Owies zwyczajny Avena sativa

Owies zwyczajny (Avena sativa L.) – gatunek zbóż należący do rodziny wiechlinowatych. Uprawiany jest powszechnie w strefie umiarkowanej Eurazji oraz Ameryki Północnej. Został udomowiony przez człowieka w czasach prehistorycznych, około 6000 lat temu. Gatunek ten wykazuje niewielką zmienność genetyczną. Jest heksaploidem (2n=6x=42 chromosomy)

Roślina jednoroczna osiągająca do 110 cm wysokości, o pustym źdźble łodygi. Kłos z rozpierzchłą lub chorągiewkowatą wiechą o długości 10–30 cm. Ziarna oplewione. Kwiatostanem owsa jest wiecha o długości 10–30 cm. Osią wiechy jest przedłużenie ostatniego międzywęźla, czyli osadka, która jest podzielona węzłami i międzywęźlami. Z węzłów tych wyrastają okółkowo rozgałęzienia boczne tworząc gałązki wiechy zakończone kłoskami – wiecha prosta. Częściej jednak rozgałęzienia boczne są także poprzedzielane węzłami na międzywęźla, z których wyrastają rozgałęzienia I rzędu (wiecha podwójna), a z nich rozgałęzienia II rzędu (wiecha właściwa), zakończone pojedynczymi kłoskami. Ze względu na kształt wiech wyróżnia się dwa typy odmian hodowlanych owsa: o wiesze chorągiewkowatej i rozpierzchłej. W wiesze rozpierzchłej gałązki boczne są ustawione pod różnymi kątami, co warunkuje różny kształt wiechy (rozstrzelona, krzaczasta, zwisła lub sztywna-wzniesiona). W wiesze kłoski mogą być 2-3 kwiatowe, stąd zawierają 2-3 ziarniaki. Stosunek mas ziarniaków ma się jak 3:2:1 stąd pierwszy ziarniak (zewnętrzny) ma masę największą, drugi mniejszą, a trzeci najmniejszą. Cechą odmianową jest skłonność do osadzania dwóch lub trzech ziarniaków.

