowej Europy. Jeszcze w czasach prehistorycznych, w neolicie, gatunek wraz z uprawami zbóż rozprzestrzeniony został na północ do Europy Środkowej i Północnej. Następnie już w czasach historycznych trafił na Wyspy Kanaryjskie, do południowej Afryki, Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Nowej Zelandii.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 19:07:04]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985561. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • czerwiec
      • lipiec
    • liczba płatków
      • płatków pięć
    • barwa kwiatów
      • płatki purpurowe
      • różowo-fioletowe
    • kielich
      • zrosłodziałkowy
    • znamiona słupka
      • słupek jeden
      • słupek 5-szyjkowy
    • pręciki
      • 10
    • korona
      • bez przykoronka
    • kwiatostan
      • wierzchotkowy
        • wierzchotka
  • cechy łodygi
    • szacowana wysokość łodygi
      • od pasa do wysokości człowieka (100 < x < 200 cm)
      • 30-90 cm
    • wygląd łodygi
      • szaro przylegająco owłosiona
  • cechy liści
    • ustawienie liści
      • naprzeciwległe
    • kształt blaszki
      • równowąskolancetowate
  • cechy owoców
    • rodzaj owoców
      • suche
        • torebki
  • ogólne
    • roślina trująca
    • chwast
    • roślina jednoroczna
    • gatunek rodzimy
    • NT – gatunek bliski zagrożenia
    • status gatunku we florze Polski
      • archeofit
      • antropofit zadomowiony we florze polskiej
    • Czerwona Lista Roślin Naczyniowych w Polsce
    • roślina ozima
  • forma życiowa wg Raunkiæra
    • hemikryptofit
    • terofit
    • autotrof
  • cechy nasion
    • wielkość nasion
      • nerkowate
      • matowe
      • 3,5 mm
      • długie
      • ciemne
  • siedlisko
    • gatunek charakterystyczny dla
      • (rząd) O. Centauretalia cyanii R.Tx. 1950 zbiorowiska chwastów upraw roślin zbożowych i lnu