Surowiec zielarski W lecznictwie i dietetyce stosowane są: ziarno owsa (Avena fructus), płatki owsiane, ziele owsa (Avena herba), mąka owsiana (Avena ferina) oraz otręby owsiane. Zawarte w błonniku β-glukany są szczególnie ważne dla ludzi mających kłopoty z przewodem pokarmowym, ponieważ pod wpływem gotowania zamieniają się one w gęsty śluz mający właściwości żelujące, ochraniający błonę śluzową. Zaleca się też stosować je dla celów profilaktycznych, dla uniknięcia tzw. chorób cywilizacyjnych takich jak: miażdżyca, otyłość, cukrzyca czy rak jelita grubego. Mówi się również, że błonnik przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu ogólnego we krwi. Ziele owsa zawiera cukry, w skład których wchodzą polisacharydy i oligosacharydy. Ponadto flawonoidy, saponiny steroidowe, rozpuszczalną w wodzie krzemionkę oraz makro- i mikroelementy. Saponiny owsa mają działanie przeciwbakteryjne i grzybobójcze. W lecznictwie ludowym płatki owsiane i kleik z płatków są znanym środkiem dietetycznym przy zaburzeniach żołądka i jelit. Płatków owsianych po ugotowaniu można używać w nadczynności tarczycy oraz przy nadciśnieniu tętniczym. Zaliczane są do środków zwiększających popęd płciowy, również odmładzających i przeciwdziałających przedwczesnemu starzeniu się organizmu. Owies korzystnie działa na błony śluzowe i aktywizuje hormony. Działając przeciwzapalnie i przeciwbólowo przyśpiesza gojenie ran. Owies skutecznie oddziałuje na układ nerwowy. Napary oraz nalewki z ziela owsa stosuje się go głównie przy bezsenności, osłabieniu nerwowym i wyczerpaniu na skutek depresji oraz sytuacji stresowych. Wyciągi z ziela owsa łagodzą i mogą zapobiegać uszkodzeniom wątroby. Dzięki flawonoidom i saponinom działają również moczopędnie. Związki saponinowe posiadają także właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwgrzybiczne. Odwar z ziela owsa (lub słomy owsianej), bogaty w rozpuszczalną krzemionkę, działa korzystnie w chorobach reumatycznych, artretyzmie, kamicy nerkowej i schorzeniach nerek. Jest również pomocny w chorobach skórnych, jak trądzik, świąd i łojotok. Zewnętrznie ziele owsa zalecane jest do kąpieli wzmacniających w wyżej wymienionych chorobach. W latach 50. ubiegłego stulecia w Niemczech stwierdzono, że w łuskach owsa jest zawarty czynnik, który hamuje próchnicę zębów. Na przykład według Kochanowskiej (2007) na Wileńszczyźnie cierpiący na ból zęba palił wysuszony owies w fajce. Dieta bogata w produkty z ziarna owsa ma właściwości przeciwutleniające.
Wartość odżywcza i energetyczna owsa jest stosunkowo duża, zawiera 2-3 razy więcej tłuszczu w porównaniu do innych zbóż (formy oplewione zawierają ok. 4–7% tłuszczu, ziarniaki nagie nawet do 9% tłuszczu). Tłuszcz owsiany jest bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe (80% kwasów tłuszczowych). Są to głównie kwasy: oleinowy (29–53%), linolowy (24–48%), linolenowy (1–5%) oraz kwasy: arachidonowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy. Ziarno pozbawione łuski przewyższa wartością odżywczą wszystkie pozostałe gatunki zbóż, gdyż zawiera oprócz dużej ilości tłuszczu około 15% białka (m.in. awenina i awenolina) i 2% włókna surowego. Ziarno owsa zawiera węglowodany, wśród których najwięcej jest skrobi. Są także rozpuszczalne polisacharydy i celuloza. Ponadto lipoproteiny, aminokwasy, peptydy, sterole, saponiny, witaminy z grupy B (B1, B2, B6), kwas pantotenowy, witaminę E, kwas fitonowy, sole mineralne, w tym rozpuszczalną w wodzie krzemionkę. Wyróżnia się ponadto wysoką zawartością wapnia, magnezu, sodu, miedzi i lecytyny. Polisacharydy nieskrobiowe tworzą tzw. błonnik, niezbędny w codziennej diecie człowieka. Spożycie produktów zawierających owies w Polsce jest przeciętnie kilkakrotnie niższe niż w innych krajach. Docenili go głównie mieszkańcy krajów zachodnich, szczególnie Skandynawii oraz USA i Kanady. Zdrowe odżywiania w dobie chorób cywilizacyjnych nabrało tam szczególnego znaczenia. Zwierzęta skarmia się słomą owsianą ze względu na mniejszy udział, w porównaniu do innych zbóż, trudno strawnego włókna. Natomiast plewy owsiane przewyższają wartością pokarmową słomę i są wykorzystywane również w żywieniu trzody chlewnej. W przemyśle spożywczym owies jest przerabiany na kaszę, płatki, mąkę i otręby. Ziarno owsa nie zawiera glutenu, nie nadaje się więc do wypieku chleba, chociaż mąka owsiana jest dodawana do ciasta chlebowego. Ziarno owsa używane jest na paszę i do wyrobu bezglutenowej mąki (mąka owsiana), kasz (kasza owsiana) oraz płatków (płatki owsiane, kakao owsiane, otręby). Ziarniaki owsa zawierają ok. 60% skrobi, do 18% białka, 13% błonnika, 9% tłuszczu oraz saponiny. Słoma owsiana zawiera pektyny, witaminę A, dużo krzemionki (70% w popiele) i wapnia.
Owies uważany jest za roślinę fitosanitarną, głównie ze względu na obecność w korzeniach awenacyny (A-1, A-2, B-1, B-2) – triterpenowej saponiny o fungicydalnym działaniu, który to związek jest bezpośrednio odpowiedzialny za odporność owsa na porażenie przez patogeny. Awenacyna A-1 występuje w największych ilościach i jest najbardziej grzybotoksyczna. Przyjmuje się, że w młodych korzeniach owsa jest to związek odpowiedzialny za odporność rośliny na porażenie przez różne gatunki grzybów. Awenacyna A-1 występuje tylko w komórkach epidermy korzeni. W momencie pojawienia się zagrożenia ze strony patogenów, system enzymatyczny rośliny jest w stanie przeprowadzić szybką hydrolizę bardziej złożonych, mało aktywnych związków do monoglikozydów lub aglikonu o większej aktywności.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 19:54:46]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986831. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • ogólne
    • krzew
    • roślina lecznicza
    • roślina jadalna
    • roślina użytkowa
    • roślina pyłkodajna
    • roślina jednoroczna
    • Surowiec zielarski